|
Parisko Andre Maria II. Plaza aldera makurtuta eta ijitoaren dantzari begira iparraldeko dorrearen gainean neska gazteek ikusitako apaiza, Claude Frollo artxidiakonoa zen. Irakurleek gogoan izango dute dorre hartan artxidiakonoak beretzat hartuta zeukan gela misteriotsua. (Bidenabar esan dezadan ez dakidala gaur egun ere pertsonaren altueran dorreak hasten diren plataforman sortaldean dagoen leihatila karratu batetik barrua ikusten zaioneko bera ez ote den. Orain hutsik, biluzik eta zarpail dagoen kobazuloa da eta gaizki entokatutako hormetan han-hemenka katedralean fatxadak adierazten dituzten irudi horixkaz apainduta dago. Zulo horretan saguzarrak eta armiarmak lehian biziko direla iruditzen zait, euliak desagerrarazteko gerra bikoitza eginez.) Eguzkia sartu baino ordubete lehenago, artxidiakonoa egunero igotzen zen dorreko eskaileretan gora. Gela hartara sartu eta batzuetan gau osoa ematen zuen bertan. Egun hartan, gelatxoko ate aurrera helduta, beti gerrikotik zintzilik zeraman poltsatik aterata giltza txiki eta bihurria sarrailara sartzen ari zela, plazatik zetorren kriskitin- eta danbolin-hotsa heldu zitzaion belarrietara. Esana dugunez, gelak elizaren atzeko aldera jotzen zuen argizulo bakarra zeukan. Claude Frollok aitaren batean gorde zuen giltza eta berehala zen dorrearen gainean, gazteek ikusi zuten egoera goibel eta barnekoian. Serio, geldirik, begirada eta pentsamendu baten baitan bildurik zegoen. Paris guztia bere eraikinen gezi ugari eta muino leunezko horizonte zirkularraz inguraturik, ibaia zubien azpian bihurritzen zelarik, jendea kalean zebilelarik, tximinietako hodei eta guzti Andre Maria estutzen duen teilatu-katearekin, oinetan zeukan. Baina hiri guztia izanagatik, artxidiakonoak kaleko puntu batera besterik ez zuen begiratzen: katedral aurreko plazara. Eta jendetza guzti hartan pertsona bakar bati begiratzen zion: ijitoari. Zaila zen begirada nolakoa zen eta zerion garra nondik zetorkion esatea. Begirada finkoa zen; asaldura eta nahasmenduz betea. Noizbehinka hotzikara batek zuhaitza haizeak bezala dardararazten zuen bere gorputzaren erabateko gelditasunagatik, apoiatuta zegoeneko baranda baino marmolago ziren bere ukondoen zurruntasunagatik, bere aurpegia uzkurtzen zion harrizko irribarreagatik, Claude Frollok bizitik begirada balearrik zuela ematen zuen. Ijitoa dantzan ari zen. Danbolina behatz-puntaz birarazi eta airera botatzen zarabanda proventzalak dantzatuz. Arin, trebe eta alai ari zen, bere burura zuzenean zetorkion begirada beldurgarriaren pisua sumatu gabe. Jendea inguruan bildurik zeukan. Noizbehinka kasaka gorri-horiz jantzitako gizon batek ikusle-zirkulua moldarazi egiten zuen eta dantzariaren ondoan urrats gutxi batzuetara zegoen aulkian esertzen zen, belaun artean ahuntzaren burua hartuz. Gizon hark buhamearen laguna zirudien. Claude Frollok, zegoen lekutik ez zion aurpegia nabaritzen. Artxidiakonoa ezezagun hartaz konturatu zenez geroztik, arreta dantzariaren eta gizonaren artean banatu zuela zirudien, eta are eta goibelago jarri zen. Bat-batean zutitu eta ikara batek gorputz osoa hartu zion: —Zein ote da gizon hori? —esan zuen ahopeka —Orain arte beti bakarrik ikusi dut! Orduan eskailera kiribilaren ganga bihurrira sartu eta jaitsi egin zen. Erdi irekita zegoen karilloiko ate aurretik pasatzean, gauza batek harritu