|
Patagonia Express
1
Banekien muga hurbil zegoela. Beste muga bat, baina ez nuen ikusten. Andeetako ilunabar monotonoa eteten zuen gauza bakarra eguzkiak egitura metaliko batean eragiten zuen isla besterik ez zen. Han amaitzen ziren La Quiaca eta Argentina. Beste aldean Villazón eta Boliviako lurraldea zeuden. Bi hilabete luzetxotan Txileko Santiago eta Buenos Aires, Montevideo eta Pelotas, Sao Paulo eta Santos lotzen dituzten bideak ibili nituen eta azkeneko portu horretan joan ziren pikotara Afrika edo Europarantz itsasoratzeko aukera guztiak. Santiagoko aireportuan militar txiletarrek nire pasaportea «L» letra enigmatikoaz zigilatu zuten. Lapurra? Liluratua? Librea? Landua? Ez dakit izurridun hitza hizkuntzaren batean “ele” letraz hasten den, baina egia da ontzi konpainiaren batean erakusten nuen bakoitzean higuina sortarazten zuela nire pasaporteak. —Ez. Ez dugu “ele”dun pasaportea daukan txiletarrik nahi. —Esango al didazu zer demontre esan nahi duen “ele” horrek? —Zuk nik baino hobeto dakizu. Arratsalde on. Ogi gogorrari hortzak zorrotz. Astia baneukan, munduko asti guztia, beraz, Panamarantz itsasoratzea erabaki nuen. Santos eta Kanalaren artean lau mila kilometro zeuden lehorretik eta hori pagotxa da bidea egin nahi duen morroi batentzat. Batzuetan autobus baldar, kamioi eta tren mantso eta gogaituetan igota, Asuncionera iritsi nintzen, goibeltasun gardenaren hiria, Chacotik arrastaka datorren etsipen haizeak etengabe ekorturikoa. Paraguaytik Argentinara itzuli nintzen eta Humahuaca hiri ezezaguna zeharkatuz, La Quiacara iritsi nintzen La Pazerantz bidaiari jarraitzeko asmoz. Gero..., beno, hori ikusteko zegoen. Garrantzitsuena beldurraren garaia itsasuntziek itsaso zabalean kostaldeko ekaitzak garaitzen dituzten moduan garaitzea zen. Beldurraren garai hark eraso egiten zidan. Geldialdia egin nuen hiri bakoitzean aspaldiko ezagunak bisitatu nituen eta lagun berriak egiten ahalegindu nintzen. Salbuespen txiki batzuk salbu, guztiek utzi zidaten aldartea zapore tinko batez mingosturik: jendea beldurrak eta beldurrerako bizi zen. Beldurra irteerarik gabeko labirinto bilakatu zuten, beldurrez beterikoak ziren solasaldiak, otorduak. Garrantzirik txikieneko gertakariak ere zuhurtasun likitsenaz janzten zituzten eta, gauez, ez ziren egun hobeez edo joandakoez amets egiteko oheratzen, beldur ilun eta lodiko lupetzetan murgiltzeko baizik; ordu hilez beteriko beldurra, goizaldean begizuloz beterik eta lehen baino izutuago jaikiarazten zituena. Bidaia hartako gau bat Sao Paulon eman nuen maitatzen ahalegintzen, etsi-etsian bazen ere. Porrota izan zen, merezi izan zuen gauza bakarra, azal eta egunsentizko lengoaia zintzoan nire oinak bilatzen zituzten neskaren oinak izan ziren. —Bai gaizki egin dugula —uste dut esan nuela. —Egia da. Baten bat guri begira balego bezala. Beldurrak mailegaturiko gorputz eta denbora erabiltzen ari bagina bezala —erantzun zuen. Oinak. Ezertarako balio ez zuten loditxo haiek laztanka ari ziren zigarro bat konpartitzen genuen bitartean. —Garai batean hain erraza zen zoriontasunaren lurraldera iristea. Ez zegoen ezein mapatan, baina guztiok genekien bertara iristen. Adarbakarrak eta marihuana basoak zeuden. Muga aldaraturik daukagu —gehitu zuen. La Quiacara iluntzean iritsi nintzen eta, trenetik jaitsi eta berehala, Andeetako hotzaren zaplaztekoa sumatu nuen. Motxila zabaldu eta jertsea atera nahi izan nuen, baina ideia baztertu eta, berotzeko, lasterka joatea erabaki nuen. Trostan iritsi nintzen txarteldegiraino. —Bihar La Pazera joan nahi dut. Esango al didazu zer ordutan den trena? Txartel