|
Patagonia Express
Azkeneko atala HELDUERARI
Baten batek kolpetxo batzuk eman zizkidan sorbaldan. —Esnatu. Martosera iritsi gara. Gidaria ezagutu eta bus batean nengoela ulertzea asko kostatu zitzaidan. Ordubete eskas zen Jaenen hartu nuenetik, eta burua jarlekuaren bizkarraldean ipini orduko lo seko geratu nintzen. —Martos? —Bai, gizona. Martos. Jaistean eguerdiko eguzkiak bete betean ematen zuela sumatu nuen. Zeruan ez zen hodeirik ageri eta haizerik ere ez zebilen batere. Kaleek pertsiana berdez apainduriko etxeen zuritasun orbaingabea erakusten zuten, eta leku guztietan ikus zitezkeen lorontziak gehien maite ditudan landareekin: geranio umil eta gogorrak. Ez zen inor ageri kaleetan eta nik banekien hori normala zela bazkalosteko lokuluxkaren orduan. Etxeren batetik irrati baten hotsa entzuten zen, eta horrela, horma zurien artean aurrera eginez, noraezean ibili nintzen iturri batera iritsi nintzen arte. Txorrota mehea zerion eta gorrotorik gabe zauritzen zuen azalera laua. Eskuekin hutsune bat egin nuen eta ur hotz hura edan nuen, suspergarri eta mineral zaporekoa, egarri direnei kontsolamendu mezua zabaltzeko mendizerrako lekuren batetik zetorrena eta gero, magaletan ordenaturik agertzen diren olibondoen sustraietaraino segitzen zuena. Edatean, uretan islatzen zen nire irudian ez zegokidan baina ezaguna egiten zitzaidan aurpegiera ikusi nuen. Azalerara hurbildu eta, mantso-mantso, nire aurpegia aitonaren begitartearen ezaugarriz janzten joan zen. —Iritsi naiz, Tata. Martosen naiz. Agureak begi bihurriez begiratu zidan eta kolokan jarri ezin diren esaldi haietako bat esan zuen: —Inor ez da zoriontsu izateaz lotsatu behar. Orduan sumatu nuen bidaiaren nekeak dardarka jarri eta begiak lausotzen zizkidala. Aurpegia iturrian hondoratu eta jarraian, bideari ekin nion. Taberna bat zeukan plaza txiki batera iritsi nintzen. Sartu egin nintzen. Barran zeuden bospasei bezeroek segundo batzuez behatu ninduten eta gero, beren solasaldi biziari jarraitu zioten. —Zer nahi duzu? —galdetu zuen tabernariak. —Ez dakit. Zer edaten dute martostarrek ordu honetan? —Ardoa, zerbeza... Gustu kontutan... —Ateraiozu fino bat, Manolo —adierazi zuen bezeroetako batek. Tabernariak atera egin zuen, nik dastatu. Fino hartan kanpoko eguzki berbera zegoen. Laket nabarmenaz hustu nuen kopa. —Ona, ezta? —esan zuen tabernariak. —Oso ona. Nik gizon haiekin hitz egiteko gogoa neukan, nire sustrai andaluziarren arrasto, itzal, aztarna ñimiño baten bila urrutitik nentorrela esan nahi nien, baina haiek entzuteko, kostaldeko andaluziarren doinu kantari hori ez daukan doinu itxi —zakar samar— hartaz asetzeko gogoa ere baneukan. Beste bi bezero sartu ziren, kaletik hizketan zetozen bi gizon. Bi ardo beltz eskatu zituzten. Haietako batek berea jaso zuen txintik esan gabe baina hitzaldi batek baino gehiago balio zuen keinuaz. Besteak, biziagoa, mintzaldi labur batez erantzun zuen. —Osasuna guztiontzat. Sakramentuzko keinuez edan zuten. Gero, kopa barran uztean, hitz egin zuenak eskugaina ezpainetara eraman zuen. Mundua bakean zegoen. Bizitza ezin harmoniatsuagoa zen, beraz, elkarrizketari ekin zioten berriro. —Ba, esaten ari nintzen bezala, tomateen kontu hori negozio ona izan daiteke. Ondo eramaten jakinez gero, jakina. —Eta ergel hura, ekin eta ekin erreumarekin. Erreuma nik? Baita zera ere! —Holandarrek dirutza egiten dute tomateen kontura. Baina esan, nondik ateratzen dute eguzkia holandarrek? —Termetara joan behar dudala. Me cago en la hostia. Segurantzako mediku horiek finolak garela uste dute. Joder! —Tomate ona ezin da kaiolan hazi. Ikusi al duzu nolako