|
Urkamendira bideko erreportaia
III. KAPITULUA 267. Zelda
Zazpi oinkada atetik lehiora, zazpi oinkada lehiotik atera. Ezagutzen dut. Pankrac-ko nire zeldan zenbat aldiz ibili naizen pinuzko solairugune honetan! Txekiar burgesiaren politika kaltegarriak herriarentzat ekarriko zituen ondorioak argi ikustearren, aspaldidanik sufritu nuen atxiloketa, hementxe berton izango zen agian. Orain, nire herria gurutzeratu egiten dute; nire zelda aurrean alemaniar guardiak paseatzen ari dira eta kanpoan politikaren atsozahar itsuek, berriro ere traizioaren haria ehotzen dihardute. Zenbat mende behar ote ditu gizakiak, noiz edo noiz, begiak irekitzeko? Bere aurrera bidean, zenbat milaka zeldatik igaro da gizakia? Eta zenbat gelditzen zaio igarotzeko? O, Nerudaren Jesus Umea: oraindik, gizakiaren salbazio bidearen azkena urrun dago! Baina lo gehiagorik ez egin, ez egin lo gehiagorik. Zazpi oinkada aurrerantz, zazpi oinkada atzerantz. Kamastroa paretaren alde batetan eta bestean lurrezko katiluekin arasa triste bat. Bai ezagutzen dut. Baina orain dena mekanizatuta dago hemen: berogailua zentrala da eta upatxoaren ordez komun mekaniko bat dago. Baina gizakiak dira, eta gizakiak bereziki, mekanizatuta daudenak. Automatak bezala. Botoi bat sakatu, hau da, atearen zerrailan giltzaz zarata egin edo begizirrutua zabaldu eta presoak salto bat eman eta iladan jarriko dira, posizio firmean. Atea zabaldu eta arnasarik hartu gabe zeldako arduradunak oihukatuko du: Tseletsvosibenuntsejtsijbelektmitdraimanalesinoodnung! Hona hemen, bada, 267.a. Gure zelda da. Baina zelda hontan ez du denak horrenbesteko doitasunez funtzionatzen. Bi presok bakarrik egiten dute jauzia. Ni bitartean leihopean, buruzbehera lastairan etzanda nago. Eta honela, astebete, hamabost egun, sei hilabete. Berriz jaiotzen naiz. Iadanik, burua mugitzen dut, eskua altxa, ukondo gainean egon eta buruzgora jartzen saiatzen naiz... Egia esan, hau bizi baino azkarrago idatzi egiten da. Zeldak ere aldaketak izan ditu. Hiruaren ordez bia urkatu dute, bi gelditzen gara, salmo tristea kantatuz beilatu ninduten gizon bietatik gazteena, Karel, desagertu egin da; eta ondoren, bihotz onaren oroimena gelditzen zaigu. Egia esan, nire oroimena ilun samarra da eta gure artean egon zen azkenengo bi egunak gogoratzen ditut. Presarik gabe, behin eta berriz kontatzen dit historia eta ni kontaketa erdian berriz lokartzen naiz. Karel Malec deitzen da, mekanikaria da eta Hudlice inguruetako burdin meategi bateko igongailuan egiten zuen lan eta handik erresistentziako ixilpeko burrukalariei lehergailuak ateratzen zizkien. Orain dela ia bi urte atxilotua izan zen. Agian, epaitua izango da preso talde batekin batera, Berlinen. Batek daki prozesua nola bukatuko den! Emaztea eta bi semealaba ditu. Asko, asko maite ditu, baina... “badakizu?, nire eginbeharra zen. Ezin nuen besterik egin”. Une luzeak irauten ditu nire ondoan eserita, eta baita ere janerazten saiatzen da. Ezin dut. Larunbatean —zortzi egun daramatzat iadanik hemen?— metodo gogor batetara jotzen du: Polizeimeister-i esaten dio, hemen nagoenetik ez dudala ezer jan. Polizeimeister-ak, ohi bezala urduri, S.S.