Parisko Andre Maria, Victor Hugo

Parisko Andre Maria
Victor Hugo
euskaratzailea: Iñaki Azkune
Erein, 1997

VII.
EZKONGAUA

Handik pixka batera, ojibazko ganga zeukan gela txiki batean zegoen. Gela itxia eta beroa zen. Ondoko arasa bati janari eske ziharduela zirudien mahai baten aurrean eserita zegoen, ohe onaren esperantzan eta neska polit baten aurrez aurre. Eman behar bere mentura sorginkeria izan zela. Bere burua maitagarri-ipuinetako pertsonaiatzat hartzen hasia zen. Noizbehinka ingurura begiratzen zuen, bi kimera hegadunek tiratako sugurdia bilatu nahian; infernutik paradisura hain azkar bestela ezin baitzitekeen pasa. Batzuetan setatsu begiratzen zien bere jipoiko zuloei, errealitateari atxiki nahian eta bat-batean lurra zapaltzeari utzi nahi ez eta. Fantasiazko espazioetan zabuka zebilen bere adimenak, lotura hura baino ez baitzeukan.

Neska gazteak ez zirudien mutilaz arduratzen zenik. Harat-honat zebilen aulkiren bat hartu, ahuntzarekin berriketan egin eta tarteka bere keinua eginez. Azkenean mahaian eseri eta Gringoirek lasai ikusi ahal izan zuen.

Zu, irakurle, inoiz ume izan zara eta agian zorionez oraindik ere hala zara. Inola ere behin baino gehiagotan arituko zinen (nik behintzat egun osoak ematen nituen eta haiek ziren egunik ederrenak) sasiz sasi erreka ertzean eguzkitan, sigi-saga hegan eta adar guztien puntak jaitsiz zebilen burruntzi berde edo urdinaren atzetik. Agian maitez oroituko zara zure pentsamendua eta begirada zurrunbilo txistukari-burrunbarian finko zenituela; hega urdin-purpurazkoan, zeinaren erdian bere higidura-azkartasunak lausotuta sumatu ezinezko forma batek flotatzen baitzuen. Hego-dardara hartan zehar nekez antzematen zen airezko izaki hark, kimerikoa, irudimenekoa, ukiezina eta ikusezina ematen zuen. Baina azkenean burruntzia ihiaren puntan pausatzen zenean eta zeure arnasari eutsita gasazko hego luzeak, esmaltezko azal luzanga eta kristalezko bi globoak azter zenitzakeenean, ez al zinen harritzen eta ez al zenuen beldurrik sentitzen berriz ere forma hura desagertu eta itzal artean kimera bihurtuko zelako? Sentipen haiek gogoan hartuta erraz konturatuko zarete Gringoirek ikusteko eta ukitzeko moduan ordura arte dantza, kantu eta zaratazko zurrunbiloan baizik sumatu ez zuen Esmeralda hura edukita nabaritzen zuena.

Bere ametsetan gero eta murgilduago zegoela:

—Hona hemen bada —zioen berekiko begiradaz neskari nolabait segituz—. Zer da la Esmeralda? Zeruko izakia! Kaleko dantzaria! Guzti hori eta hori besterik ez! Honek eman dio errematea nire antzerki-lanari goizean eta honexek salbatu dit bizia gauean. Nire deabrua eta nire aingeru guardakoa! Emakume polita, nolanahi ere! Eta horrela hautatu nauenez, erotzeraino maitatzen nauena! Egia esan, ez dakit nola gertatu den —zioen berekiko bere izaeraren eta bere filosofiaren oinarri zen errealitate-sentimenduaz bat-batean jaikita—, baina horren senarra naiz!

Bere buru-begietan ideia hau zuela, Gringoire neska gaztearengana soldadu eta galai moduan hurbildu zen, eta hark atzera egin zuen.

—Zer nahi duzu? —galdetu zion.

—Hori galdetzea ere, bihotzeko Esmeralda! —erantzun zion Gringoirek bere ahotsari eman zion kutsu beroaz harrituta.

Buhameak bere begi handiak zabaldu egin zituen.

—Ez dakit zer esan nahi duzun.

—Nola! —bota zion Gringoirek gero eta sutsuago, azken finean arazoa Mirari Gorteko zintzo batekin zuela pentsatuta —Ez al naiz ba zurea, lagun maite? Ez al zara ba nirea?

Eta batere amarrurik gabe gerritik heldu zion.