zuen. Quasimodo zen, sareta handien antzekoak diren arbelezko teilatutxo horietako batean zulotik plazara begira. Adi-adi zegoen eta ez zuen bere aitatzakoa handik pasatu zenik ikusi. Bere begi basatiak jite berezia zeukan. Lilura eta gozotasunezko begirada zen. —Horixe gauza bitxia! —murmuratu zuen Claudek —Ijitoari begiratzen ote dio horrela? Beherako bideari jarraitu zitzaion. Minutu batzuk geroago artxidiakono kezkatia dorrearen barreneko atetik plazara atera zen. —Zer gertatu zaio ijitoari? —galdetu zion pandero-hotsak bildu zuen ikusle-talde bati. —Ez dakit —erantzun zuen batek—. Ezkutatu berri da. Aurreko etxe horretara fandangoren bat dantzatzera joan dela uste dut, dei egin diote eta. Buhamearen lekuan, une batzuk lehenago bere dantzaren irudi bitxien itzalean arabeskoak ezkutatzen zitzaizkion tapizaren gainean, artxidiakonoak gizon gorri-horia besterik ez zuen ikusi, zeina txanpon batzuk eskuratzearren ikusle-zirkuluan bueltan baitzebilen, ukondoak aldaketan, burua atzean, aurpegia gorri eta lepoa tiratuta, hortzekin helduta aulkia zeramala. Aulkiari lotuta, auzoko emakume batek utzitako eta izututa ufaka ari zen katua zeukan. —Ene jaungoikoa! —deiadar egin zuen artxidiakonoak txerpolaria izerdi patsetan aulki eta katuzko piramide hura zuela bere aurretik pasatu zenean —Zer egiten du hor Pierre Gringoire maisuak? Artxidiakonoaren ahots serioak gizajoa asaldatu eta balantza eginda han joan zen katua bere aulkiarekin ikusleen buru gainera, denak garrasika zirela. Pierre Gringoire maisuak (bera baitzen, noski) agian gorabeherak izango zituzkeen katu-jabearekin eta ikusle askorekin, kolpe eta atzamarkak medio, baldin eta zalapartaz baliaturik Claude Frolloren keinuei jarraituz berehala elizara joan ez balitz. Katedrala ilun eta hutsik zegoen. Alboko nabeak beltz zeuden eta kaperetako lanparak nabarmentzen ari ziren gangak ilundu ahala. Fatxada nagusiko arrosetoia bakarrik zegoen argi (bere milaka koloreak eguzkiaren azken izpi horizontalez blai), diamante-nahastea bezain distiratsu, eta nabeko beste muturrean islatzen zuen bere espektro liluragarria. Urrats batzuk eman ondoren, dom Claude pilare baten kontra geratu zen eta Gringoireri finko begiratu zion. Pertsona serio eta jakintsu batek txerpolari jantzian harrapatu zuelako lotsatuta egon arren, begirada hark ez zuen kezkatzen Gringoire. Apaizaren begiradak isekatik eta ironiatik ez zuen ezer. Serioa, lasaia eta sarkorra zen. Artxidiakonoak hautsi zuen isiltasuna: —Zatoz hona, maisu Pierre. Gauza asko esplikatu behar didazu. Lehenik eta behin, bi hilabetean ikusi gabe egonda orain plazetan dotore jantzita, alajaina!, gorri-horiz jantzita, zergatik zabiltza Caudebec-eko sagarraren antzera? —Musde —esan zion apalki Gringoirek—. Jantzi harrigarria da, noski, eta buru gainean kalabaza duen katua baino larriago nabil. Badakit gaizki dagoela kasaka honen azpian filosofo pitagoriko baten humeroa erronda-sarjentuek makilaz zigortzeko moduan ibiltzea, eta damu dut. Baina, zer nahi duzu, maisu agurgarri horrek? Errua nire jipoi zaharrarena da, joan den neguan urratuta zegoela eta trapu-saltzailearen saskira joanda koldarki utzi ninduelako. Zer egingo diogu, bada? Zibilizazioak oraindik ez du onartzen Diogenesek nahi bezala biluzik ibiltzea. Gainera oso haize hotza zegoen, eta urtarrila ez da gizateriaren urrats