1934-05-03 / 2013-05-23
Georges Moustaki
hil zen duela 9 urte
Akademia Sekretuaren Egutegia, 1985
1828-03-20 / 1906-05-23
Henrik Ibsen
hil zen duela 116 urte
Ibsen, Henrik. Eleberrigile eta antzerkigile norvegiarra, drama errealista modernoaren sortzailea (Skien, 1828 - Christiania, 1906). 1830ean ondasun guztiak galdu zituen merkatari baten semea zen eta haurtzaroa eta gaztaroa gogorrak izan zituen. Egoera horretatik ihes egiteko, Ibsen era askotako liburuak irakurtzen hasi zen. Haurtzaroko hiriak eta ahaideak hartu zituen oinarri anitz obratako giroa eta pertsonaiak taxutzerakoan. Botika batean hasi zen lanean hamabost urte zituela, eta 1848an, Europako iraultza giroan murgilduta, lehen satirak idazten hasi zen hiriko burgesen aurka. 1850ean idatzi zuen, ezizenez, Catilina bere lehen drama, eta urte horretan bertan jo zuen Christianiara (egungo Oslora) bertako antzerki eskolan ikasteko. Urte berean, Andhrimner izeneko egunkari satirikoan hasi zen idazten, eta beste drama bat prestatu zuen, orduan, arrakastarik izan ez bazuen ere: Kjaempehøjen (Hilobia). 1851tik aurrera Norvegiako antzerki giroan sartu zen osorik, eta 1856an aurkeztu zuen ospe handiko lehen komedia Solhoug-eko jaia eta Olaf Liljekrans izeneko lana 1857an. Hurrengo obrak (1858, Helgelandeko bikingoak; 1862, Amodiozko komedia, eta 1863, Erregenahiak) aurrekoak baino hobeak ziren. 1864an Norvegia uztea erabaki zuen, estatuak eman zion diru-laguntza batez baliatuta. Norvegiatik kanpo bizi izan zen hurrengo hogeita zazpi urtean, Erroman, Dresden-en eta Munich-en, batez ere. Italian idatzi zituen hurrengo bi dramek (1866, Brand, eta 1867, Peer Gynt) Eskandinaviaren gainbeherak sortutako etsipenezko giroa aurkezten dute. Ibsenen obra kutuna izan zen Peer Gynt. Erroman idatzitako Zesar eta Galilearra (1873) polemikaz beteriko obraren ondoren, Munich-en bizi izan zen eta gizarteko egunoroko arazoez kezka azaldu zuen bere lanetan, Alemaniako giro erradikalagoaren ildotik. Kapitalismo berriaren zuzentasun eza salatu zuen Gizartearen oinarriak (1877) obran; emakumeen egoera azaldu zuen Panpinen etxea (1879) draman, istilu bizia sortarazita; ohiturak sortutako etsipena gogor kritikatu zuen Mamuak (1881) draman, eta zapalkuntzaren aurkako pertsonaia aurkeztu zuen Herriaren etsaia (1882) draman. "Arazoak aurkeztea dagokit niri, ez irtenbideak ematea", zioen Ibsenek, eta bide horretan jarraitu zuen, azken urteetako obretan, gizarte mailako gatazkak azaltzen, gizabanakoaren barne-arazoek eta biziaren aurreko ikuspegi ezkorrak leku berezia hartu zuten arren: Basa Ahatea (1884), Rosmersholm (1886), Hedda Gabler (1890), Solness etxegilea (1892), Eyolf txikia (1894), John Gabriel Borkman (1896). Apoplegiaz hil zen. Ibsen izan zen, zalantzarik gabe, drama modernoaren sortzailea; gutxik bezala menderatu zituen antzerki teknikak, gutxik bezala aurkeztu zuen pertsonaien psikologia, eta, sinbolismo joko aberatsen bidez, maisutasun handiz murgilarazi zuen antzerki ikuslea giza errealitatea eta ilusioak nahasten diren ur ilun sakonetan.
Mamuak
itzul.: Antonio M. Labayen
, ????