tomateak hazten diren Torrejimenon? Eguzkia eta sakostako ura da tomateek behar dutena. —Nik esaten dut ba: txaplata on bat dagoen tokian ez dago ez minik ez min-ondorik. Kontxo! Berandutu egin zait. —Ea ba, Pepe. Bazkaltzera. Eskumuinak emazteari eta ea egunotako batean solasaldiari jarraitzeko elkartzen garen. Eta zaindu. —Gizon, zuk badakizu zer den hau. —Niri esango didazu ba, Pepe. Itxuraz erreumarik ez zeukana irten egin zen, eta bat-batean aitonaren oroitzapen haietako bat etorri zitzaidan gogora. —Ba al dago Martosen Ehiztariena esaten zaion tabernarik? —Nik dakidala, ez —esan zuen tabernariak. —Nola ezetz? —tartekatu zen tomate zaintzailea. —Ea: Miguelena, Castillo, Peñarena... daude. —Manolo. Arretaz ibili. Zein izen zeukan lehen taberna honek? —Bat baino gehiago izan ditu. Utzi pentsatzen. —Berrogeita hamargarrenera arte Ehiztariena zeukan izena, joder. Horrelaxe ahazten duzu dena. —Ni berrogeita hamabian jaioa naiz. Nola jakingo dut ba? —Zuzen dago. Ehiztarien taberna zeukan izena eta bi kirten zeuzkan ate ondoan. Batean makutuak zintzilikatzen ziren eta bestean eskopetak. Gogoratuko ez dut ba —zehaztu zuen beste bezero batek. Beraz, ziurrenik, gure aitonak fino kopak barruratzen zituen leku berean nengoen. Tabernaren izena argitu ondoren, gizonek jakin-min nabariaz behatu ninduten eta zergatik bertaratu nintzen jakinarazi nien. Aitona eta Martoserainoko nire bidaia luzeari buruz hitz egin nien. Hitz egiten nuen bitartean, batzuek telefonoa erabili zuten etxekoei bazkaltzera ez zirela joango jakinarazteko eta besteak izozkiak erostera sartu ziren mutiko batzuez baliatu ziren helburu berberarekin. Tabernariak, xehetasun txikiena ere ez galtzeko prest, edaten ari ginen gauza guztietako botilak ipini zituen barra gainean. Amaitu nuenean, elkarri begiratu zioten. —Hau kontua, txiletar hori. Hau kontua. Bada zure abizena daraman bat. Hemendik hurbil bizi da. Agurea da eta Angel izena duela uste dut —jakinarazi zidan tomateen gizonak. —Bai, jauna. Angel dauka izena eta emaztearekin bizi da. Baina uste dut hori ez dela Martosekoa. Segoviakoa dela uste dut —zehaztu zuen hirugarrenak. —Beno. Angel jauna zentzudun naizenetik bizi da hemen —baieztatu zuen tomateenak. —Ba al dakizu zure aitona noiz jaio zen? —Bai, badakit zein egunetan izan zen. —Orduan apaizari galdetu behar diogu. Berak beste inork baino hobeto ezagutzen ditu Martoseko gorabeherak. —Jakina. Denean sartzen du-eta muturra. —Lanbidea du. Okina ogitan eta apaiza, atsoak bezala, kontu-kontari. —Baina orain bazkaltzen egongo da eta Jesukristori berari ere ez dio jaramonik egiten. —Itxoingo dugu. Manolo, eta mokaduren bat ateratzen baduzu? Arratsaldeko lauretan ia urdaiazpiko erdia eta tortilla izakin guztia janda geneuzkan. Beste gizon batzuk ere hurbildu zitzaizkigun, historia ezagutzen zutenei esker jakinaren gainean zeudenak. Tomateena gidari geneukala, apaizarenera abiatu ginen, baina lehenago tabernako gastua ordaindu nahi izan nuen. —Zer baina? Zure historiarekin telebista ikusten baino gusturago egon gara. Itxoin, ni ere apaizarengana noa-eta —adierazi zuen tabernariak. Apaiza hirurogeita hamar urtetik gorakoa zen, sotana daramatenetakoa. Harriturik, elizako bakea nahastera zetorren taldeari aurre egitera irten zen. —Zer galdu duzue hemen? —Lasai, apaiz jauna, asmo onak dakartzagu-eta. —Mezatan ez zaituztet inoiz ikusten eta, horregatik galdetzen dut. Tomateenak, zegoeneko taldearen bozeramale onartua, apaizari nire historia eta bisitaren zergatia azaldu zizkion. Orduan sabai altu eta antzinako azalezko liburuz estaliriko hormadun gela batera gonbidatu