berri hori arrakastaz emateko sasoirik egokiena. Kasaka hau fortunatu zen parean. Hartu egin nuen eta nire brusa utzi, zeina ni bezalako hermetikoarentzat batere hermetikoki ez baitzen ixten. Eta hemen nauzu Saint Genest bezala mozorrotuta. Zer nahi duzu? Eklipsea da. Apolok abereak Admeto-renean gorde ditu. —Lan ederra egin duzu! —esan zion artxidiakonoak. —Onartzen dut, maisu, filosofatzea eta poesia egitea, garrari labean putz egin edo zerutik jasotzea, kalean katuak eramatea baino hobea dela. Horregatik errietan eman didazunean astoa burruntzi aurrean baino txundituago geratu naiz. Zer egin, ordea? Egunero jan behar eta bertso alexandriar ederrenek ere Brie-ko gazta-pusketa bat ahoratzeko ere ez dute balio. Margarita Flandeskoarentzat zulo ezagutzen duzun eztei-olerkiak egin nituen, baina hiriak ez dit ordaintzen, oso onak ez zirelako aitzakian. Sofoklesen tragedia bat lau sosetan eman daitekeela uste dute horiek! Goseak hiltzera nindoan, beraz. Zorionez, matraila onak ditudala konturatu naiz, eta honela mintzatu nintzaien: —Indar eta oreka erakutsi eta zeuen jatekoa zeuek irabazi. Ale te ipsam. Lagun egin dudan eskale-pilo batek hamaika indar-amarru erakutsi dit, eta orain gauero nire hortzei neure bekokiko izerdiz egunez irabazitako ogia ematen diet. Dena den, onartzen dut nire gaitasun intelektualarentzat lanbide tristea dela eta gizonaren egitekoa ez dela bizitza osoa danbolina jotzen eta aulkiei hozka egiten igarotzea. Baina maisu agurgarria, bizitze hutsa ez da aski. Bizimodua atera egin behar da. Dom Claudek isilik entzun zion. Bat-batean, bere begi sakonak halako aire maltzur eta sarkorra hartu zuen eta Gringoirek, nolabait esan, begiradaz arimaren hondoraino arakatzen ari zitzaiola sentitu zuen. —Oso ongi, maisu Pierre. Baina nolatan zaude orain Egiptoko dantzari horrekin? —Kontxo! —esan zion Gringoirek —Nire emaztea da, eta ni bere senarra naiz. Apaizaren begi goibelak sutu egin ziren. —Horrelakorik egin al duzu, miserable horrek? —garrasi egin zuen Gringoireren besoari gogor helduz —Eskua gazte horri emateraino utzi al zaitu jaungoikoak? —Zeruan daukadan parteagatik, jauna —erantzun zion Gringoirek gorputz osoa ikaraz zuelarik—, zin egiten dizut ez dudala behin ere ukitu, horrek kezkatzen bazaitu. —Eta senar-emazteen kontu hori zergatik aipatu duzu? —galdetu zion apaizak: Orduan Gringoirek laburki irakurleak dakiena kontatu zion: Mirari Gorteko gorabeherak, bere ezkontzaren pasadizoa eta hautsitako txarroaren kontua. Bazirudien ezkontza hark artean ez zuela emaitzarik eta egunero buhameak, lehenengoan bezalaxe, ezkon gaua ukatu egiten ziola. —Aspergarria da —esan zuen azkenean—, baina birjinarekin ezkontzearen eragozpenak dira horiek. —Zer esan nahi duzu? —galdetu zion historia entzun ahala baretuz joan zen artxidiakonoak. —Adieraztea nahikoa zaila da —erantzun zion poetak—. Sineskeria da. Gure artean Egiptoko duketzat daukagun alproja zaharrak esan didanez, nire emaztea galdutako edo, berdin dio, utzitako umea zen. Lepotik zintzilik kutun bat erabiltzen du, eta esaten dutenez, egunen batean bere gurasoak aurkitzeko balio omen du. Kutunak ordea, bere bertutea galdu egingo omen du, neskak berea galdu orduko. Ondorioz, bion arteko bizimodua oso bertutetsua da. —Beraz zure ustetan, maisu Pierre —segitu zuen Claudek bere kopeta gero eta argiagoa