|
Parisko Andre Maria I. Pierre Gringoirek auzi hura nola zihoan ikusita, eta etsi-etsian komedia hartako pertsonaia nagusientzat soka, urkamendia eta beste ezbehar batzuk izango zirela sinetsita, arazo hartan nahasten ez zen gehiegi ahalegindu. Lapur eta pikaroek ordea (Gringoire haien artean geratu zen, azken finean Parisko lagunik onenak zituelakoan), ijitoaren arrastoari segitu zioten. Beretzat oso normala zen, neskak bezala Charmolue edo Torterue beste irtenbiderik ez zeukan jende hark hori egitea; ez baitzebiltzan bera bezala irudimenaren lurraldeetan Pegaso-ren hego artean zaldiz. Txarroa hautsita hartu zuen emaztea Andre Marian babestu zela jakin zuen eta poztu egin zen. Baina ez zeukan hura ikustera joateko asmorik. Inoiz edo behin ahuntzaz pentsatzeaz aparte, ez zen ezertaz arduratu. Gainerakoan, egunez bere balentriak egiten zituen bizitzearren eta gauez txosten bat osatzen ari zen Parisko apezpikuaren kontra. Izan ere bere errotetako turtukiek blai-blai eginda utzi zuten eta gorroto zion. Baudry le Rouge-ren (Noyon eta Tournayko apezpikuaren) de Cupa Petrarum lan ederrari iruzkinak ere egiten zizkion eta, ondorioz, bat-batean arkitekturarako joera indartsu piztu zitzaion. Joera hark bere bihotzean hermetismorako grina ordezkatu zion eta azken finean ondorio naturala baino ez zen. Izan ere hermetikaren eta eraikuntzaren artean lotura estu-estua baitago. Gringoirek, hain zuzen, ideia batenganako maitasunaren ordez ideia horren formarenganako maitasuna zeukan. Egun batean, Saint-Germain-l'Auxerrois-en parean (Apezpikuaren Forua izeneko egoitzaren kantoian) zegoen, Erregearen Forua izeneko beste egoitza baten aurrez aurre. Apezpikuaren Foru hartan, XIV. mendeko kapera xarmant bat bazen absidea kale aldera zuela. Gringoire adi-adi ari zen kanpoko eskulturak aztertzen. Atsegin berekoi, bakar eta goreneko unean zegoen; artistak munduan artea eta mundua artearen bidez besterik ikusten ez duen une horietako batean. Bat-batean, esku bat bere sorbaldan ipini zela sentitu zuen. Jiratu egin zen. Bere lagun zaharra zen, aspaldiko maisua; artxidiakono jauna. Harrituta zegoen. Aspaldian ez zuen apaiza ikusi, eta dom Claude filosofo eszeptikoaren oreka galarazten duen gizon solemne eta lehiatsu horietakoa zen. Artxidiakonoa une batzuetan isilik egon zen eta bitartean Gringoirek hura ikertzeko aukera izan zuen. Claude oso aldaturik zekusan. Neguko goiza bezain zurbil, begiak sakon eta ileak ia zuri zituela zegoen. Azkenean apaizak hautsi zuen isiltasuna. Patxadaz, baina hotz, honakoa bota zion: —Zer gizon modu, maisu Pierre? —Nire osasuna? —erantzun zion Gringoirek —Tira. Hau eta bestea esan daiteke, baina batez beste ona da. Gehiegikeriarik ez dut egiten. Ba al dakizu, maisu, osasuntsu egoteko Hipokratesen sekretua zein den? Id est cibi, potus, somni, Venus, omnia moderara sint. —Beraz, kezkarik ez duzu, maisu Pierre —esan zion artxidiakonoak Gringoireri finko begiratuz. —Ez, noski. —Eta, zertan ari zara? —Ikusten duzu, maisu. Harri horien tailari begira nago, baxuerliebea nola zizelatuta dagoen jakin asmoz. Apaizak irribarre egin zuen; ahoko ezpain bat balearrik mugituta egiten