saltzailea matea hartzen ari zen. Zilarrezko zirimoladun kalabaza handi bat zeukan. Usain ederra zeukan belarrak. Mingots eta gozo arteko zorioneko nahasketa haren lurrina zerion. Hotz hartan mate hura zein ederki sartuko zitzaidan pentsatu nuen. Txartel saltzailea begira neukan, aurpegia belarri batetik bestera, kopetatik kokotsera zeharkatu zuen eta berehala begirada desbideratu zuen. Beldur zen; bilatzeko agindupean zeudenen argazkiak erakusten zituen kartela kontsultatu zuen. Ez ninduen matea hartzera gonbidatu eta erantzun aurretik bazter batean utzi zuen kalabaza. —Hori boliviarrei galdetu beharko diezu. Muga hortxe bertan dago, baina orain ez dizute arretarik egingo—. Txartel saltzaileak kantuan hitz egiten zuen, saltarrek edo errioxarrek bezala. Geltokiaren ondoan hotel trakets bat zegoen, garrantzirik gabeko herri guztietako hotelak bezalakoxea. Gelan nengoela —brontzezko ohea, argilari herren bat; hatz bi kandela zeuzkan eskuargi bat, latorrizko garbiontzia, ur pitxar bat eta eskuoihala zela zin zegien zapi tinkoa—, motxila zabaldu eta jertse sendoa jantzi nuen. Gela kanpoa bezain hotz zen eta ohea gau baterako ondo zegoen. Maindireak, gehiegikeriaz almidoiztatuak, eskuoihalaren zuhaitz-ehunkera bera zeukaten baina mantak sendoak ziren eta artilezkoak. Norbait etorri zitzaidan gogora, nor ote zen?, hotza hoteletako higienearen kiderik onena zela ziurtatzen zuena. Hoteletik irten nintzen La Quiaca ezagutzeko eta kale isil eta bakartietan ibili nintzen, itzala gailendu ahala ondoko mendiekin nahasten ziren buztinezko etxeen artean. Gutxira, negozio bat aurkitu nuen zabalik. Okela errearen usaina zerion eta sabelaren premiak biltzeko paperaz estaliriko mahai baten aurrean eserarazi ninduen. —Tira-okela errea besterik ez daukagu —esan zuen morroiak. Txikitxo bizkar zabal eta hankamotza zen, tximak tente zeuzkan, eskobila baten antzera, eta bere aurpegi totemikoa markatzen zuten. Eseak arrastaka eramaten zituen hitz egitean, hortzak bereizi gabe hitz egingo balu bezala. Okela ezin goxoago zegoen. Koipea zerion aiztoa sartzean eta benetako gozamena zen bertan ogia bustitzea. Ardoa apur bat mingotsa zen baina gorputza alaitzeko modukoa. Bazkalostean kopa bat kaña eskatu nuen eta korroskada baten sari apartak zirrara nintzan utzi nuen. Orduan ikusi nuen agurea. Larru gorrizko jaka gastatu bat zeraman. Sartu eta laneko eskularru batzuk eta letoizko linterna bat utzi zituen mahai gainean. Agureak burua mugituz esan zien baietz morroiak egindako zehaztapenei eta, ardo pitxarra jasotzean, begiak itxirik zurrutada luzea eman zion lan gogorretik datorrenaren pozaz. Hurbildu egin nintzaion. —Barkatu, jauna. Treneko langilea al zara? —Bai eta ez —erantzun zuen. Erantzunak era txarrean harritu ninduen, baina berehala ikusi nuen jarleku bat adierazten zidala. —Bai, trenari dagokionez. Ez, langile izateari dagokionez. Behargina naiz. —Ulertzen dut. Barkatu. —Txiletarra, jauna? —Hala dirudi. —Zerbait jan nahi al duzu? Eskerrak eman nizkion afaldu berri nintzela adieraziz eta La Pazerako trenaren ordutegiari buruz galdetu nion. Orduantxe iritsi zen okela. Agureari begiek dir-dir egin zioten eta mahaizapiaz sardexka eta aiztoa garbitu zituen. —On dagizula. —Eskerrik asko, jauna. Ardo bat nahi? Erantzunaren zain egon gabe atzamarrez klask egin eta beste edalontzi bat eskatu zuen. Lehenengo okela zatia ahoratu eta jarrera ameslaria hartu zuen. —Behiak daukan gauzarik onena tira errea da. Piztia noblea behia, alde guztietatik okelaz betea, baina onena tira errea da. —Iritzi berekoa nauzu. Topa. —Topa. Ba al dakizu hemen iparrean zer