[Idazleari buruzko informazioa]

Calvino, Italo. Idazle italiarra (Santiago de las Vegas, Kuba, 1923 - Siena, 1985). Lehenengo kontakizunetan nazien aurkako erresistentziako garaiak ekarri zituen gogora; gerra giroa eta gaztaroko gertaerak adierazi zituen batez ere. Garai hartako ispilu da Il sentiero dei nidi di ragno eleberria (1947, Armiarma habien bidezidorra). Geroago, kontakizun filosofiko eta moralak eman zituen bere lanetan; ironiaren eta prosa poetikoaren bitartez, Italiako kristau-demokratekiko jarrera kritiko zorrotza bideratu zuen. Erdi Aroan kokaturiko kontakizunak Il visconte dimezzato (1952, Bizkonde erdibitua) Il barone rampante (1957), Il cavaliere inesistente, (1959), idazlearen garaiko munduari buruzko kritika bortitzak dira. Ikuspegi kritiko hori alde batera utzi gabe beti ere, umorea eta fantasia errealismoarekin nahasten ditu bere ipuin eta eleberrietan: La giornata d'un scrutatore (1963, Boto kontalari baten laneguna), Le cosmocomiche (1965, Kosmikomikoak), Le città invisibili (1972, Hiri ikustezinak), Se una notte d'inverno un viaggiatore (1979, Baldin negu gau batez bidaiari batek). Haurrentzat ere idatzi zuen: Marcovaldo izeneko kontakizuna (1963). 1980. urtean argitara eman zuen Una pietra sopra liburuan, 1945-1980 bitartean idatzitako berrogei artikulu eta saiakera inguru bildu zituen. Italiako herri ipuin zaharren biltzaile artazkoa izan zen. Garrantzi handikoa da, Ameriketan eman behar zituen zenbait hitzaldi bilduta, hil ondoren argitara eman zioten liburua, Six Memos for the next millennium (1989, Sei ohar gogoan hartzeko datorren milaurtekoan), bertan dagoelako Calvinoren literatur pentsamendua.

[Idazleari buruzko informazio gehiago]

Virgilio. (Lat. Publius Virgilius Maro). Erromatar poeta (Andes, gaur egun Pietole, Mantua, K.a. 70 - Brindisi, K.a. 19). Literaturaren historiako poeta handienetako bat da Virgilio, eta, besteak beste, Eneida obra epikoaren egilea izateagatik da batez ere ezaguna. Nekazari aberatsen semea zen, eta oso gizon ikasia. Mantua, Cremona, Milan, Erroma eta Napolin egin zuten ikasketak; Erroman Epidio erretorika irakaslearekin eta, Napolin, Siron filosofo epikureoaren eskolan. 41. urtean lurrak kendu zizkioten, soldadutza amaitu zutenen artean banatuak izan baitziren (soldaduen gehiegikeriak eta gerra zibileko gorabeherak haren artzain giroko kantuetan samintasunez aipatzen dira), baina, handik urte batzuetara, Erromako gizon nagusien laguntzari esker atzera eskuratu zituen. Hala ere, osasun ahulekoa baitzen, ez zen bere lurretan bizi izan, Napolin eta Erroman baizik. Erromako politikan parte hartu ez bazuen ere oso harreman estuak izan zituen garai hartako gizon aipagarrienekin, Octavio eta A. Polionekin esate baterako, eta arteen babesle handienetakoa izan zen Mezenas ministroaren babesa ere izan zuen. Bizitzako azken hamar urteak Eneida lantzen eman zituen, eta poematan aipatzen ziren Greziako eta Asia Txikiko tokiak ezagutzera egindako bidaiatik itzultzean, gaisoturik, hil zen. Dirudienez, hilzorian zegoela, eskuizkribua desegin zezaten eskatu zuen, behin-behinekotzat jotzen baitzuen, baina haren lagunek gorde eta argitaratu zuten. n Virgilioren lehen obra handia artzain giroko hamar eglogen bilduma da, Bukolikoak (42-37), hexametrotan idatzia, eta Teokritoren ereduaren eraginpean egina. Liburu honek oso ospe handia eman zion, eta ohorezko tokia Mezenasen babespeko literatura giroan. Ondoren Georgikak (36-29) poema didaktikoa idatzi zuen lau liburutan, nekazaritza, abere hazkuntza eta erlezaintzaz. Liburuak, Mezenasen aholkuz egina, gerra zibilak amaituta jendea lurra lantzera bultzatzea zuen helburu. Geroztik literaturaren historiako poema luze eta handienetako bat, Eneida, idazten eman zuen bizitza osoa. Homeroren poemen eraginez eta Erromako historiaren bertuteak goraipatzeko gogoak bultzatuta idatzi zuen Eneida, eta horretarako Eneasen elezahara hartu zuen abiapuntutzat. Virgilioren obraren eragina handia izan da literaturaren historian, ez bakarrik erromatarren garaian baita ondotik ere, Danterengandik aurrera, eta Berpizkundearen garaian bereziki.

