Auden, Wystan Hugh. Poeta eta antzerkigilea (York, 1907 - Viena, 1973). Jaiotzez britainiarra, Estatu Batuetan literatura irakasle egon eta 1946an amerikar hiritartasuna hartu zuen. Espainiako gerra zibilean esku hartu zuen Errepublikaren alde. Thomas Mannen alabarekin ezkondua (1938). Oxforden poesia irakasle izan zen (1956). Audenen lan poetikoa 30. hamarkadako ingeles errealismoan kokatzen da, Eliot oinarri hartu eta erradikalizazio kritikoaren zentzuan gainditzen duen higikundearen barne. Kierkegaarden eragina erakusten du lau poema luzeetan: New Year Letter edo The Double Man (1941), For the Time Being (1944), The Age of Anxiety (1947), Nones (1951). Geroko lanetan, The Shield of Achilles (1955) eta Homage to Clio (1960) hitz jokoetan aberats ageri dira. Ch. Isherwood-ekin batera hiru antzerki lan burutu zituen: The Dog Beneath the Skin (1935), The Ascent of F 6 (1936) eta On the Frontier (1938). Kritika eta saioaren alorra ere landu zuen: The Dyer's Hand (1963).

[Idazleari buruzko informazio gehiago]

Buero Vallejo, Antonio. Espainiar antzerkigilea (Guadalajara, 1916). Errepublikaren aldekoa eta marxista, gerra bukatu ondoren heriotzera kondenatua, 1947an barkatu zioten zigorra. Pintorea eta marrazkigilea hasieran, berea da Gabriel Hernándezi hil aurretik kartzelan zegoela egindako erretratu ezaguna. Gero antzertia hartu zuen adierazpide bakartzat. 1949an Lope de Vega saria lortu zuen, eta era horretara bere lehen lana, Historia de una escalera, aurkeztu zuen. Hasieran antzerki existentziala eta errealista zena, eduki sozial eta politiko ageriagoz bete zen denbora pasa ahala, baliabide berriekin. Zenbait lan: En la ardiente oscuridad (1950); Hoy es fiesta (1956); Las cartas boca abajo (1957); Un soñador para un pueblo (1958); El concierto de San Ovidio (1962); La doble historia del doctor Valmy (1964ean debekatua, 1976an antzeztua); Llegada de los dioses (1971); La Fundación (1974); Diálogo secreto (1984).

[Idazleari buruzko informazio gehiago]

Calders, Pere. Idazle katalana (Bartzelona, 1912). Lehen ipuinak (El primer arlequí) 1936an argitaratu zituen. Espainiako gerra zibila amaitu zenean Mexikora jo behar izan zuen ihesi. Bertan Cròniques de la veritat oculta (1955, Ezkutuko egiaren kronikak) liburua argitaratu zuen. Kataluniara itzuli ondoren bi eleberri (L'ombra de l'atzavara, 1964, eta Ronda naval sota la boira, 1966, Lainopeko itsas erronda) eta kontakizun bilduma bat (Aquí descansa Nevares, 1967) argitaratu zituen. 1978an Invasió subtil i altres contes ipuin bilduma eman zuen eta 1983an Tot s'aprofita liburua. Urte berean, berriz, argitaratu ziren bere Unitats de xoc, gerra zibilean (1938 urtean) idatzi zuen egutegia eta egin zituen marrazkiak azaltzen diren liburua. Kontakizun laburrak landu zituen batik bat.

[Idazleari buruzko informazio gehiago]

Machado de Assis, Joaquim Maria. Idazle brasildarra (Rio de Janeiro, 1839 - Rio de Janeiro, 1908). Lehenik antzerki lanak idatzi zituen, geroago olerkia landu zuen gehienbat, eta azkenik eleberriek eman zioten ospea. Brasilgo literaturaren maisu nagusitzat hartu izan da. Crisalidas poema bildumarekin (1864, Beldarrak) lortu zuen ospea. Memórias póstumas de Bráz Cubas eleberriarekin (1881, Blas Cubas-en hil ondoko oroitzapenak) bere garaiko literaturaren konbentzioak hautsi zituen. Kritikari askoren iritzian, eleberri horretan du iturburua Hego Ameriketako literaturaren errealismo fantastiko izeneko joerak. Geroztik beste bi eleberri handi idatzi zituen: Quincas Borba (1891) eta Dom Casmurro (1900), bere obra nagusitzat hartzen dena. Kontakizun laburrak, Esaú e Jacó (1904) eta Memorial de Aires (1908); eta ipuinak ere idatzi zituen. Contos fluminenses (1872, Rio de Janeiroko ipuinak), Histórias da meia-note (1873, Gauerdiko ipuinak), Papéis avulsos (1882, Paper hautatuak), Histórias sém data (1884, Datarik gabeko kontakizunak), Várias histórias (1896) eta Páginas recolhidas (1899). Brasilgo Hizkuntz Akademiaren lehenengo lehendakaria izan zen (1986).