falta den? Chimichurria. Horixe da falta dena. Bertsoari puntua eta okela erreari chimichurria. —Erabat ados. Agureak diziplina makrobiotikoaz mastekatzen zuen. Zuku tanta batzuek ezpain ertzetatik ihes egin nahian zeuden baina mihiak erabateko abiaduraz jarduten zuen. Gogotik mastekatu ondoren, boloak ardoaz bultzatzen zituen. —La Pazera zoazela diozu. Kontuz hats-nekeaz han goian. Arnas beharra sentitzen baduzu, tipula jan. Sartu tipula makinari. La Pazera. Trena zortziak eta hamabiak artean irteten da, ez da oso ingelesa, izan ere. Ba al duzu txartelik? Begiratu gabe hitz egiten zidan. Arreta guztia platera erabat garbi geratu zen arte zuku-agonia sotilean desagertzen ari zen okela zatian jarririk zeukan. —Ez. Oraindik ez dut erosi —esan nuen agurtzeko gogoz, baina agureak beste pitxar bat ardo eskatu zuen. —Barkatu deskortesia baina goseak akabatzen ari nintzen. Hamabi ordutik gora ezer ere irentsi gabe. Egin kontu. —Ez larritu. —Beraz, ez daukazu txartelik. Orduan muga denboraz zeharkatu behar duzu. Milikoek zazpietan zabaltzen dute eta beti dago jende-ilara zain. —Lehenengotakoen artean iristen ahaleginduko naiz. —Primerakoa, baina ez da nahikoa. Txarteldegian boliviarrek esango dizute ez dagoela tokirik, dena salduta daukatela. Horixe esango dizute. Madarikatuak. Badakizu zer egin behar duzun? Billete bat tolestu, berrogeita hamar txakurreko bat. Ulertzen al didazu? —Ulertzen dizut. Eskerrik asko datuagatik. Agurea maltzurkeriaz begiratzen hasi zen. Jakaren paparretik zilarrezko orratz luze bat atera zuen eta hortzak arakatu zituen. —Beraz txiletarra, jauna. —Nonbait jaio beharra dago. —Han ere gauza gaizki doa, ezta? «Gauza». Zerbait gorrotatzen banuen erantzun-galderak ziren eta beldurraren garai hartan gauzaz hitz egitea ez zen gomendagarriena. —Gainerako lekuetan bezala, nire ustez. —Zuzen zaude. Mundua usteldurik dago. Munduaren ustelkeriaz ezezagun batekin filosofatzea ere ez zen gomendagarria. Gelditzeko keinua egin nuen eta agureak besoan eskuzarta eman zidan. —Badakizu zer den gertatzen dena, txiletar hori? —Ez. Zer gertatzen da? —Goseak nagoela oraindik. Hori da gertatzen dena. Zer iruditzen zaizu beste okela erre zati bat eskatu eta erdia zeure egiten baduzu? Orduan beldurraren garai madarikatu hau etorri zitzaidan burura, gehienetan bakarrik eta presaka jaten egindako bidaia, eta ordu batzuk mahai horri itsatsirik ematea oldartzeko modu bat zela otu zitzaidan. —Ados, baina ardoa nire kontu. —Primeran! —adierazi zuen agureak eskua eskainiz. Jan genuen. Edan genuen. Etorkizuna zeukan pibe bati buruz ere hitz egin genuen, Maradona izeneko bat, baloia erabiltzen Chamaco Valdésen oso antzekoa zena, Oscar Ringo Bonavena eta Martín Vargasen ukabilak alderatu genituen, Carlitosen emozioa paregabea zelako iritzikoak ginen, baina ahots kontuetan Julio Sosa, tangoaren jaunarenak, parerik ez zuela erabaki genuen. Biltzeko paperaz estaliriko mahaia familia jai bilakatu zen, Latinoamerikako edozein arratsalde argentinar batek eta txiletar batek konpartitua. Beldurraren garaia kanpoan geratu zen eta atezain ikusezin eta zorrotz batek bidea eragozten zion, desiragaitz izateagatik. Afariaren amaieran agureak mugara garaiz heldu beharra gogorarazi zidan, eta erpurua zabalik zeukala ezkerreko ukabilaz keinu egin zuen, zerutik edo haren bizkarrera eror zitekeen puntu bat adierazi zidan. —Hurbil dago. Muga trenaz batera hasten da —esan zuen. Hotelean ohea oso hotz zegoen, ia heze, eta lan handia izan nuen hura berotzen. Bidaiaren nekea eta trengizonarekin edandako bost pitxar ardorena sumatzen nuen. Lo egin nahi