den irribarre mingotsa. —Eta hori atsegin duzu? —Paradisua da! —erantzun zion Gringoirek, eta eskultura aldera makurtuz fenomeno biziak ezagutzen dituenaren aurpegi liluratuaz, honela segitu zuen: —Ez al zaizu iruditzen baxuerliebeko metamorfosi hori trebetasun, kontu eta pazientzia handiz egina denik? Begira kolomata horri. Zein kapiteletan ikusi duzu horko hosto horiek baino samurragorik eta zizelez hobeto laztandutakorik? Horra hor, Joan Maillevin-en hiru altuerliebe. Ez dira, ez, jenio handiaren lanik onenak, baina xalotasuna, aurpegietako gozotasuna, jarrera nahiz arropen grazia eta bere akats guztietan nahasten den xarma adieraztezin hori dela eta, irudiak alai eta leun azaltzen dira; agian alaiegi. Ez al da hori atsegina? —Bai, noski —erantzun zuen apaizak. —Eta kapera barrutik ikusiko bazenu! —erantsi zuen poetak bere hitz-jario adoretsuaz —Nonahi daude eskulturak. Azaburua bezala dena bete-betea dago! Absidea beste inon ez bezain jainkotiar eta berezia du. Dom Claudek eten egin zuen Gringoireren jarduna. —Zoriontsu zara, beraz. —Bai, noski. Egia esan, hasieran emakumeak atsegin zitzaizkidan, gero animaliak eta orain harriak gustatzen zaizkit. Animaliak eta emakumeak bezain atseginak dira, baina hain zitalak ez. Apaizak eskua bere bekokira eraman zuen. Hori zuen ohiko keinua. —Benetan? —Jakina! —esan zion Gringoirek —Gainera gozamena izaten da! Orduan apaizari besotik heldu zion eta Apezpikuaren Forua zelakoaren dorretxoko eskailerara sartarazi zuen. —Hona hemen benetako eskailera! Ikusten dudan bakoitzean zoriontsu egiten nau. Parisko harmaila sinple eta bitxienak ditu. Maila guztiek azpia higatua dute. Edertasunaren eta sinpletasunaren galtoa, bakoitzaren mailagaina gutxi gorabehera oinbetekoa izanik, elkarri horzka egiten bezala lotu, iltzatu, doitu, kateatu, mihiztatu eta trabatuta egotea da; irmo eta lirain egon ere. —Eta horrez gain ez al duzu beste ezer behar? —Beste ezer ere ez. —Ez al duzu ezeren hutsunerik sentitzen? —Ez dut, ez hutsunerik, ez aparteko desiorik. Bizimodua bideraturik dut. —Baina gizakiek bideratua gauzek desbideratzen dute. —Ni filosofo pirroniarra naiz —erantzun zion Gringoirek —eta dena orekan dut. —Eta nola ateratzen duzu bizimodua? —Noizbehinka epopeiak eta tragediaren bat edo beste idazten ditut, baina irabazi handienak zuk dakizunak ematen dizkit, hau da, hortzekin aulki-piramideak eramateak. —Oso lanbide traketsa da filosofoarentzat. —Baina neure orekarekin segitzen dut —erantzun zion Gringoirek—. Ideia bat duzunean, nonahi topatzen duzu. —Badakit, bai! —erantsi zion artxidiakonoak. Isilune baten ondoren, apaiza berriz hizketan hasi zen: —Hala ere, nahikoa arlote bizi zara. —Arlote baliteke, baina zoriontsu. Orduan zaldi-hotsa entzun zuten eta berriketan ari zen pareak kalearen buruan erregearen arkulariz osatutako konpainia ikusi zuen desfilatzen, lantzak zutik eta ofiziala aurrean. Zaldun-taldea dotore zihoan, kaskoez lurra jota zaratatsu. —Hori da begirazuna hori, ofizialari bota diozuna! —esan zion Gringoirek artxidiakonoari. —Ezagutzen dudala uste dut. —Zein da? —Febo Chateauperskoa dela uste dut. —Febo! Izen bitxia inola ere! Foix-ko