[Idazleari buruzko informazio gehiago]

Meabe Bilbao, Tomas. Politikari eta idazle bizkaitarra (Bilbo, 1879 - Madril, 1915). Jatorri karlistako familia batean jaio zen. Aita Bilboko zinegotzi abertzalea izan zen, 1899an. Meabe bera ere, Sabino Aranaren jarraitzaileen artean ibili zen gazte-gaztetatik. Haren aginduz hasi zen ideia marxistak aztertzen, harik eta, ideia berrien alderdi humanistarekin liluratuta, Madinabeitia doktorearekin batera, jelkide izateari utzi eta sozialismoa hobetsi zuen arte. 1902an, La lucha de clases izeneko astekari sozialistan hasi zen idazten. Handik urte betera zuzendari izatera iritsi zen, eta astekari erdia berak betetzen zuen. Artikulu asko egin zituen, ateismoaren eta langileen alde. Jarrera hori ikusita, familiak eta inguruneak baztertu egin zuen, eta lehen alderdikide izan zituenekin eztabaida suharrak izan zituen. Antiklerikala eta antimilitarista amorratua izan zen Meabe, eta aberri ideiaren erabilera okerraren kontrakoa. 1903an, Erandioko Gazte Sozialisten Batzarra sortu zuen. Anitzetan izan zen kartzelan erregearen eta militarren kontrako iritziak azaltzeagatik, eta 1904an, 8 urteko kartzela zigorra ezarri ziotelarik, Frantziara erbesteratu zen. Hurrengo urtean, Eibarra itzuli eta atzera ipar Euskal Herrira erbesteratu beharrean aurkitu zen. Ondoren, Parisen eta Londresen bizi izan zen, tuberkulosiak jota, itzulpen urri batzuek eta artikuluek uzten zioten diru apurrarekin. Gaixotasuna indartu ahala, erbestean hil nahi ez eta Bilbora itzuli zen, lehenbizi, eta Madrila gero. Heriotzaren atarian idatzi zuen Apuntes de moribundo izeneko liburua. Bere idazlanak hil ondoren izan ziren argitaratuak: Obras (1920); Parábolas (1925), Las fábulas del errabundo (1935).

[Idazleari buruzko informazio gehiago]