zuelarik—, gazte hori ez da inoiz inongo gizonekin ibili. —Sineskeria horren aurrean zer egin dezake batek, dom Claude? Burura horixe sartu zaio. Seguru nago mojaren inozokeria hori hain erraz menperatzen diren neska buhameen bitxikeria dela. Dena den, hiru gauzek zaintzen dute: agian abade jaunen bati saltzeko bere babespean daukan Egiptoko dukeak, Andre Maria bailitzan gurtzen duen tribu osoak eta beti soinean duen labana polit batek. Pikara horrek probestuaren ordenantzei jaramonik egin gabe edozein lekutan erabiltzen du, eta gerritik heldu orduko berehala izaten du eskuetan. A zer nolako liztor gaiztoa! Artxidiakonoak Gringoire galderaz josi zuen. Esmeralda, Gringoireren iritzian, on eta xarmanta zen. Polita ere bai, oso berea zuen keinu bitxiagatik ez balitz. Neska tolesgabe eta lehiatsua, ezjakina eta adoretsua zen. Ametsetan ere ez zekien gizonaren eta emakumearen artean zegoen diferentzia. Horrelakoa zen; batez ere dantza, zarata eta aire zabalean ibiltzea erruz maite zituena. Oinetan hega ikusezinak zituen eta zurrunbiloan zebilen erlearen gisakoa zen. Izaera hura beti harat-honatak izandako bizimoduagatik zuen. Gringoirek jakin zuenez, oso txikitan Espainia eta Kataluniatik Siziliaraino bazter guztiak korritu zituen. Gringoirek gainera, buhame-karabanan Algerko erreinura joan zela uste zuen, zeina Akad-en baitago, batetik Albania txikia eta Grezia eta bestetik Konstantinoplako bidea den Siziliako itsasoa dituela. Gringoirek zioenez, ijitoak Algerko erregearen basailu ziren, hura Mairu zurien errege zelako. Dena dela, Esmeralda Frantziara Hungariatik oso txikitan etorri zen. Herrialde guzti haietatik neskatxak esaera bitxiak, kantu eta ideia arrotzak ekarri zituen. Horregatik hizkera, bere erdi paristar eta erdi afrikar soinekoak bezalaxe nahasia zuen. Gainerakoan, ibiltzen zeneko auzoetako jendeak bere alaitasunagatik, adeitasunagatik, izaera biziagatik, dantza eta kantuengatik estimatzen zuen. Hiri guztian neskaren iritziz bi pertsonak balearrik zioten gorroto: Tour-Roland-eko Sachette izeneko andereak (han preso zegoen eta, arrazoia ez dakigun arren, ijito guztiei amorru bizia zien. Dantzaria argi-zulotik pasatzen zen bakoitzean madarikatzen zuen) eta apaiz batek (topo egiten zuen bakoitzean bere hitzek eta begiradak beldur ikaragarria ematen zioten). Azkena esandakoak artxidiakonoa oso urduri utzi zuen, baina Gringoire ez zen horregatik gehiegi kezkatu. Bi hilabete aski izan ziren poeta axolagabea ijitoa aurkitu zueneko gauaz eta bertan zegoen artxidiakonoaz ahazteko. Gainerakoan neskatxa dantzaria ez zen ezeren beldur. Eskua irakurrita iragarpenik egiten ez zuenez, ijitoek hainbestetan izaten zituzten aztikeri prozesuetatik libre zegoen. Gainera Gringoire beretzat anaia zen eta ez senarra. Azken finean, filosofoak pazientzia handiz zeraman ezkontza platoniko moduko hura. Aterpea eta ogia egunero ematen zizkion behintzat. Goizero abiatzen zen alprojen auzotik, gehienetan ijitoa ondoan zuela. Plazatan txanponak eta sosak biltzen laguntzen zion. Gauean biok itzultzen ziren teilatupe berera. Gelatxora sartu eta atea itxita geratzen zen neska, eta berak berriz, seko egiten zuen lo. Bere iritziz bizimodu erosoa nolanahi ere; ametserako oso aproposa. Gainera buru eta arimaz ijitoaz maite minduta zegoenik ez zuen erabat uste. Ahuntza ia neska adina gustatzen