kondea ere Febo da. Gainera Febogatik zin egiten zuen neska bat ezagutu nuen. —Zatoz. Zerbait esan behar dizut —aditzera eman zion apaizak. Tropa igaro zenez gero, artxidiakonoaren itxura hotz haren azpian urduritasunen bat sumatzen zen. Oinez hasi zen. Gringoire, obeditzera ohiturik zegoenez, ondoren joan zitzaion hain pertsona famatuarekin egongo litzatekeen beste edozein bezala. Huts samarrik zegoen bernardotarren kaleraino isilik joan ziren. Dom Claude geratu egin zen. —Zer esan nahi zenidan, maisu? —galdetu zion Gringoirek. —Ez al zaizu iruditzen —esan zion artxidiakonoak bere baitan sakon pentsatzen ariko balitz bezala —orain ikusi berri ditugun zaldun horien janzkera zurea eta nirea baino dotoreagoa dela? Gringoirek buruari eragin zion. —Arraioa! Nahiago dut nire soineko gorri-horia burdina eta altzairuzko ezkata horiek baino. Gustua behar du, dabiltzanean lurrikara-egunean txatarra-kaiak bezalako zarata ateratzeko! —Beraz, Gringoire, gerrako uniformez jantzita dabiltzan mutil horien inbidiarik ez al duzu inoiz izan? —Zeren inbidia, artxidiakono jauna? Beren indarrarena? Armadurena? Disziplinarena? Hobe da filosofia eta independentzia, piltzarretan ibili behar bada ere. Euli-burua izatea nahiago, lehoi isatsa baino. —Bitxia da diozuna! —erantzun zion apaiz ameslariak —Hala ere, uniforme ederra eder da. Hain pentsakor ikusita, Gringoirek utzi egin zuen eta ondoko etxearen ataria mirestera joan zen. Laster itzuli zitzaion txaloka. —Gerra-jende horren uniformeaz gutxiago arduratuko bazina, artxidiakono jauna, ate horretara hurbil zaitezela eskatuko nizuke. Beti esan dut Aubry-ko jaunaren etxeak munduko sarrera bikainena duela. —Pierre Gringoire —galdetu zion artxidiakonoak—. Dantzari ijito gazte hura zertan da? —Esmeralda? Hori da gaia bat-batean aldatzea, hori! —Ez al da zure emaztea? —Bai. Txarro hautsia medio naiz haren senarra lau urterako. Eta zuk, —erantsi zuen Gringoirek artxidiakonoari begirada maltzur samarra botata —asko pentsatzen al duzu neska horretaz? —Eta zuk? Zuk ez al duzu pentsatzen? —Oso gutxi. Izan ere hainbeste gauza dut! Ahuntza polita zen, alajaina! —Ijito horrek ez al zizun bizia salbatu? —Egia. Bai, noski. —Eta, zulo zer egin duzu? Zer gertatu zaio? —Ez dakit, bada. Urkatu egin dutela uste dut. —Hala uste al duzu? —Ez nago seguru. Han batzuk urkatu egin nahi zituztela ikusi nuenean, jokoz kanpo geratu nintzen. —Hori al da dakizun guztia? —Itxaron. Andre Mariako elizan babestu zela esan zidaten, eta han seguru zegoela. Pozik nago hori dela eta, baina ez dakit ahuntza ere harekin batera salbatu den. Hori da dakidan guztia. —Beste zerbaiten berri ere emango dizut —oihu egin zion dom Claudek, ordura arte baxu, pausatu eta ia itzalia zen ahotsa ozen entzuten zitzaiolarik—. Andre Mariako katedralean babestuta dago, baina hiru egunen buruan justiziak harrapatu eta Greveko plazan urkatuko du. Parlamentuak dekretua emango du horretarako. —Lastima da, benetan —esan zuen Gringoirek. Apaiza, amen batean berriz ere hotz eta lasai zegoen. —Eta zein arraio —erantsi zuen poetak —ibili da atxilotzeko dekretu-eske? Parlamentua bakean uzterik ez al zegoen? Eta