nuen, baina trena galtzeko beldur nintzen. La Quiacan beste egun bat emateko ideia ez nuen erabat gustuko. Zorionez, behar beste zigarro neuzkan eta tabakoari esker gaua laburragoa iruditu zitzaidan. Goizaldea bat-batean iritsi zen, esku boteretsu batek itzalezko gortina indarrez kendu eta betseina zauritzen zuen argitasuna leihotik oldeka sartu izan balitz bezala. Erlojuari begiratu nion; goizeko seiak ziren. Ordu ona mugarantz abiatzeko. Gutxira, bezperan ikusi nuen arkitektura bitxi hura aurkitu nuen: burdinazko zubia. Mutur batean Argentinako banderaren koloreez apainduriko sabai bat. Bestean, beste sabai bat, Boliviako banderaren koloreduna. Zubi azpitik ez zen ibairik pasatzen. Goizeko zazpiak joak zirela jendarme argentinar batzuek, erdi lo oraindik, muga ireki zuten. Jende asko zegoen, aurpegi enigmatikodun emakume, gizon, haur, coca bolek masailalboak puzten zizkietela euren artean beren aymara zizikarian hitz egiten zutenak. Maleta, fardel, belar, fruta eta barazki txorta, buruz behera, begiak zuri eta hegoak baldarki zabaldurik eramaten zituzten oiloak, sukalderako tresna eta zehaztu ezin diren tramankuluak zeramatzaten gainean. Zubiaren beste aldean antzeko gizataldea zegoen zain, eta trengizonaren hitzak gogoratu nituen trenbidea Boliviako sabaiaren ondoan hasten zela ikusi nuenean. Jendarme argentinarrek nire pasaportea begiratu zuten, argazkia bilatutakoen kartelekoarekin alderatu eta hitzik esan gabe itzuli zidaten. Zubia gurutzatu nuen. Agur Argentina. Egun on Bolivia. Boliviarrek zeremonia bera egin zuten, baina oraingoan soldadu batek egindako galderekin. —Nora zoaz? —La Pazera. —Txartelik ba al duzu? —Ez. Horregatik nator goiz. —Zenbat egun emango duzu Bolivian? Ba al duzu helbiderik La Pazen? —Ez. Handik bidaiari jarraituko diot. —Nora? Nora? Ezbaian nengoen. Motxilan neraman Hegoamerikako eskola mapa bat etorri zitzaidan burura. Izen iradokorrez betetako mapa zen eta Lima, Guayaguil, Bogota, Cartagena, Paramaribo, Belem esaterik eduki nuen baina ezpainetara etorri zitzaidan hitz bakarra aitonari esaten entzun nion bat izan zen: —Martosera..., Espainian. Soldaduak segitzeko baimena eman zidan, baina gorroto begirada barruraino sartzen zitzaidala sumatu nuen. Hiraz betetako jainko baten begiak ziren. Su beltzezko begiak harrizko aurpegi batean. Villazóneko geltokian trengizonaren gomendioari jarraitu nion eta txartel saltzailearen ezezkoa txartela erostera azken unean hurbiltzen zirenen aurkako kexa bilakarazi zuten kontu handiz tolesturiko berrogeita hamar pisuko billeteek. Villazóneko geltokia La Quiacakoetatik txikiena zen. Porlanezko bi nasa zeuzkan, araztasun erabatekoraino garbiak. —Trena zortziak eta hamarrak artean iristen da, hamarrak eta hamabiak artean bete eta kupoa betetzen duenean abiatzen da —esan zidan txartel saltzaileak. Lekua apur bat ezagutzeko astia neukan. Saltzaile bati bi okore eta pitxar bat kafe erosi nizkion. Motxilaren gainean jarririk geltokia janari, fruta, tramankulu eta eskortako aberez beteriko merkatu alai nola bilakatzen zen ikusi nuen. Pozik, errealitate ezezagun hura neureganatzen nuen. Zortzietan eguzkia gogor berotzen hasi zen. Kareztaturiko hormetan islaturik eragin itsugarri hura biderkatu egiten zen. Eguzkitarako betaurrekoak garbitzen ari nintzen ahots ezagun bat entzun nuenean, trengizonaren ahotsa. —Hanka, txiletar hori. Hanka. Burua biratu nuen. Agurea niri begiratu ere egin gabe baina ahopeka marmarikatuz pasatu zen nire ondotik: —Hanka egin, txiletar hori, hanka, harrapatu baino lehen. Andeetako eguzkiak orduak, planetaren errotazioa, unibertsoaren gurarizko