1860-01-29 / 1904-07-15
Anton Txekhov
hil zen duela 121 urte
Txekhov, Anton Pavlovitx. Idazle errusiarra (Tanganrog, 1860 - Badenweiler, 1904). Familia behartsu batean jaio zen. 1879an Moskura joan zen medikuntza ikasketak egitera. Umorezko aldizkarietan ipuinak argitaratzen hasi zen bere familiari laguntzeko. Geroztik literatura izan zuen bizibide, noizean behin, izurriteetan eta, mediku gisa lan egin bazuen ere. 1890ean Sakhalin uharte-presondegira joan zen bertakoei laguntzera eta itzulitakoan eleberri bat argitaratu zuen: Sakhalin uhartea. 1895ean Tolstoi ezagutu zuen. 1900ean Errusiako Zientzia Akademiako kide izendatu zuten, baina bi urteren buruan kargua utzi zuen Gorki erakundetik bota izanagatik protesta egiteko. Tuberkulosiak jota zegoen eta Errusia eta Europa osoan barrena ibili zen bere gaitza sendatu nahian. 1901ean Olga L. Knipper Moskuko Arte Antzerki taldeko antzezlearekin ezkondu zen. Txekhoven ipuinak berdintsuak dira gaiz eta estiloz, ia ekintzarik eta intrigarik gabekoak, umorezkoak gehienak, Errusiako burgesia deskribatzen dutenak, neurritasun handiz eta artifizialkeriari uko eginez idatziak. Melpomeneko ipuinak (1884), hasierako ipuinen bilduma, Kontakizun nabarrak (1886), Ilunabarrean (1887), Estepa (1888), 6. pabilioia (1892), Dueloa (1892), Nire bizitzaren historia (1895), Laborariak (1897), Ezezagun baten kontakizuna (1898), Andrea txakurtxoarekin (1898). Haren antzerki lanak Stanislavskiren Arte Teatroaren sorrerari oso lotuak daude. Garai hartako errusiar gizartearen ispilu dira eta haustura handia ekarri zuten ordu arteko antzerkigintzarekiko; isilunez eta iradokizunez betetako lanak dira, xehetasun psikologiko handikoak eta giroari gertaerari baino garrantzia handiagoa ematen diotenak. Txekhov antzerkiaren historiako egilerik garrantzitsuenetako bat da. Antxeta (1895), Osaba Vania (1899), Hiru ahizpak (1901), Gereziondoen lorategia (1904).
1892-03-08 / 1979-07-15
Juana Ibarbourou
hil zen duela 46 urte
Ibarbourou, Juana de. (Juana Fernández Morales). Uruguaiko idazlea (Melo, 1892 - Montevideo, 1979). Uruguaiko Akademiako partaide hautatu zuten 1947an, eta bertako literatura saria eman zioten 1959an. Amodioa du gai behinena bere lanetan. Obra nagusiak: Las lenguas del diamante (1919), berehala ospea eman zion liburua; Cántaro fresco (1920), hitz lauz idatzitako olerkiak; Raíz salvaje (1922), izadiaren amodioa azaltzen duena; La rosa de los vientos (1930), mina eta misterioaren azterketa zorrotza; Chico Carlo (1944) bere haurtzaroa kontatzen duen lana; Los sueños de Natacha (1944), umeentzako antzerkia. Los mejores poemas izenburupean 1968an poema bilduma argitaratu zuen.
1874-02-01 / 1929-07-15
Hugo von Hofmannsthal
hil zen duela 96 urte
Hofmannsthal, Hugo von. Austriar olerkari eta antzerki idazlea (Viena, 1874 - Rodaun, Viena ondoan, 1929). Zuzenbide eta literatura ikasketak amaiturik, Rodaun-en erretiratua bizi izan zen, eta tarteka Frantziara eta Mediterraneoko herrialdeetara bidaiak egiten zituen. Hasierako olerkiak eta drama poetikoak Vienako dekadentismoaren arauen araberakoak dira: Gestern (1891, Atzo); Der Tod des Tizian (1892, Tizianoren heriotza); Eroa eta heriotza (Der Tor und der Tod, 1893). Venezia gertaleku duen Abenturazalea eta kantaria (Der Abenteurer und die Sängerin, 1899) izenburuko obran Hofmannsthal-ek bere gai kutuna erabili zuen: aldaketaren eta beti bat izateko premia moralaren arteko gaztazka. 1901ean poesia idazteari utzi zion, estetizismo subjetiboan ixteko arriskuari ihes egitearren. Teatro klasikoaz interesaturik, moldaerak apailatu zituen: Elektra (1904); Ödipus und die Sphinx (1906, Edipo eta esfingea); Ariadne auf Naxos (1912, Ariadna Naxos-en). Richard Strauss-ek bere operetarako hartu zituen haietako batzuk. Erdi Aroko misterioetan inspiraturiko obra bat ere badu, bereetatik ospetsuena: Jedermann (1911). Urte berean Der Rosenkavalier (Arrosaren zalduna) drama musikalaren libretoa idatzi zuen R. Strauss-entzat. Calderon-en antzerkian oinarritu zen beste bi obratan: Das Salzburger grosse Welttheater (1922, Salzburgoko munduko antzoki handia) eta Der Turm (1925, Dorrea). Prosaz ere badu obrarik: Das Erlebnis des Marschalls von Bassompierre (1900, Bassompierre mariskalaren abentura); Andreas oder die Vereinigten (1932, Andrea edo aliatuak), amaitu gabeko eleberria; Die Frau ohne Schatten (1916, Itzalik gabeko emakumea).