zitzaion. Animalia xarmanta, gozoa, bizkorra eta izpirituala zen; ahuntz jakintsua, alegia. Erdi Aroan ugari ziren jendea oso harritzen zuten animalia jakintsuak, gero maiz animalien irakasleak sutan erretzen bazituzten ere. Baina azkazal urreztatuzko ahuntzaren sorginkeriak amarru txikiak ziren. Gringoirek adierazi zizkion xehetasunak, oso interesaturik zirudien artxidiakonoari. Danbolina honela edo horrela jartzea nahikoa zen ahuntzak une hartan zegokion imintzioa egin zezan. Neskatxak berak irakatsi zion. Izan ere horretarako berebiziko erraztasuna baitzuen. Bi hilabete aski izan zituen letra haiek desplazatuta ahuntzak Febo hitza osa zezan. —Febo! —esan zuen apaizak —Zergatik Febo? —Ez dakit —erantzun zion Gringoirek Bere iritziz botere magiko eta ezkuturen bat duen hitza izango da. Bakarrik dagoela ere esaten du ahopeka behin eta berriz. —Seguru al zaude —galdetu zion berriz Claudek bere begirada sarkorraz —hitza dela eta ez dela izena? —Zeinen izena? —esan zuen poetak. —Al dakit ba! —erantzun zuen apaizak. —Nire ustetan, musde, ijito hauek sineskeriadun samarrak dira eta eguzkia adoratzen dute. Horregatik erabiliko du Febo hitza. —Hori ez dut zuk bezain garbi ikusten, maisu Pierre. —Niri berdin zait. Nahi badu Febo esan dezala. Egia da ordea, Djali-k ia berak adina maite nauela. —Zein da Djali hori? Ahuntza da. Artxidiakonoak eskua kokotsean ipini eta une batez ametsetan ari zela zirudien. Bat-batean Gringoireren hariari heldu zion. —Eta zin egiten al didazu ez duzula ukitu ere egin? —Zein ukitu? —esan zuen Gringoirek —Ahuntza? —Ez. Andere hori. —Nire anderea! Ez, ez. Zin degizut. —Eta askotan egoten al zara berarekin bakarrik? —Gauero ordubete pasa. Dom Claudek betozkoa jarri zuen. —O! O! solus cum sola non cogitabuntur orare Pater noster. —Arraioa! «Aita gurea» ez ezik «Agur Maria» eta Credo in Deum patrem omnipotentem ere erreza dezaket, hura nitaz oiloa elizaz baino gehiago arduratu gabe. —Zin egin zure amaren sabelagatik —errepikatu zuen artxidiakonoak gogor —neska hori behatz-puntaz ere ez duzula ukitu. —Nire aitaren buruagatik ere zin egingo nizuke, biek zerikusia badutelako, baina maisu agurgarri, utzi niri ere galdera bat egiten. —Egin, bada. —Zuri zer axola dizu? Artxidiakonoaren aurpegi zurbila neskatxa baten masaila bezain gorri bihurtu zen. Une batez isilik geratu zen. Gero, urduritasuna nabari zuelarik: —Begira, maisu Pierre Gringoire. Nire ustetan zu oraindik ez zaude kondenatuta. Zutaz arduratzen naiz eta zuretzat ona besterik ez dut nahi. Baina ijito horrekin loturarik txikiena ere izaten baduzu, Satanasen morroi bihurtuko zara. Badakizu beti gorputzak galtzen duela arima. Zorigaiztokoa izango zara emakume horrekin elkartzen bazara! Horra! —Behin saiatu nintzen —esan zuen Gringoirek belarria arraskatuz—. Lehen egunean izan zen, baina ziztatu egin ninduen. —Atrebentzia izan al zenuen, maisu Pierre? Eta apaizaren bekokia ilundu egin zen. —Beste batean —bota zuen poetak irribarrez—, oheratu baino lehen sarraila-zulotik begiratu nion eta azpikogonatan bere oin biluziaz oheko uhalak makurtu dituen neskarik politena ikusi nuen. —Deabruak eraman zaitzala! —oihu egin zuen begirada beldurgarriz apaizak, eta liluratuta zegoen Gringoire bizkarretik bultzatuta urrats handiak emanez katedraleko arku ilunen pean ezkutatu zen. Parisko Andre Maria
|