Ijitoaren brusak eskuetan aingira-azalak bezala irrist egin zuen. Gelako beste muturreraino jauzi eginda, makurtu eta eskuan ganibeta zuela zutitu zen berriro, Gringoirek hura nondik atera zuen ikusteko astirik gabe. Haserre eta aztoratuta zegoen, ezpainak puztuta, sudurzuloak irekita, masailak San Pedro-sagarra baino gorriago eta begi-niniak diz-diz zituela. Aldi berean, ahuntz zuria aurrean ipini zitzaion eta Gringoireri bere bi adar polit, urreztatu eta puntazorrotzekin aurre egiten zion. Dena amen batean gertatu zen.

Burruntzia liztor bihurtu zen eta ziztatzeko prest zegoen.

Gure filosofoak, harri eta zur, bai ahuntzari eta bai neskari lelotuta begiratzen zien.

—Ene Jaungoikoa! —esan zuen bere onera etortzen hasitakoan —Hau duk pospolin-parea, hau!

Ijitoak orduan honakoa bota zion:

—Zu ausarta zara mola ere!

—Barkatu, neska —esan zion Gringoirek irribarrez—, baina zergatik hartu nauzu senartzat?

—Urkatzen utzi behar al nien, ala?

—Beraz —segitu zuen poetak bere amodio-itxaropenak zapuztuta—, nirekin ezkonduta bizia salbatzea besterik ez zenuen nahi.

—Eta beste zer nahi behar nuen bada?

Gringoirek ezpainei kosk egin zien.

—Tira —esan zuen—, Kupido-ren gauzetan ez naiz uste bezain garaile. Dena den, zertarako hautsi dugu txarro gaixo hori?

Bitartean la Esmeraldaren ganibeta eta ahuntzaren adarrak defentsarako prest zeuden.

—Esmeralda andereñoa —esan zion poetak—. Tratua egin dezagun. Ez naiz Chatelet-eko eskribaua eta ez zaitut saltsatan sartu nahi, Parisen probestu jaunaren ordenantza eta debekuei aurka eginez aiztoa eramateagatik. Jakingo duzu Noel Lescripvain duela zortzi egun aihotza eramateagatik Parisko hamar sos ordaintzera kondenatu zutela. Hori ordea, ez dagokit niri eta paradisuan tokatzen zaidan parteagatik zin degizut zure onespen eta baimenik gabe ez natzaizula hurbilduko, baina mesedez, afaltzeko zerbait emadazu.

Azken finean, Despreaux jaunak bezalaxe Gringoirek haragikoitik gutxi zeukan. Ez zen neskak erasoka hartzen zituen zaldun edo mosketari horietakoa. Beste gai guztietan bezalaxe, maitasun-arloan ere amore ematearen eta erdibidearen aldekoa zen. Bestetik giro onean afari ona egitea, norbera goserik dagoenean endemas, maitasun-menturaren sarrera eta askaeraren arteko atsedenaldi bikaina iruditzen zitzaion.

Ijitoak ez zion erantzun. Bere destaina-keinutxoa egin zuen. Burua txoriak bezala tentetu eta algaraz hasi zen. Bere ganibet polita agertu bezalaxe desagerrarazi zuen, Gringoirek erleak bere eztena non ezkutatu zuen ikusi gabe.

Geroxeago mahai gainean zekale-ogia, urdai-pusketa, sagar zimur batzuk eta garagardo-pitxer bat zeuden. Gringoire gogoz hasi zen jaten eta sardexkak platerarekin ateratzen zuen soinuaren arabera, bazirudien bere maitasun guztia jangura bihurtu zitzaiola.

Aurrean eserita zeukan neskak isilik begiratzen zion, bere esku leunaz belaun artean gozo helduta zeukan ahuntz adimentsuaren burua laztanduz, nahiz eta noizbehinka egiten zuen irriak beste zerbaitez pentsatzen ari zela salatu.

Argizari horizko kandela batek argitzen zuen irentsi beharreko eta ametsezko ikuskizun hura.

Bere tripa-zorri batzuk baretu zirenean, Gringoirek halako lotsa faltsua sentitu zuen mahaian sagar bat besterik ez zuela utzi ikusita.

—Zuk ez al duzu jan behar, Esmeralda andereñoa?

Buruaz ezezkoa adierazi zion eta bere begirada pentsakorra gelako gangan finkatu zen.

—Zerk kezkatzen ote du? —pentsatu zuen Gringoirek, neskak begiratzen zuen puntura begiak zorroztuz —Gangako giltzarrian tailatuta dagoen eta arreta erakartzen dion nano horren keinuak ez behinik behin. Baina, zer arraio! Ni hori adinakoa banaiz!

Ozenago mintzatu zen:

—Andereño!