nori egiten dio kalte Andre Mariako arbotanteetan enaren ondoan babesten den neska gajoak? —Demonioak badira munduan —erantzun zion artxidiakonoak. —Honek, benetan, txarrera egin du. Isilune bat egin ondoren, artxidiakonoak honela ekin zion: —Beraz, bizia salbatu zizun. —Bai. Nire lagun diren lapurrekin nengoela. Hutsagatik ez ninduten zintzilikatu. Urkatu banindute orain damututa egongo zitezkeen. —Ez al duzu haren alde ezer egin nahi? —Bai, noski. Baina hori dela eta arazo latzetan sartu behar badut... —Zer axola dio? —Nola zer axola dion? Hara bestea! Bi lan handi hasiak dauzkat. Apaizak eskuaz kopeta kolpatu zuen. Patxadaz zegoela zirudien arren, noizbehinka azaleratzen zitzaion keinu bortitzak barrena asaldatuta zeukala adierazten zuen. —Nola salba daiteke? Gringoirek honela erantzun zion: —Nik esango dizut nola, maisu. Il padelt, hau da, turkieraz Jauna da gure itxaropena.. —Baina, nola salbatu? —errepikatu zuen Claudek pentsakor. Gringoirek ere eskuaz burua kolpatu zuen. —Entzun, maisu. Nik irudimen aberatsa dut. Eta erregeari grazia eskatuko balitzaio? —Luis XI.ari grazia eskatu? —Zergatik ez? —Tigreari hezurra kentzea errazagoa! Gringoire beste irtenbide batzuen bila hasi zen. —A! Entzun! Neska haurdun dagoela eta emaginei aitorpen bat eskatuko nieke. Apaizaren begi sakonei distira atera zitzaien. —Haurdun! Ederra kontua! Zuk horretaz ba al dakizu ezer? Gringoire beldurtu egin zen erantzunaren tonuaz. Berehala esan zion: —Bai, zera! Gure ezkontza loris maritagium hutsa izan da. Ni kanpoan geratu nintzen, baina atzerapenen bat lortuko litzateke. —Erokeria! Astakeria! Zaude isilik! —Ez zintudan haserretu nahi —murmuratu zuen Gringoirek—. Atzerapenak kalterik ez dio inori egiten, eta emagin pobre horiek berrogei denari paristar irabaziko lituzkete. Apaizak ez zion entzuten. —Handik irten egin behar du! —murduskatu zuen —Atxilotzeko agindua hiru egun barru beteko dute! Gainera, agindu-beharrik ez zegoen. Quasimodo hori! Emakumeek joera gaiztoak dituzte benetan! Eta ozenago mintzatuz: —Maisu Pierre. Ongi pentsatua dut. Salbatzeko bide bat besterik ez dago. —Zein? Nik ez dut besterik ikusten. —Entzun, maisu Pierre. Gogoan izan bizia zor diozula. Eliza gau eta egun zaintzen dute. Aurrez sartzen ikusitakoei bakarrik uzten diete irteten. Zuk sartzerik izango duzu. Nik harengana eramango zaitut eta arropak elkarri emango dizkiozue. Hark zure jipoia jantziko du eta zuk haren gona. —Orain arte dena ongi —esan zuen filosofoak—, eta gero? —Gero hura zure arropak jantzita atera egingo da eta zu han geratuko zara. Seguru asko urkatu egingo zaituzte, baina neska salbatu egingo da. Gringoirek, oso serio, belarria arraskatu zuen. —Hara! Horrelakorik niri ez zitzaidakeen bururatuko. Dom Clauderen ustekabeko gonbitea entzunda, filosofoaren on itxurako aurpegi zabala bat-batean ilundu egin zen, haize-bolada batek bultzatuta hodeiak eguzkia ezkutatutakoan bezala Italiako paisaia alai bat bezalatsu. —Tira, Gringoire. Zer diozu? —Zera diot: seguru askorik gabe, urkatu egingo nautela. —Hori ez dagokigu guri. —Arranopola! —protesta egin zuen Gringoirek. —Hark bizia salbatu zizun eta zuk orain