Nietzsche, Friedrich. Alemaniar filosofoa (Röcken, 1844 - Weimar, 1900). Bonn-en eta Leipzig-en filosofia klasikoa ikasi zuen eta hogeita bost urte zituela filosofia irakasten hasi zen Basileako unibertsitatean, Suitzan. 1879an sifilisak jo eta lanpostua utzi behar izan zuen gaixoturik. 1889an burua galdu zuen, eta 1900ean hil zen guztiz eroturik. Haren obra aipagarri batzuk: Tragediaren sorrera (1872), Gizatarra, gizatarregia (1878), Honela mintzatu zen Zaratustra (1883, X. Mendigurenek euskarara itzulia), Ongiaz eta gaizkiaz Haraindi (1886), Moralaren genealogia (1887), Itzulera etengabea (1888) eta Ecce Homo, (1908an argitaratua) besteak beste. n Nietzscheren eraginak eta pentsamendua. Nietzschek itzal handia izan du Europako kulturan. Schopenhauer filosofoak eta Wagner musikalariak eragin handia izan zuten beregan, eta hortik etor zekiokeen literaturarako eta arterako zuen zaletasuna. Halaber, oso ondo ezagutzen zuen greziar kultura eta eragin handia izan zuen horrek bere pentsamenduan. Bere filosofiaren ardatza gizonaren bizitza da, bizitzaren balioak, eta horren inguruko morala. Hala, arrazoiaren aurkako filosofia joera sortu zuen (bitalismoa) Hegelen filosofia errazionalaren kritikan oinarri hartuz. Nietzscheren ustez gizonak mugarik gabe bizitzeko borondatea du funtsean, baina oztopo bat aurkitzen du bere bidean, bizitza bera, atsekabez eta oztopoz betea; hala, gizonaren eginkizun gorena trabak gainditzea da, ez etsitzea eta bere burua gainditzea etengabe (hortik super-gizonaren ideia). Kristautasunari kritika zorrotza egin zion, etsipenaren kultura zabaldu eta gizona makurturik bizitzera eramaten duelako. Nietzschek, hain gogor kritikatu zituen positibistek bezala, metafisika gaitzetsi, Jainkoarenganako fedea ezetsi eta ukatu egiten zuen arimaren hilezkortasuna. Baina, aldi berean, Europako kulturaren eta moralaren kontra ekin zion, pentsamendu errazionala eta zientifikoa zabaltzen zituelako eta horrekin gizonaren intuizioa eta berezko sena itzaltzen zituelako. Hala, mendebaleko kulturaren erroetara bideratu zuen bere kritika lehenik eta behin: greziar kulturara. n Greziar kulturaren eragina Nietzscheren filosofian. Nietzschek bi joera bereizten zituen antzinako Grezian; bata zen apolotarra (Apolo jainkoarena), argiaren, orekaren eta errazionalismoaren sinbolo dena; bestea da dionisiarra (Dionisos jainkoarena, ardoaren eta eromenaren jainkoarena, alegia), grinaren, oparotasunaren, eromenaren, erotismoaren eta bizitzaren sinbolotzat hartzen dena. Lehenengo joera errazionalista hori Grezia klasikoaren irudia da, mendebaleko kulturara igaro dena; bestea, dionisiarra, Nietzschek bere egin zuen eta, hain zuzen, bizitzeko gogo hori jarri zuen bere pentsamenduaren oinarrian. n Itzulera etengabea. Nietzschek Heraklitogantik datorren ideia bat erabili zuen; gauzen eta gertaeren "itzulera etengabea"rena. Bere ustez munduan gertatu den oro berriro errepikatuko da, zitalkeriak eta gauza makurrak barne. Baina gizonak alda dezake mundua, indarrean diren balio guztiak aldaraziz eta bere burua gaindituz; hala, super-gizona sortuz joango da. n Nietzscheren super-gizona. Nietzsche berdintasuna eta demokrazia eskatzen zuten joera guztien aurka agertu zen, gizabanakotasun indartsua, bestea azpiratzeko gai zena, miresten baitzuen. Ondasun gorena bizia bera zen Nietzscherentzat, eta horren baitan gailentasuna eta ahalmena eskuratzeko nahia zegoela uste zuen. Gizonak bere burua gainditu behar du, super-gizona izatera iritsi, eta horretarako ez du izan behar begirunerik eta besteenganako errukirik. Horrek guztiak moralaren ikuspegi berri bat izatera eraman zuen. n Jaunen morala eta esklaboen morala. Nietzschek aparteko gorrotoa zion Kant-en etikari, betebeharrei eta erantzunkizunei hark ematen zien garrantziagatik, eta beste hainbeste esan daiteke kristau moralaz. Nietzschek bizitza bera baino ez zuen aintzat hartzen, bizitza indartsua, osasuntsua, menderatzeko borondatea duena. Errukia eta ahuldadea ziren beretzat gaitzik larrienak. Bi moral mota bereizten zituen; bata jaunen morala zen, indar handikoa, gorena, bizitzaren bultzadak baieztatzen zituena; bestea esklabo eta morroiena zen, ahula, errukizkoa, bizitzan konfidantzarik ez zuena. Ideia horietan oinarriturik eraiki zuten bere ideologia arrazista eta gerrazalea Hitler-ek eta nazioek. Nietzschek gerraren balioak goraipatzen zituen; berarentzat gerrak gizonaren bertute asko utzi zituen agerian: ausardia, eskuzabaltasuna edo elkarlaguntza, besteak beste. Dena den, Nietzscheren pentsamendua irrazionalismo modernoaren adierazpide osoena da, eta interpretazio ugari egiteko bidea ematen du.

[Idazleari buruzko informazio gehiago]

Lermontov, Mikhail Yuryevitx. Errusiako poeta eta eleberrigile erromantikoa (Mosku, 1814 - Pyatigorsk, Errusia, 1841). Lord Byron poeta ingelesaren eragina du bere lehen poesietan. Pushkin poeta errusiarraren zentzugabeko hilketak sumindurik, ospetsu bihurtu zuen Poeta baten heriotza poema idatzi zuen (1837) eta Kaukasora erbesteratu zuten Pushkin hil zuenarentzat zigorra eskatzen zuelako. 1841. urtean hil zen Martynov komandantearekin izandako erronka batean. Obra nagusiak: Geroy nashego vremeni (1840, Gure garaiko heroi bat) eleberriak, Cherkesy (1928), Kavkazsky plennik (1828, Kaukasoko presoa), Vesna (1830, Udaberria), Stranny chelovek (1831, Gizon arrotza), Knyaginya Ligovskaya (1835, Ligovskaya dukesa), Pesnya pro tsarya Ivana Vasilyevicha, molodogo oprichnika i udalogo kuptsa Kalashnikova (1837, Kantu bat Ivan Vasilyevitx tsarrari, bere lepazain gazteari eta Kalashnikova merkatari saiatuari), Sashka (1839) eta Demon (1840) poemak.

[Idazleari buruzko informazio gehiago]

[Idazleari buruzko informazioa]

[Idazleari buruzko informazioa]

[Idazleari buruzko informazioa]

[Idazleari buruzko informazioa]

[Idazleari buruzko informazioa]

[Idazleari buruzko informazioa]