Neskak ez zirudien entzun zionik.

Ozenago errepikatu zuen:

—Esmeralda andereñoa!

Alferrik ordea. Neska gaztearen gogoa beste nonbaiten zegoen eta Gringoireren ahotsak ez zeukan bereganatzeko adina ahalmen. Zorionez ahuntzak parte hartu zuen. Bere ugazabari mahukatik poliki tiraka hasi zitzaion.

—Zer duzu Djali? —esan zuen ijitanoak asalduraz iratzarrira bezala.

—Gosea du —erantzun zion Gringoirek elkarrizketan hasita pozik.

Esmeraldak orduan ogi-apurrak eskaini eta Djalik haren ahurretik sotilki jan zizkion.

Gringoirek ez zuen berriz ere bere ametsetara ihesi joan zedin nahi. Kontuzko galdera bat egin zion:

—Beraz, zuk ez nauzu senartzat nahi.

Neska gazteak finko begiratuta garbi erantzun zion:

—Ez.

—Eta maitaletzat? —jarraitu zitzaion Gringoire. Bere keinua egin, eta:

—Ez.

—Eta adiskidetzat? —ostera Gringoirek.

Finko begiratu, eta une batez pentsatu ondoren, honakoa esan zion:

—Baliteke.

Filosofoentzat hain preziatua den baliteke hark, Gringoire berotu egin zuen.

—Ba al dakizu adiskidetasuna zer den? —galdetu zion.

—Bai —erantzun zuen buhameak—. Anai-arreba izatea, nahastu gabe elkar ukitzen duten bi arima izatea, eskuko behatzak bezala izatea da.

—Eta maitasuna? —jarraitu zitzaion Gringoire.

—O! Maitasuna —bota zuen ahots dardaratiz eta begiak diz-diz. Bi izan eta bakarra izatea da. Gizona eta emakumea bat eginda sortzen den aingerua. Zerua da.

Kaleko dantzaria gisa horretan mintzatzen zitzaionean, bere edertasuna eta esandako hitzen ekialdeko kutsua Gringoireri parekatzeko modukoak iruditu zitzaizkion. Haren arrosa-koloreko ezpain garbiek irriñoa erakusten zuten. Haren kopeta xalo eta lasaia, aldika pentsamenduen eraginez ispilua arnasarekin bezala lausotu egiten zen. Haren betazal luze eta beltzak jaitsita adierazi ezinezko argia ateratzen zen, bere soslaiari Rafaelek gero birjintasun, amatasun eta jainkotasunaren elkargune mistikoan aurkituko zuen leuntasun ideala emanez.

Gringoire ordea ez zen horrenbestez geratu.

—Beraz, zer egin behar da zure gustuko izateko?

—Gizona izan behar da.

—Eta ni —erantzun zion— zer naiz bada?

—Gizon denak kasketa buruan, ezpata eskuan eta urrezko ezproiak orpoan izaten ditu.

—Hortaz, zaldirik gabe ez dago gizonik —esan zuen Gringoirek—. Inor maite al duzu?

—Benetan maite?

—Benetan, bai.

Une batez pentsakor geratu eta adierazpen bitxia bota zion:

—Laster jakingo dut.

—Zergatik ez gaur gauean? —erantsi zion poetak samurki— Zergatik ez ni?

Serio begiratu zion orduan.

—Babestuko nauen gizona besterik ez nuke maitatuko.

Gringoire gorritu egin zen, erantzuna bere portaerari zegokiola konturatuz. Garbi zegoen neska gazteak bi ordu lehenago izandako estutasun larri hartan eskainitako laguntza kaxkarra gogorarazi nahi ziola. Gaueko beste gorabeherak medio, ahantzitako oroitzapen hura etorri zitzaion gogora. Eskua bekokira eramanda:

—Hain zuzen, andereñoa, hortik hasi behar nuen. Barkatu ahaztu izana, baina nola ihes egin duzu Quasimodoren eskuetatik?

Galdera hark ijitoa izutu egin zuen.

—O! Korkox beldurgarri hori! —esan zuen aurpegia eskuez ezkutatuz, aldi berean hotzikara handia bailuen.

—Beldurgarria, noski! —esan zuen Gringoirek bereari eutsiz— Baina nolatan egin duzu ihes?

Esmeralda, irribarre eta hasperen egin ondoren, isilik geratu zen.

—Ba al dakizu ondoren zergatik zebilkizun? —jarraitu zitzaion Gringoire beste bide batetik bere galderara itzuli naiz.

—Ez dakit —erantzun zion. Eta honakoa erantsi zuen bizi-bizi:

—Zu ere nire ondoren zenbiltzan. Zer dela eta?