zorra ordaindu besterik ez diozu egingo. —Beste asko ere hortxe ditut ordaindu gabe! —Maisu Pierre. Derrigorrezkoa da. Artxidiakonoak nagusitasunez hitz egin zuen. —Entzun, dom Claude! —erantzun zion poetak lur jota —Oker zabiltzala iruditzen zait. Ez dakit beste baten ordez ni zergatik urkatu behar nauten. —Bizitza honi horrela heltzeko zer duzu zuk? —A! Mila arrazoi ditut. —Zeintzuk dira, bada? —Zeintzuk? Airea, zerua, eguna, gaua, ilargia, nire lapur lagun-minak, neskekin izandako txantxak, Parisen ikertzen ari naizen eraikuntza ederrak, egiten ari naizen hiru liburu handi, bat apezpikuaren eta bere erroten kontrakoa delarik, al dakit nik zer? Anaxagorasek zioenez, eguzkia miresteko zegoen munduan. Gainera egun osoak, gau eta egun, igarotzen ditut gizon irudimentsu batekin (neurekin, alegia) eta hori oso atsegina da. —Txoriburu halakoa! —murmuratu zuen artxidiakonoak —Esadazu. Hain liluragarria iruditzen zaizun bizitza hori, zeini esker daukazu? Airea arnastea, zeruari begiratzea eta huskeriaz eta erokeriaz betetzen duzun zure hegatxabal-izpiritu hori, nori zor dizkiozu? Hura izan ez balitz, non egongo ote zinatekeen orain? Zu hari esker bizirik egon eta hura hiltzea nahi duzu. Beraz, neska eder, gozo, miresgarri, mundua argitzeko beharrezko eta Jainkoa bera baino jainkosago den horrek hil egin behar du. Eta bitartean zu, erdi jakintsu eta erdi-ero, ezeren zirriborro izatera ere iristen ez zaren hori, pentsatu eta oinez egiten duzula iruditzen zaizun landare-antzeko hori, hari lapurtutako bizitza biziko duzu, eguerdian piztutako kandela bezain alferrik. Erruki zaitez, Gringoire! Zu ere izan zaitez eskuzabal, hura lehen izan zen eta. Apaiza gogoz ari zen. Gringoirek hasieran ganorarik gabe entzuten zion. Gero bihotza samurtu egin zitzaion eta azkenean keinu tragikoa egin zuen, bere aurpegi zurbilaz sabelmina duen jaioberria imitatuz. —Bihotza urratu egin didazu —esan zuen malko bat xukatuz—. Pentsatuko dut. Baina, a zer nolako ideiak dituzun! Dena den —segitu zuen isilune baten ondoren—, beharbada ez naute zintzilikatuko. Hitz emandakoak ez dira beti ezkontzen. Gelan gona eta burukoa jantzita hain barregarri aurkitzen nautenean, agian algaraz hasiko dira. Gainera, urkatzen banaute, zer? Sokatik zintzilik hiltzea, bestela hiltzearen parekoa da. Ez. Hobeto esan, ez da bestela hiltzea bezalakoa. Bizitza osoan zalantzan ibili den jakintsuari dagokiona da. Heriotza hori, benetako eszeptikoaren izpiritua bezala, ez da, ez ardi eta ez axuri, ez hauts eta ez errauts, ez arto eta ez lasto. Pirronismo eta zalantzaz betetako heriotza da; zeru eta lurraren tartean mantentzen dena eta norbera esekita uzten duena. Filosofoaren heriotza da eta agian aurrez niretzat hautatua egongo zen. Ederra da, zinez, bizi bezalaxe hiltzea. Apaizak jarduna eten egin zion. —Ados al zaude? —Azken finean, zer da heriotza? —segitu zuen Gringoirek bero-bero —Une txar bat, ordaintzeko une bat, ezer gutxi izatetik deus ere ez izatera iragatea. Zerzidas megalopolitanoari norbaitek ia pozik hiltzen zen galdetu zion: Zergatik ez? erantzun zion. Hil ondoren gizon famatuak ikusiko ditut. Pitagoras filosofoa, Hekateo