«Il giorno che mi fermai ai piedi di un campo di granturco e ascoltai il fruscio dei lunghi steli secchi mossi nellária, ricordai quelcosa che da tempo avevo dimenticato. Dietro il campo, una terra in salita, c'era il cielo vuoto»

        Artatza baten ondoan gelditu nintzen egunean, haizearen higiduran kikilu luze eta idorretako kirrizka aditzerakoan, aspaldian zerbait ahaztu gogoan izan nuen. Artatzaren atzekaldean aldapa eta zeru hutsa zeuden. «Itzultzeko tokia da», erran nuen eta istantean eskapatu nintzen, bizikletaz, urruti egon zedin norbaiti notizia eraman behar banu bezala. Artatza guztietatik eta zeru huts guztietatik urrun zegoena neu nintzen. Egun hartan soro bat izan zen: bide baten gainean harkaitz zintzilik edo mendiska baten bihurgunean zuhaitz isolatu bat edo haitz baten bazterrean mahatsondo bat izan liteke. Zenbait aintzin solas natur figuretan mamitzen eta konkretatzen dira garaietan zehar. Neuk ez ditut aukeratzen figura hauek: sortzen badakite beraiek, agertzen nire bidean une justuan, gutxiena pentsatzen dudanean. Ez dut inor ezagun beraren antzeko diskretasuna duenik.

        Kontenplatzea ausartzen naizen istante gutxitan artatzak erraten didana, itxadoten egin arazi duenak erraten duena da eta deus ezin izaten zela berarik gabe. «Hemen nauzu» sinpleki dio itxadoten egin arazi duenak, baina inork ez dio kentzen nagusi bezalakoari botatzen diot zeruari kikilu apalen artean, objektuaren beste aldetik begiratzen banu bezala berez azal dadila ia itxadoten bezala, ongi jakiten berak duena bakarrik prometa daitekeela eta keinu zakarregi batek guztia erdipurdika hondora lezakeela. Ezer ez dit zorrik soro harek eta isilik egotea besterik ez zait gelditzen eta nire baitan bera sartzen uztea. Artatza eta kikilu idorrak mantso-mantso kirrizkatzen naute eta ene bihotzean gelditzen dira. Gure artean ez dago hitzik. Hitzak aspaldian eginak izan dira.

        Noiz egiazki? Ez dakit. Ezta ere ez dakit zer solas egin zezaketen artatza eta mutiko baten elkarren artean. Baina egun batean gelditu nintzen, ziur (nirekin denbora geldi zedin bezala) eta gero biharamunean, eta beste egun batez, urtaro oso baterako eta bizitza baterako, honako soto baten aurrean; eta hura izan zen muga bat, horizonte familiar hat hortan zehar mendiska apalak, hain urruti ziren eta, garden egiten ziren leiho batean aurpegiak bezala. Oihan horian urrats bat ematen ausartzen nintzen bakoitzean soroak hartu behar izaten ninduen bere boz zartakatsu eta eguzkitsuaz; eta nire erantzunak ziren keinu zuhurrak, noizean behin zakarrak, zeinekin hosto ebakorrak baztertzen bait nituen, aihenbelarretaranz inklinatzen nintzen, eta kikilu luzetan zehar zeruaren hutsunea begiratzen nuen. Isiltasun hilkor bat zegoen zartaka hartan, basamortuzko lekurik hertsiarena, zeru urrunean irekiz bizi ezezagunaren promes bat, helezin eta erakarkorra mendiskak bezala.

        Orduko denbora gelditu zela badakit gaur oraindik artatzaren aurrean ukigabekoa berrartzen dudalako. Kirrizka mugiezin bat da. Segurtasun bat dudala nire aurrean aditzen dut, nire zain zegoen laku baten hondoa ukitu izan banu bezala, eternalki berdina. Desberdintasun bakarra da orduan ausartzen nintzela keinu zakarrak egiten, soroan mendiska familiarrei. Orduan nintzen ume bat, eta ume baten osoa hil da garrasi hori ezik.

        Orduko denbora gelditu zela badakit gaur oraindik artatzaren aurrean ukigabekoa berrartzen dudalako. Kirrizka mugiezin bat da. Segurtasun bat dudala nire aurrean aditzen dut, nire zain zegoen laku baten hondoa ukitu izan banu bezala, eternalki berdina. Desberdintasun bakarra da orduan ausartzen nintzela keinu zakarrak egiten, soroan mendiska familiarrei. Orduan ume bat nintzen, eta ume baten osoa hil da garrasi hori izan ezik.

        Soto baten urtaroa udazkena da, arto iladen atzekaldean landa guztia esnatzen delarik. Bozak entzuten, uztak egiten, gauez suak pizten dira. Soroaren mugiezintasunak baita ere gauza hauek ditu, baina zenbait distantzia baten antzera, adarren artean promes antzemanak bezala. Hostoen idortzeak zeru tarteak gero eta haundiagoak irekitzen ditu, mendiska urrunak biluzidiago erazagutzen ditu. Atzean dagoenaz ere pentsatzen da, eta oihanaren bazterrean gaueko presentzietaz. Noizean behin oroimenean igotzen da hosto horien zartaka, eta ikaratzen du urrats ezezagun eta beldurtu baten gurgura bezala, borrokan gorputzen debatitzea bezala. Orain, urruntasunean, gauza bat bakarra dira gaueko sutzarrak mendisketan eta soroko kikilu lainotsuen artean iluntzea. Bakarrik lasaitzen du ideiak mutikoa dela lurrera bota dena ezkutatuz, eta kikiluetatik zintzilik egonen direla nihar laborariak biltzera etorriko diren artaburu lodiak. Eta bihar mutikoa ez da jadanik egonen.

        Gauza hauek gertatzen dira nire zain dagoen artatzaren aurrean gelditzen naizen bakoitzean. Berarekin solas egin nezan bezala, nahiz eta solasa egin zen orain urte anitz eta hitzak galduak dauden ere bai. Niri aski zait erran dudan begirada ezkutatu hori, eta zeru hutsa betetzen da mendisketaz eta itxuretaz.