1837-02-23 / 1885-07-15
Rosalia de Castro
hil zen duela 140 urte
Castro, Rosalía de. Galegoz eta gaztelaniaz idatzi zuen idazle galiziarra (Santiago de Compostela, 1837 - Padron, 1885). Ama ezkongabe baten alaba zen. Ondoko obran eragin handia izango zuen krisi larria jasan zuen hamabost urterekin. 1857an bere lehen poema liburua eman zuen argitara, La Flor (Lorea). Hitz laua eta neurtua landu zituen; amodioaren penak, emakumea, herriaren miseria eta Galiziarekiko atxikimendua izan ziren haien gai nagusiak. 1859. urtean La hija del mar (Itsasoaren alaba), emakumearen bizimoduaren inguruko eleberria, idatzi zuen. 1863an amari hil ondoan opa zion A miña mai eta Gaztelarekiko erdeinua darien Cantares galegos (Galiziar kantuak) poema liburuak ondu zituen. Kontakizunak eman zituen ondoren, Ruinas (1866) eta El caballero de las botas azules (Bota urdineko zalduna, 1867). 1870-1871. urteetan idatzi zituen Simancasen 1880an Follas Novas (Hosto berriak) izenburuan bildu zituen poemak. 1885ean, En las orillas del Sar (Sar-en ibai ertzean) olerki sorta eman zuen gaztelaniaz, bere baitara bilduriko idazlearen gogoeta liriko-erlijiozkoak biltzen dituena. Hil aurretik bere obra guztiak erre zitzatela eskatu zien Rosalía de Castrok seme-alabei, baina zorionez ez zuten agindua erabat bete. Bere garaiari zegokion moduan, molde erromantikoak aurrera eramaten jakin izan zuen Rosalía de Castrok. Bera da XIX. mendean Galiziak eman zuen idazle garrantzizkoena.
1953-04-28 / 2003-07-15
Roberto Bolaņo
hil zen duela 22 urte
1925-04-19 / 1996-07-15
Gudmundur Steinsson
hil zen duela 29 urte
1892-02-24 / 1977-07-15
Konstantin Fedin
hil zen duela 48 urte
Neba-arreba
itzul.: Karlos Santisteban
Hegats-3, 1990
1897-07-26 / 1976-07-15
Paul Gallico
hil zen duela 49 urte
1957-07-15 / 2004-03-06
Luisa Villalta
jaio zen duela 68 urte
1952-07-15 / ...
Lydia Flem
jaio zen duela 73 urte
1947-07-15 / ...
Lydia Davis
jaio zen duela 78 urte
Terapia
itzul.: Leire Lakasta / June Lete / Oiher Urrutia / Maddi
armiarma.eus, 2023
1935-07-15 / 2003-11-15
Mohamed Xukri
jaio zen duela 90 urte
Aurpegiak
itzul.: Arantzazu Royo
Igela, 2018
Hutsegiteen garaia
itzul.: Arantzazu Royo
Igela, 2014
1892-07-15 / 1940-09-26
Walter Benjamin
jaio zen duela 133 urte
Literatura oharrak
itzul.: A. Dones, D. Sarriugarte, T. Pradera, I. Segurola
Sans Soleil, 2015
Denbora, historia eta artearen inguruko testuak
itzul.: G. Arrula, M. Igartua, G. Urturi, M. Berasategi
Sans Soleil, 2015
Uztailak 15: Juliana Leveille-Trudel Nirliit Lekeition
Uztailak 20: Mohammed El Kurd idazlearen poemak Palestinaren aldeko errezitalean Azpeitian
Amok
Stefan Zweig
itzul.: Aiora Jaka
Nagore Fernandez
Auzo madarikatua
Felix Urabayen
itzul.: Aingeru Epaltza
Jon Jimenez
Lur jota Parisen eta Londresen
George Orwell
itzul.: Rafa Santxitz-Muxika
Amaia Alvarez Uria
Lur jota Parisen eta Londresen
George Orwell
itzul.: Rafa Santxitz-Muxika
Asier Urkiza
Carmilla
Joseph Sheridan Le Fanu
itzul.: Maialen Berasategi
Paloma Rodriguez-Mi?ambres
Txori Gorri. Andre siux baten idazlanak
Zitkala-Sa
itzul.: Xabier Monasterio
Ainhoa Aldazabal Gallastegui
Paziente isila
Alex Michaelides
itzul.: Fernando Rey
Nagore Fernandez
Eromenaren laudorioa
Erasmo Rotterdamgoa
itzul.: Julen Kalzada
Aritz Galarraga
Bigarren sexua
Simone de Beauvoir
itzul.: Irene Arrarats
Mikel Asurmendi
Maitasuna eta dirua, sexua eta heriotza
Mckenzie Wark
itzul.: Danele Sarriugarte Mochales
Jon Jimenez
2025 Ekaina
Ford Madox Ford
Historiarik goibelena
2025 Maiatza
Palestinar poetak
Poemak Nakba egunez
Gabriel Aresti eta berak euskaratutako Internazionala osorik
2025 Apirila
Huy Can / Yusef Komunyakaa
Poemak Vietnamdik
Jean-Paul Sartre
Sartre euskaraz
Francis Scott Fitzgerald
Euskarazko lanak
2025 Martxoa
Friedrich H?lderlinen urteurrena
<>Edgar Lee Masters<>
Hamar poema
2025 Otsaila
2025 Urtarrila
Derek Walcott/Nijole Miliauskaite
Zubia elurretan
2024 Abendua
Juan Ramon Jimenez
Hamabi poema
MPK bildumak 10 urte (Biziei ere omen)
Manuel Vazquez Montalban
Poesia kaiera
2024 Azaroa
Sophia de Mello / Cecilia Meireles
Poemak
2024 Urria