—Egia esan —erantzun zion—, nik neronek ere ez dakit.

Isilik geratu ziren. Gringoire bere ganibetaz mahaia arraskatzen ari zen. Neskatxa berriz, irribarrez, horma atzeko zerbaiti begira ari zela zirudien. Berehala, ahots baxuz kantatzen hasi zen:

«Cuando las pintadas aves

Mudas estan, y la tierra...»

Bat-batean kantua eten eta Djaliri igurzten hasi zen.

—Abere polita duzu —esan zuen Gringoirek.

—Nire ahizpa da —erantzun zion.

—Zergatik deitzen dizute la Esmeralda? —galdetu zion poetak.

—Ez dakit.

—Hortaz?

Bere sakelatik, azabatxe-alezko kateaz lepotik zintzilikatutako poltsa luzexka atera zuen. Poltsak kanfor-usain handia zeukan. Zeta berdez estalia zegoen eta barruan esmeralda itxurako txirtxila berde handia zuen.

—Agian honegatik izango da —esan zion.

Gringoirek poltsa hartzeko keinua egin zuen, baina neskak atzera eginda:

—Ez ukitu. Kutuna da. Patuari kalte egingo diozu, edo patuak zuri.

Poetaren jakin-mina gero eta handiagoa zen.

—Nork eman dizu?

Behatza ezpain aurrean ipini eta kutuna sakelan ezkutatu zuen. Beste galdera batzuk ere egin zizkion, baina neskak ia ez zien erantzuten.

—Zer esan nahi du la Esmeralda hitzak?

—Ez dakit —erantzun zion.

—Zein hizkuntzatakoa da?

—Egiptoerakoa dela uste dut.

—Pentsatzen nuen, bai —esan zion Gringoirek—. Zu ez zara Frantziakoa.

—Ez dakit ezer.

—Gurasorik ba al duzu?

Doinu zahar bat kantatzen hasi zen:

«Mon père est oiseau,

Ma mère est oiselle,

Je passe l'eau sans nacelle,

Je passe l'eau sans bateau.

Ma mère est oiselle,

Mon père est oiseau.»

—Ongi da —esan zion Gringoirek—. Zenbat urterekin etorri zinen Frantziara?

—Oso txikia nintzela.

—Parisera?

—Ez. Parisera iaz. Aita Santu portaletik sartu ginenean, ihi-txinboa pasatzen ikusi nuen. Abuztu amaiera zen eta neure buruari negu gogorra izango genuela esan nion.

—Baita izan ere! —erantsi zuen Gringoirek elkarrizketan abiatu zela eta pozik —Behatz-puntei putz egiten eman dut denbora guztia. Iragarpenak egiten dituzu, hortaz.

Hitz gutxiko hizketara itzuli zen berriro.

—Ez.

—Egiptoko duke deitzen zenioten gizon hori al da zure leinuko buruzagia?

—Bai.

—Ba, berak ezkondu gaitu —gogorarazi zion herabeki poetak.

Neskak bere betiko keinua egin zuen eta:

—Zure izenik ere ez dakit.

—Nire izena? Jakin nahi baduzu, hau da: Pierre Gringoire.

—Nik beste bat politagoa badakit —esan zuen.