[Idazleari buruzko informazio gehiago]

Zola, Émile. Frantziar idazlea (Paris, 1840 - Paris, 1902). Idazle naturalista nagusitzen jotzen da. Diru eskasia zela eta, gazterik hasi zen argitaletxe batean lanean; gero, kazetaritzan ihardun zuen. 1880an, Maupassant, Huysmans, Céard, Alexis eta Henniquerekin batera, kontakizun bilduma bat argitaratu zuen, Les soirées de Médan (Medango gaualdiak) izenburupean. Liburu hura hartu zen naturalismoaren aitzindaritzat. Bestela ere, gizarteko gatazketan parte hartu zuen; gizartean oihartzun handia sortu zuen gertaera Dreyfus auziarena izan zen. Auzi hartan, Zolak Dreyfusen errugabetasunaren alde idatzi zuen (1898, J'accuse; Salatzen dut). Zolaren lehen eleberri famatua Thérèse Raquin (1867) izan zen. 1871-1893 urte bitartean, Zolak eleberri sail bati ekin zion, familia bateko kideen bizitzaren inguruan, haien eritasunekin eta bizioekin. Sailaren izena zen Les Rougon-Macquart, histoire naturelle et sociale d'une famille sous le second empire, eta 20 eleberri argitaratu zituen. Sail horren barruan bereziki aipatzekoak dira: Le ventre de Paris (1873, Parisen sabela), L'assommoir (1877, Taberna), Nana (1880), Au bonheur des dames (1883, Emazteen zoriona), Germinal (1885), La bête humaine (1890), La débacle (1892). Eleberri sail hori bukatu eta gero, Trois villes trilogiari ekin zion (1894, Lourdes; 1896, Roma; 1898, Paris). Beste lau eleberriko sail bati ekin zion, Les quatre évangiles, baina heriotzak ez zion bukatzen utzi. Zolaren asmoa izan zen bere garaiko (II. inperioa eta III. errepublika) bizitza pribatuaren historia egitea, Balzac-ek bere garaikoa egin zuen bezala. Gizakiaren jokamoldeak azaltzeko eragin handia izan zuten Zolarengan Taineren determinismoaren teoriak eta Darwinen heredentziari buruzkoak; eta saiatu zen zientzien metodo esperimentala Claude Bernarden haritik literaturara eramaten. Zolaren estetikari buruzko iritziak Le Roman expérimental (1880) saioan dira bildurik.

[Idazleari buruzko informazio gehiago]