gintuen. Berehala aurkitu zuen aitonaren bataio-ziurtagiria. —Zatoz —deitu zidan apaizak. Mende luzea iragan zen folio hartatik. Hantxe zeuden aitonaren eta berraitona-amonen izenak. Gerardo del Carmen, Carlos Ismael eta Virginia Pilarren semea. Agiri hura bizitzan zehar bere ideia libertarioengatik kartzela, jazarpena, erbestea ezagutuko zituen gizon baten lehenengo ekintza publikoaren lekukotza zen eta ezin hobeto zihoazkion Cesar Vallejoren bertsoak: «Nació muy niñín mirando al cielo, luego creció, se puso rojo, luchó con sus células, sus hambres, sus pedazos, sus no, sus todavía...». —Hauek zuzen daude. De la Virgen kalea hartu eta zoaz hamabigarreneraino. Han bizi da Angel, zure aitonaren anaia gazteena, bost anaietatik bizirik den bakarra. Garrasi egin behar diozu, horma batek baino gutxiago entzuten du-eta. Jainkoak bedeinka zaitzala aurkitzeagatik. Miraria da —esan zuen apaizak eta ateraino nirekin etorri zen. Elizatik irtetean mirariaren zurrumurrua hedatua zen eta atso batzuek gurutze santuaren egiten zuten iragaten nintzenean. Komitiba jendetsua atzetik neramala De la Virgen kalea igo eta adierazitako zenbakiaren aurrean geratu nintzen. Etxea zuria zen, denak bezala, eta zurezko atetzar berdea zeukan. Ez nintzen deitzen ausartu, eta nirekin zetozenetatik inork ez zuen aurrea hartzen. Denak isilik zeuden, eta eguzkiak belztutako aurpegi haiei begiratzean, egoera hark tragedia kutsua zeukala iruditu zitzaidan, eta ez nuen zergatik ulertzen. Urte batzuk geroago, Martosi buruz jakin beharreko guztia jakin nuenean, erregio hartan, Andaluziako txirotuena —ez txiroena—, gizonek, goiz ala berandu, kostalderanzko bideari ekiten zioten eta ez ziren inoiz itzultzen. Eta norbaitek egiten bazuen, garaitutzat hartzen zen betiko. —Baina zer gertatzen zaizue, petral horiei? Ez al daukazue beste zereginik? —galdetu zuen tomateenak, eta komitiba atzera egiten hasi zen. —Ea, bakoitza bere zereginetara eguzkiak zuen buru gogorrak idortuko ditu bestela eta —esan zuen beste batek. —Gero tabernara itzuli, e? —agurtu ninduen tabernariak. Ate aurrean bakarrik utzi ninduten. Deitu aurretik eskua azalera zakarretik pasatu nuen. Oso bero zegoen. Kolore berde ilunak eguzkiaren beroa erakarri eta mantendu egiten zuen. Eskua han utzi nuen, energia horrek gorputza bete eta deitzeko adore nahikoa eman ziezadan itxaroten. Baina ez nuen egin behar izan, atetzarra ireki egin baitzen nire eskuaren presioaz. Atea bultzatu eta orduan ikusi nuen agurea. Hondartzako jarleku batean lozorro goxoan zegoen limoiondoaren itzaletan. Atetzarrak zuzenean ematen zuen baldosazko patiora. Hondoan etxea zegoen, hau ere zuria, eta leku guztietan ikus zitezkeen geraniodun lorontziak. Agurearen ondoan mahai bat zegoen eta honen gainean baso bat ur eta azukre koskor batzuk. Baldosen artean nire haurtzaroko lekukotzaren bat bilatu nuen, eta hantxe zegoen, bizpahiru euli zanpatu, eguzkiak idorturik. Gure aitonak denbora-pasa bera zeukan: azukre pixka bat ahoratu, ur zurrutada batez busti eta nahasturaz txu egiten zuen. Orduan, amarru gozoaren gainean oina ipintzen zuen pixka bat altxaturik eta euliak noiz etorriko zain geratzen zen. Gero, plaust! —Ai, Gerardo! Nola izan zaitezke hain maltzurra —egiten zion errierta amonak. —Gizateriari egiten diodan mesedea da. Zomorro hauek eboluzionatuz gero, apaiz edo militar bilakatzen dira —erantzuten zuen aitonak. Agurearen ondoan makurtu nintzen haren bakea ez apurtzen ahaleginduz. Burua apur bat sorbaldarantz jausirik zegoen lotan. Tarteka ezpainak eta bekainak mugitzen zituen. Zein irudik hornituko ote zituen haren ametsak? Agian, haien