1561-07-11 / 1627-05-23
Luis de Gongora
hil zen duela 395 urte
Góngora y Argote, Luis de. Espainiar idazlea (Cordoba, 1561 - Cordoba, 1627). Salamancan zuzenbide ikasketak egin zituen, eta apaiztu bazen ere, ez bide zituen apaizari dagozkion betebeharrak behar bezala bete, Cordobako gotzainak kargu hartu zionerako (1587). XVI. mendearen bukaera aldera Espainiako zenbait hiritan hara hona ibili zen kabildoak hala aginduta. Garai hartan sortu zen bere etsaigorik handiena, Quevedorena, hain zuzen, geroago kulteranismoaren eta kontzeptismoaren arteko borroka ekarri zuena. 1617an Madrila joan eta erregeak eta handikiek babestu bazuten ere, beti pobrezian bizi izan zen, jokorako zuen zaletasuna zela eta. 1627an, Felipe IV.arekin Aragoin zebilela, gaixotu eta Cordobara itzuli eta han hil zen. Romances, erlijiozko, satiriko, zalduneriako eta maitasunezko gaiak oinarri dituen obra idatzi zuen; 121 letrilla eta beste obra labur batzuk, 167 soneto, etab. Baina Góngoraren muina bi poema luze garrantzizkoetan dago: Fábula de Polifemo y Galatea (1613) eta Soledades (1614). Obra horretan, lehen aldiz Espainian, poesiari berari buruzko hausnarketa agertzen da. Hizkuntza trinko zail baten bidez musikaltasun handia lortzen du. Soledades da Góngoraren maisu lana. Erabiltzen zituen metafora, metonimia, hitz joko, sinekdoke, hiperbaton eta neologismoek obra guztiz hertsia bideratzen dute, eta poesiaren edertasun formala areagotzen. Góngoraren herri olerkien zabalkunde handia gorabehera, idazlan jasoenen eragina XIX. mende bukaera (sinbolistak) eta XX.aren hasiera arte (27ko belaunaldia) ez zen gauzatu. Góngora da, Quevedorekin batera, Espainiako Urrezko mendean idazle nagusia.
1908-01-31 / 1992-05-23
Atahualpa Yupanki
hil zen duela 30 urte
Gurdi ardatzik
itzul.: ?
Dantzari - 12, 1968
1905-02-07 / 1940-05-23
Paul Nizan
hil zen duela 82 urte
1842-01-26 / 1908-05-23
Francois Coppee
hil zen duela 114 urte
1898-05-23 / 1989-10-15
Scott O’Dell
jaio zen duela 124 urte
1865-11-27 / 1896-05-23
Jose Asuncion Silva
hil zen duela 126 urte
1886-05-23 / 1941-04-08
Max Herrmann-Neisse
jaio zen duela 136 urte
1799-05-23 / 1845-05-03
Thomas Hood
jaio zen duela 223 urte
Enaz aztuko, enaz aztuko
itzul.: Ibai-gane
Euzkadi - 6596, 1934
Maiatzak 24: Virginie Despentesen King Kong teoria Aurizberrin
Maiatzak 24: Annie Ernaux Gertakizuna Zaraitzuko irakurle taldean
Austerlitz
W.G. Sebald
itzul.: Idoia Santamaria
Irati Majuelo
31 ipuin
Anton Txekhov
itzul.: Iker Santxo Insausti
Pello Zupiria
Beirazko kanpaia
Sylvia Plath
itzul.: Garazi Arrula
Irati Majuelo
Landa aldeko neskak
Edna O'Brien
itzul.: Gema Lopez Las Heras
Ainhoa Aldazabal Gallastegui
Infinitua ihi batean
Irene Vallejo
itzul.: Fernando Rey
Paloma Rodriguez-Miñambres
Jainkoaren seme
Cormac McCarthy
itzul.: Juan Mari Mendizabal
Asier Urkiza
Barrenetik zulatzen zaitut. 8 ahots itsasertzetik
Askoren artean
itzul.: Askoren artean
Nagore Fernandez
Ulises
James Joyce
itzul.: Xabier Olarra
Jose Luis Padron
Beirazko kanpaia
Sylvia Plath
itzul.: Garazi Arrula
Ainhoa Aldazabal Gallastegui
Infinitua ihi batean
Irene Vallejo
itzul.: Fernando Rey
Hasier Rekondo
2022 Maiatza
Gabriel Ferrater poetaren mendeurrena
2022 Apirila
Thornton Wilder
San Luis Reyren zubia
Robert Musil / Roland Topor
Seriotik umorera
William Butler Yeats
Munduko Poesia Kaierak
Walt Whitman
Munduko Poesia Kaierak
2022 Martxoa
Peter Sellars
Antzerkiaren Nazioarteko Eguna
Carlos Casares/Josep Pla
Urteurren periferikoak
Pier Paolo Pasolini
Literatur lanak
Beppe Fenoglio/Dino Campana
Italiako ahaireak
2022 Otsaila
Audre Lorde/Toni Morrison
Testuak
Wislawa Szymborska
Poemak eta hitzaldia
2022 Urtarrila
2021 Abendua
bell hooks
Feminismoa denon kontua da
Baudelairek idatzi eta Lauaxetak euskaratutako Odol iturrija IbonRG-ren ahotsean
2021 Azaroa
Nancy Fraser
Kapitalaren lantegi ezkutuak
2021 Urria
Virginie Despentes
Gorputz iraultzaile baten sorkuntza
2021 Iraila