—Gaizto hori! —bota zion poetak —Ez dit axolarik. Ez naiz haserretuko. Agian hobeto ezagutzen nauzunean maitatuko nauzu. Dena dela, zure historia konfiantzaz esan didazunez, nik neurearen berri ere apur bat eman behar dizudala uste dut. Pierre Gringoire naiz, beraz; Gonesse-ko eskribauaren maizterra. Nire aita borgoniarrek urkatu zuten eta nire amari picardietarrek sabela ireki zioten duela hogei urte Parisko setioan. Sei urte nituenean, beraz, umezurtz nintzen, zerua goian eta lurra behean Parisko kaleetan nenbilelarik. Oraindik ez dakit sei urtetik hamaseira arteko denboraldian nola iraun nuen. Frutazale batek gereziren bat ematen zidan eta ogi-kozkorren bat ere bai beste norbaitek. Gauean guardiek harrapa nazaten moldatzen nintzen, kartzelan lastairaren bat neureganatzekotan. Guzti hori gorabehera, hazteari eta argaltzeari ez diot utzi, bistan denez. Neguan Sens-ko jauregiko aterpetan eguzkia hartuz berotzen nintzen eta barregarria iruditzen zitzaidan San Joan sua udan egitea. Hamasei urterekin bizimodua antolatu nahi izan nuen eta harez gero denetik egin dut. Soldadu sartu nintzen, baina ez nuen behar besteko ausardiarik erakutsi. Gero monje sartu nintzen. Ez nuen ordea behar adinako deboziorik, eta gainera edaterik ez zait gustatzen. Gero aprendiz sartu nintzen zurgintzan, baina behar bezain indartsu ez eta utzi egin behar izan nion. Neronek, egia esan, eskola-maisu nahiago nuen. Ez nekien irakurtzen. Hori ez zen oztopo ordea. Azkenean, beti zerbait falta nuela konturatu nintzen. Ez nuen ezertarako balio. Orduan poeta eta errimagile izateari ekin nion. Noraezean alferkerian zabiltzanean, beti aukera dezakezu ofizio hori. Lapurretan aritzea baino hobe da, noski, horretan aritzea, nire lagun alproja batzuek besterik gomendatu bazidaten ere. Egun batean zorionez dom Claude Frollo-rekin egin nuen topo; Andre Mariako katedraleko artxidiakonoarekin. Nitaz arduratu egin zen eta horri esker gaur egun ikasia naiz. Latina badakit; Zizeronen ofizioetatik aita zelestinoen martirologiaraino. Eskolastikan, poetikan eta erritmikan ez naiz txarra. Hermetikan berriz, sofien sofia den horretan, zer esanik ez. Ni naiz gaur jauregiko areto nagusian jendez beteta eta arrakasta handiz jokatu den misterioaren egilea. Horrez gain, 1465 urtean gizon bat erotu zuen kometa harrigarriaz seiehun orrialdeko liburua egina dut. Beste garaitzapen batzuk ere izan ditut. Artilleriako zurgin nintzela, Joan Maugue-ren bonbarda handian lan egin nuen; Charenton-go zubian saiakuntzak egitean lehertu eta inguruan ikusmiran zeuden hogeita lau hil zituenekoan. Ikusten duzunez, senartzat hartzeko ez naiz txarra. Zure ahuntzari irakasteko mugimendu interesgarri asko dakit. Parisko apezpikua imitatzea adibidez; Pont-aux-Meuniers edo errotari-zubitik dabiltzan denak bere errotak medio zipriztinduta uzten dituen fariseu hori, alegia. Gainera nire antzerki-lanagatik diru asko eskuratuko dut, ordaintzen badidate. Zure esanetara nago, bada, neure arima, zientzia eta letrekin. Gura duzun bezala zurekin bizitzeko prest nago, neska; garbi edo alai, senar-emazte gisa plazer baduzu edo anai-arreba legez, nahiago izanez gero.

Gringoire isildu egin zen, bere mintzaldiak neska gaztean izandako eragina ikusi naiz. Hark ordea, begiak lurrera begira zituen.

—Febo —esan zuen isil antzean. Gero poetarengana jiratu zen —Febo. Zer esan nahi du?

Bere hitzaldiaren eta galdera haren artean zerikusirik zegoen ala ez bazekien ere, erudizioa erakutsi ahal izango zuelako ez zuen gaizki hartu. Harro-harro honela erantzun zion:

—Latinezko hitza da eta eguzkia esan nahi du.

—Eguzkia! —errepikatu zion.

—Oso ederra zen jainko arkulari baten izena ere bada —erantsi zuen Gringoirek.

—Ene Jaungoikoa! —esan zuen buhameak. Bere ahotsari ametseta lilura-kutsua zerion.

Une hartan besoko bat askatu eta erori egin zitzaion. Gringoire azkar makurtu zen jasotzearren. Jaiki zenerako, neska gaztea eta ahuntza desagertu egin ziren. Krisket-hotsa entzun zuen. Inola ere ondoko gelara sartzeko ate txikia zen hura; kanpotik ixten zena.

—Ohe bat utzi izan balit sikiera? —esan zuen gure filosofoak.

Gela guztia miatu eta lo egiteko altzari egokirik ez zuen aurkitu, zurezko kutxa luze bat izan ezik. Estalkia tailatua zuen ordea, eta horri esker Gringoirek bertan etzan zenean Mikromegas Alpetan luze-luze ipini zenean bezalako zerbait sentitu zuen.

—Tira! —esan zuen Ahalik eta ongien moldatu beharra dago. Konformatu egin behar. Ezkon gau bitxia hala ere. Lastima. Txarroa hautsita egindako ezkontza horrek tolesgabetik eta antzinakotik bazuen atsegin zitzaidan zerbait.

Parisko Andre Maria
Victor Hugo
euskaratzailea: Iñaki Azkune
Erein, 1997