-ko uniformez jantzita, eta mediku txekiarrak haren baimenik gabe aspirinarik ere ezin agindu duenarren, erregimeneko zopa ekartzen dit pertsonalki eta azkenengo hondakina arte jaten dudan bitartean, niri begira gelditzen da. Karel pozik dago bere interbentzioaz erdietsitako arrakastagatik eta biharamunean Igandeko katilukada zopa irinstera behartzen nau. Baina hemendik ez da pasatzen. Nire hoi triskatuek, ezin dituzte Igandeko gisatuaren patata egosiek ere mamurtu eta nire eztarri itxitik janari solidoagorik ezin da pasa. —Gisaturik, gisaturik ere ez du nahi —kexatzen da Karel triste triste burua mugituz. Eta ondoren, tripontzikeriaz nire razioa jaten hasten da, zintzoki erdia “aitari” emanez. A! Zuok, berrogeitabian Pankrac-ko gartzelan egon ez zinetenok ez duzue gisatu bat zer den jakin. Garai txarrenetan ere, erregularki, urdailek gosez orroaka egiten zutenean, dutxetan azal hutsezko gorputzak ikusten zirenean, burkide batek bere begiradaz bestearen razioaren ahokadak ohostutzen zituenean eta tomatearen estraktoz nahastutako barazki sikuen pure nazkagarria jaki gozoa eta gogokoa iruditzen zitzaigunean, garai txarrenetan ere, astean bi aldiz, Ostegunetan eta Igandeetan, lanetan ari ziren presoek burduntzalikada bat patata husten zuten katiluetan, goilarakada saltsaz onduz, eta okela haritxo batzu. Miragarriro jangarria zen. Bai, jangarria baino areago zen: giza bizitzaren oroimen materiala zen, bizitza zibilaren zenbait, Gestapo gartzelako gupidagabeko anormaltasunaren erdian gauza normala, leuntasun eta atseginez aipa zitekeen zerbait. A! Nork uler dezake, pausoz pausoko heriotzaren ikaraz ondutako goilarakada saltsa on batek eduki dezakeen balio gorena. Bi hilabete igaro dira, eta honenbestez Karel-en harridura ulertzera iritsi naiz. Gisua ere arbuiatu egin nuen. Honexek konbentzitu zuen beste ezerk baino eragin handiagoz nire hurbileko heriotzaz. Biharamunean goizaldeko ordubietan Karel esnarazi zuten. Beste gartzela batetara, kontzentrazio esparru batetara, urkamendira edo batek daki nora eramango zuen bidea aurrean ez balu bezala, bost minututan garraiatzeko prest egon behar zuen, une batetarako alde egin behar balu bezala. Nire lastairaren aurrean belaunikatu eta bere esku artean nire burua estutuz, musu bat eman zidan. Korridorean, uniformez jantzitako poliziaren deihadar zakarra entzun genuen, Pankrac-ko gartzelan sentimenduek lekurik ez dutela frogatuz. Karel-ek korrika zeharkatu zuen atea. Zerrailak hots lehorra atera zuen. Zeldan bakarrik bi gelditzen gara. Ikusiko al gara inoiz, mutil? Eta noizkorako da hurrengo agurraldia? Zein izango da lehenago aterako dena gelditzen garen biotatik? Eta norantz? Eta nork deituko du? S.S.-ko uniformez jantzitako zaintzaileak edo uniformerik ez duen heriotzak? Orain idazten dudana, Karel-ek alde egin ondoren lagundu zidaten pentsamenduen oihartzuna da. Urtebete igaro da egun hartatik eta abiatzean burkideari lagundu zioten pentsamenduak, gutxiago edo gehiago sarritan errepikatu dira. Zeldako atean eskegitako bi zenbakia, hirura aldatu zen eta berriz bira eta berriz hirura, bira, hirura, bira; zeldako lagun berriak etortzen eta joaten ziren, baina egun horretan, 267. zeldan geratzen ziren bakarrak, leial iraun zuten: “Aitak eta biok”. “Aita”... hirurogei urtetako Josef Pesek irakaslea da, irakasleen batzordeko presidentea, ni baino larogeita bost egun lehenago atxilotua, txekiar eskola libreak erreformatzeko proiektua lantzerakoan alemaniar Reich-aren aurka “azpilana” egin zuelako. “Aita” zera da... Baina nola adierazi? Oso zaila da. Bi gizon, zelda bat eta urtebete. Denbora horretan “aitaren” goitizena baldintzatzen zuten komatxoak, desagertu egin dira; denbora horretan, adin desberdinetako atxilotu biak, aita eta seme bihurtu dira; denbora horretan, ohiturak, adierazpen formak eta ahots entonazioak ere elkar trukatu ditugu. Nirea ala aitarena zer den, zeldara nik ala hark eramana bereizten saia zaitez. Gau