historialaria, Homero poeta eta Olinpo musikaria. Artxidiakonoak eskua luzatu zion. —Beraz, ados. Bihar etorriko zara. Gringoire, orduan, bere onera etorri zen. —A! Ez, noski! Ezta pentsatu ere! —bota zion iratzartzen ari den gizonaren kutsuaz —Urkatuta hil! Ez du zentzurik. Ez dut nahi. —Agur, beraz! —eta artxidiakonoak ahopeka honakoa esan zuen berekiko: —Hurrengoan harrapatuko haut! —Deabru honek berriz ni ikusterik ez dut nahi —pentsatu zuen Gringoirek. Eta dom Clauderen ondoren joan zen. —Artxidiakono jauna! Lagun zaharren artean ez dadila haserrerik egon! Neska horretaz, nire emazteaz, kezkatuta zaude eta ongi deritzot. Zuk bide bat asmatu duzu Andre Mariako katedraletik onik ateratzeko, baina niretzat oso kaltegarria da bide hori. Nik beste bideren bat baneuka! Oraintxe bertan bururatu zait oso ideia bikaina. Neska kinka larri horretatik nire lepoan soka ipini gabe ateratzeko sistemaren bat banu, zer esango zenuke? Ez al litzateke aski? Zu pozik uzteko derrigorrean ni urkatu egin behar al naute? Apaizak, egonezinik, sotanako botoiak askatzen zituen. —Hitzontzi halako hori! Zein da zure irtenbidea? —Ongi da —esan zuen Gringoirek bere golkorako eta gogoetan ari zela behatz erakusleaz sudurra ukituta adieraziz—. Hori da! Lapurrak jatorrak dira. Egiptoko tribuak maite du. Hitzerdia esan orduko lagunduko dute. Hori baino errazagorik ez dago. Kolpea joko dugu. Zalaparta dagoenean erraz aterako da. Bihar gauean... Askotan eskatu beharrik ez da egongo. —Irtenbidea! Esan! —agindu zion apaizak astinduz. Gringoire maiestatez jiratu zitzaion: —Utz nazazu, arren, oraintxe ari naiz neure plana osatzen eta. Une batzuez pentsatzen aritu zen. Gero bere ideiak txalotzen hasi zen oihuka: —Bikaina! Arrakasta izango du! Seguru! —Zein da irtenbidea? —bota zion Claudek haserre. Gringoire distiratsu zegoen. —Zatoz, ahopeka esango dizut eta. Benetan azpilan bikaina da; guztiok estutasunetik aterako gaituena. Arraioa! Ergela naizenik ez dago esaterik. Isildu egin zen pentsakor. —A! Eta ahuntza, neskarekin al dago? —Bai. Deabruak eraman dezala! —Ahuntza ere urkatzekoak ziren, ezta? —Eta zer axola dio? —Bai. Urkatu egingo zuketen. Joan den hilean zerrama zintzilikatu zuten. Borreroak hori atsegin du. Gero aberea jan egiten du gainera. Nire Djali txikia galdu! Ahuntz gajoa! —Madarikatua! —oihu egin zuen dom Claudek —Borreroa zeu zara. Zein irtenbide asmatu duzu, pikaro horrek? Zure ideia «forceps»arekin atera beharko ote dizugu? —Bikaina da, maisu. Hara zein den. Gringoire artxidiakonoaren belarrira makurtu eta ahopeka hasi zitzaion, kale hutsaren mutur batetik bestera begiak urduri bihurtuz. Bukatu zuenean, dom Claudek eskua heldu eta hotz-hotzean honakoa esan zion: —Ona da. Bihar arte. —Bihar arte —errepikatu zuen Gringoirek. Eta artxidiakonoa alde batera zihoala, Gringoirek bestera jo zuen, bere buruari ahopeka honakoa esanez: —Hona hemen arazo latza, Pierre Gringoire jauna. Ez dio axolarik. Ez dezatela esan txikia izateagatik eginkizun handiei uko egin diegunik. Biton-ek zezen handia eraman zuen bere bizkar gainean, eta txinbo nahiz pitxartxarrek ozeanoa zeharkatzen dute. Parisko Andre Maria
|