Unamuno y Jugo, Miguel de. Euskal Herriko idazlea eta filosofoa (Bilbo, 1864 - Salamanca, 1936). Batxilergoa Bilbon ikasi ondoren, Filosofia eta Letrak karrera Madrilen egin zuen. 1883an karrera amaiturik, hurrengo urtean doktore titulua lortu zuen Crítica del problema sobre el origen y prehistoria de la raza vasca izeneko tesiarekin. 1888an Bizkaiko Aldundiak Bilboko Institutuan euskara irakasteko katedra sortu zuen eta hura lortzeko lehiaketan parte hartu zuen, besteren artean R. M. Azkuerekin eta S. Aranarekin. 1891n Salamancako unibertsitateko grezierako katedra lortu zuen. Gaztetan euskaltzale azaldu bazen ere 1901ean Bilbon emandako hitzaldian euskara mundu modernorako ezgai zela iritzita, bere hizkuntza alde batera uzteko aholkatzen zien euskaldunei. Urte berean Salamancako errektore izendatu zuten, baina 1914an kargu hartatik kendu zuten behin eta berriro gobernuaren aurka azaltzeagatik. 1924an Primo de Rivera jeneralaren gobernuak katedratik bota eta Fuerteventura (Kanariak) uhartera erbesteratu zuen. Lau hilabete han eman ondoren, Frantziara ihes egin zuen. Lehen Parisen eta gero Hendaian kokatu zen. 1930ean, Primo de Riveraren diktadura jautsirik, Espainiara itzuli zen eta Salamancako unibertsitateko errektore egin zuten berriro (1931). II. Errepublikako Gorteetako diputatu hautatua izan zen. 1936an ez zen militarren matxinadaren aurka irten eta haiek, jadanik jubilaturik zegoela, errektore izendatu zuten berriro, nahiz eta Millán Astray-rekin izandako eztabaida publikoaren ondorioz kargua kendu zioten eta bere etxean atxilotua eduki zuten. Handik bi hilabetera hil zen. Obra eta pentsamendua. Dogmatismo ororen aurkakoa zen Unamuno, arrazoiaren, sentimenaren eta fedearen arteko tentsioa da bere obraren ezaugarri nagusia: gizakiaren hilezintasun irrikia arrazoiak eta errealitateak ukatua da, eta fedeak bakarrik lagun diezaioke gizonari; borroka hori -berak agonia deitzen zuen- da Unamunoren saioen eta eleberrien gai nagusia. Kierkegaard-en pentsamoldetik hurbil dago Unamuno, eta lehen existentzialisten artean ezarri ohi da. Inolako dotrinarik sortu gabe eragin handia izan zuen garai hartako espainiar intelektualetan. Saio garrantzitsuenak: Vida de Don Quijote y Sancho (1905); Del sentimiento trágico de la vida en los hombres y en los pueblos (1913); La agonía del cristianismo (1925). Soiltasuna da Unamunoren eleberrien bereizgarria, ez dute deskribapenik ez ohituren irudikapenik, barne dramak dira askotan, Europan garai hartan egiten zen literatura berrienaren ildotik moldatuak. Amor y pedagogía (1902); Niebla (1914); Tres novelas ejemplares (1920); Abel Sánchez (1917); La tía Tula (1921); Cómo se hace una novela (1925); San Manuel Bueno, mártir (1933) dira Unamunoren eleberri nagusiak. Halaber, haren izpirituaren kezken berri ematen dituen poesia liburuak ondu zituen, besteak beste: Poesías (1907); Rosario de sonetos líricos (1912); El Cristo de Velázquez (1920). Antzerkia eta bidaia liburuak ere argitaratu zituen.

[Idazleari buruzko informazio gehiago]

Cervantes Saavedra, Miguel de. Idazle espainiarra (Alcala de Henares, 1547 - Madril, 1616). Ez da haren bizitzari buruzko gauza askorik ezagutzen. Valladolideko eta Madrilgo unibertsitateetan ari izan zen. Acquaviva kardinalearen zerbitzari gisa, Erromara joan eta soldadu ibili zen. Lepantoko guduan parte hartu zuen eta, turkoek atxilotu ondoren, bost urte eman zituen Aljerko presondegian. Espainiara itzulita, ezkondu eta funtzionari lanetan hasi zen, baina arazoak izan zituen justiziarekin. Lehen eleberria nobela pastoralen generokoa izan zen, La Galatea (1585). Askoz geroago idatzi zuen El ingenioso hidalgo Don Quijote de la Mancha (lehen zatia 1605ean argitaratu zen eta 1615ean bigarrena), mundu osoko literaturan guztiz ospetsu bihurtuko zen obra. 1613an Novelas Ejemplares izeneko kontakizunak plazaratu zituen. Bi mota bereiz daitezke horietan; egilearen amodiozko abenturak islatzen dituztenak: La española inglesa, El amante liberal eta, errealismoz eta psikologia handiz, gizartearen hainbat alderdi ukitzen dituzten obrak: Rinconete y Cortadillo, El coloquio de los perros. 1614en, poema liburu bat (Viaje al Parnaso), komediak (zortzi) eta «entremes» delakoak (zortzi) argitaratu zituen Cervantesek. Hil zenean, Los trabajos de Persiles y Segismunda eleberria utzi zuen.

[Idazleari buruzko informazio gehiago]

[Idazleari buruzko informazioa]

[Idazleari buruzko informazioa]