birak geldiarazi zituen. Zerua erabat oskarbi zen, txori bat ere ez, baina bat-batean, ezkutuko seinale bat, muinoen bakardadean mendeetan zehar joka ari zen alarma-tronpeta baten oihartzuna entzun izan balute bezala, izaki totemikoek merkatalgaiak pilatu zituzten eta nasak zeharkatu zituen beldur bolada batek merkatu alai hura ekortu zuen. Trenbidearen hasierara, mugara, begiratu nuenean, kamioi batetik jaisten ari zen soldadu-piketea ikusi nuen. Ofizial baten keinuari jarraituz abanikoan aurreratu ziren, segada bati aurre egiteko prest. Eta ni bakarrik nengoen, motxilan eserita. Une horretantxe txistu bat entzun zen, kontrako aldera begiratzera behartu ninduena, eta diesel lokomotore zaharra ikusi nuen geltokira sartzen. Animalia berde handi bat zen, sabelean orbain hori bat zeukana eta konboia herensuge zahar baten antzera putz eginez eramaten zuen herrestan. Bagoi grisak, zakatzetan La Paz hitza errepikaturik zeramaten arrain triste sail bat bailiran ikusi nituen pasatzen. Lokomotorea zubian gelditu zen, trengizonak esan bezala, muga trenaz batera hasten baitzen. Orduan horma baten kontra bultzatu ninduten, eta hantxe egon nintzen hankak zabal-zabal eta eskuak karezko azalera batean apoiaturik nituela, bitartean, eskularruz jantzitako esku batzuek motxila hustu eta liburuak, argazkiak, beldurraren garaiko oroitzapen erregaitzak zapaltzen zituzten, ipurtadaka ahozpez etzan eta eskuak garondoan jartzera behartu ninduten. Pare bat ordu joan zen soldaduek berriro ehizaren jolasean aritu eta nire ondoan beste motxilari bat etzanarazi zuten arte. Hare Krishnako akolito argentinar bat zen, eguzkia bere kaskamotzean islaturik eta gorputza laranja koloreko jantzi estranbotiko haietan bildurik zeukala, etengabe betiko bakea opatzen ziena. —Zer gertatzen da, anaia? —galdetu zuen boz beheraz. —Itxi ahoa edo itxiarazi egingo dizute. —Baina, zer egin dugu, anaia? —Agian seme bakarrei anaia deitzea. Orduak joan eta karranpak gero eta leunagoak bilakatu ziren. Irauten zuen bai, erretzeko gogoak, eta narrasti umiliatuaren ikuspegi horretatik trenaren gurpilei, bidaiarien oin arinei, bat-batean pisua galdu eta gorantz egiten zuten fardel eta maletei begiratzen nien. Txistuaren ostean gurpilak mugitzen hasi zirenean, beldurraren garaia atzean uzteko aukera bakarra zeramatela sentitu nuen, garai horretan preso geratzen nintzela, agian betiko. —Egia esan nien, egia osoa —egin zuen kexu Hare Krishnak. —Nik ere bai. Badago fede txikiko jendea gero. —La Pazetik hegazkinez Calcutara nindoala esan nien. Txartela erakutsi nien, paperak, dena. —Esan dizut, badago fede txikiko jendea. —Argitasunaren bila noa. Hau froga bat da, anaia. —Ez niri potroak zirikatu. —Argitasuna Calcutan dago, anaia. Arratsaldeko bostetan altxatzeko baimena eman ziguten. Biok geneukan besoetako eta lepoko azala eguzkiak erabat urraturik. Tramite arin baten ostean dirua eta erlojuak kendu zizkiguten eta jarraian, Boliviatik bota desiragaitzak ginelako. Zubiaren beste aldean trengizon zaharra geneukan zain, ur damasa eta erreduretarako krema pote bat zeuzkala. —Zorionekoak zuek, gazteak. Kupidagabeko horiek koartelera eramaterik eduki dute eta akabo orduan. Zorionekoak izan zarete. —Calcutara helduko naiz —ziurtatu zuen Hare Krishnak. Ez nuen zalantzarik izan eta agurearekin urruntzen ari nintzela, lehenbailehen lor zezan desio izan nuen, laranjaz jantzitako motxilari burusoil hura Calcutara iristen bazen, batek gutxienez, milaka askoren artetik, zoriontasunaren lurraldera iristea ahalbidetzen duen muga aldaratu hori berreskuratuko baitzuen.
Patagonia Express
|