artean Gerardo bere anaiarenak egongo ziren, artean gazte, olibak biltzen edo magalean behera biak oinez, Jaenerantz, zezenketa igandez, edo Martoseko Haitzetik hutsera begira, antzina kondenatuak amiltzen zituzten lekuan. Aurpegian ehunka zimur zeuzkan eta bizar urdin meatze harekin osasuntsu zirudien. Gorputz mehea zeukan, eskuak handiak, atzamar lodiak nekazariaren ezaugarri ziren. Hankak luzeak, aitonarenak bezalakoak. Ibiltzeko hanka onak. Bat-batean begiak zabaldu zituen. Bere distira adimentsuzko begi-nini grisetan ikusi nuen nire isla. Nire irudia bere oroitzapenetan ordenatzen ari zen. —Zu Paquito zara, esneketariaren semea. —Ez, ez naiz Paquito. —Ez dizut entzuten, seme. Zer diozu? —Ez, Angel jauna, ez naiz Paquito —esan nuen doinu ozenagoaz. —Orduan Miguelillo zara. Etortzeko garaia zeneukan, gazte. —Angel jauna, gogoan al daukazu zure anaia Gerardo? Orduan, agurearen begiradak nire azala zeharkatu zuen, nire hezurretako bakoitza, atetzarrera atera zen, kalera, magalak igo eta jaitsi zituen, zuhaitz bakoitza, olio-tanta bakoitza, ardo-itzal bakoitza, ezabatutako arrasto bakoitza, harri higatu bakoitza, zoritxarreko orduan sakrifikaturiko zezen bakoitza, ilunabar bakoitza, etxaguntzaren aurrean lotsagabeki jarri zen trikornio bakoitza, hain urrutitik etorritako berri bakoitza, arraioa bizitza horrelakoa delako iritsi ez zen gutun bakoitza, urruntasunaren erabatekotasuna egia bilakatu arte hedatuz joan zen isilune bakoitza bisitatu zuen. —Gerardo... Culebra esaten zioten bat? Iheskorra aitona. Beldur eragilea eta bilatua. Maitasun matxinatu bera babesteko larruazala eta izena aldatzen zituen. —Bai, Angel jauna. Halaxe esaten zioten. —Nire anaia... Amerikara joan zen bat? Bai. Amerikara joan zen bat. Itxaropenez betetako ontzietara igo zirenetako bat. Amerika armaz inbaditu eta lau mende geroago bakearen bila abiatu eta ongi etorria jaso zuten espainiarrak, etxeak eraikitzeko zura, mahaiak leuntzeko erle laboriatsuen argizaria, amets berriak irudikatzeko ardo sikuak eta “norbera hoberen sentitzen den lekukoa da” esan zien lurra aurkitu zutenak. Aitona. Amerikara joan zen bat. Itsasoa zeharkatu eta beste aldean bere ahotsaren zain zeuden belarri adiak aurkitu zituena: «Kontratu soziala gizakiaren etsaien gezur galanta da. Naturak gure nahasteak elkarrizketa anaikidearen bidez konpontzera bideratzen gaitu. Ezin da araupetu bizitzak dagoeneko araupeturik daukana», esaten zuen aitonak ni haur nintzela Socorro Obrerokoekin egiten zituen gau-bileretara joaten ginenean. —Bai, Angel jauna. Amerikara joan zen bat. —Zu zara nire anaia? Barru-barrutik, aitonak erantzun hau ematera bultzatzen ninduen: «Bai, esaiozu baietz eta besarkatu. Gizaki guztiak gara neba-arrebak eta zahartzaroko babesgabetasunean loratzen dira betiereko egia hauskorrak». —Ez, Angel jauna, zure anaia Gerardo nire aitona zen. Agurearen aurpegia seriotu egin zen. Jarlekuan eroso jarri, esku zaintsuak belaunen gainean ipini eta burutik oinetara aztertu ninduen, sorbalda batetik bestera. Paperen bat eskatuko al zidan? Edo bularra zabaldu eta bihotza erakusteko? —Maria —deitu zuen. Etxetik dolu hertsiz jantzitako emakumea irten zen. Adats zilarreztatua motots batean bildurik zeraman eta keinu adeitsuaz begira geratu zitzaidan. Orduan, urruma egin ondoren, Angel jaunak bizitzak saritzat eman didan poemarik ederrena esan zuen eta zegoeneko zirkulua itxirik zegoela jakin nuen, aitonak bidaiaren abiapuntutzat zeukan leku berean nengoelako. Angel jaunak honela hitz egin zuen: —Emazte, ardoa ekarri, Amerikako senitarteko bat etorri da-eta.
Patagonia Express
|