osoak iragotzen zituen ni zaintzen eta heriotza hurbiltzen zenean konpresa hotzez uxatzen. Etengabe garbitzen zuen nire zaurietako zornea eta nire lastairak botatzen zuen hatsagatik, inoiz ez zuen azaldu higuin txikienik ere. Lehenengo itaunketan zarpil miserable bilakatu zen nire alkondara, garbitu eta josi egin zuen. Eta, erabiliezinezkoa gelditu zenean bere soinekoaz jantzi ninduen. Pankrac-ko gartzelako patioan, ordu erdiko gimnasia tartean arrisku handiz hartutako bitxilora eta belar sustarra ekarri zizkidan. Itaunketara joaten nintzenean, bere begi laztanez jarraitzen ninduen eta ekartzen nituen zauri berrietan, berriz konpresa jartzen zizkidan. Gauitaunketetara eramaten nindutenean, ni itzuli arte ez zuen begirik ixten eta lastairan jartzen ninduen, kontu handiz burusiez estaliz. Hauxek izan ziren bion arteko elkarbizitzaren hastapenak, neronek gainetiko egunetan inoiz saldu ez nituenak zutik irauteko gauza eta seme zorrak ordaintzeko gai, izan nintzenean. Baina guzti hau, mutil, ezin da ekinaldi batetan azaldu. Urte haretan, 267. zeldak bizitza pil-pila izan zuen. Eta berak bizi zuena, aitak ere bere erara bizi izan zuen. Oraindik ez da amaitu historia. (Eta horrek, itxaropen izpi bat ematen du). 267. zeldak bizitza pil-pila zuen. Atea zabaldu eta inspekzio bisita gabeko ordurik ez zegoen. Hiltzaiie handi batengan burutzen zen kontrol berezia zen, jakin gura hutsa ere izan zitekeen, agian. Hil behar ez zuketen presoak sarritan hiltzen ziren, baina kasu arraroren batetan ezik ez zen hilgabe gelditzen haren heriotzaz mundu guztia konbentzituta zegoenik. Beste korridoreko zaintzaileak ere noizbehinka etortzen ziren, elkarrizketari bide eman, isiltasunean nire burusia altxatu eta adituen trebetasunaz, nire zauriak miatzen zituzten, ondoren, beraien nortasunaren arabera, txantxa zinikoak egin ala adiskidetasun handiagoz tratatzeko. Haietatik bat, “errotari ikaslea” goitizena ipini geniona bestea baino gehiagotan etortzen da eta irribarre oparoaz ia “deabru gorriak” ezer behar duen galdetzen du. Ez, eskerrik asko. Ez du ezer behar. Egun batzuren buruan, “errotari ikaslea”, “deabru gorriak” zerbait behar duela konturatzen da: bizarra moztea. Eta bizargina ekartzen du. Nire zeldakoetatik at, Bocek burkidea da ezagutzen dudan iehenengo presoa. “Errotari ikasleak” nirekiko duen begiramena benetako tortura bilakatzen da. Aitak nire buruari eusten dio, Bocek burkidea, nire lastaira aurrean belaunikaturik xileta kamustu batez nire bizarreko bizeizpi sarratuan saiatzen den bitartean. Bere eskuak dardaraz ari dira eta begietan malkoak agertzen zaizkio. Zerraldo bati bizarra kentzen ari dela konbentzituta dago. Kontsolatzen saiatzen naiz: Ea, gizona. Ekin beldurrik gabe. Petschek Jauregiko itaunketari eutsi baldin ba diot, seguraski bizarra kentzeko xiletari ere eutsiko diot. Hala ere, indar larregi ez zaigu gelditzen, hark eta nik, atsedena hartu behar dugu. Bi egun beranduago beste preso bi ezagutzen ditut. Petschek Jauregiko komisarioak kexkatuta daude. Nire bila etorri dira eta nola erregistroko orrian Polizemeister-ak “garraiezina” hitza egunero jartzen duen, nolanahi eramateko aginduak ematen dituzte. Korridoreetan zerbitzua egiten duten bi preso, presondegiko jantziz, gure zelda aurrean gelditzen dira ohatila batekin. Aitak zailtasunaz janzten nau eta burkideek ohatila gainean jarri eta eramaten naute. Haietatik bata Skorepa burkidea da, zein gero korridore guztiko “aitakotea” izango bait da. Bigarrena zera da... Eskailerak jeisterakoan, ohatila zeiharrean laban egiten dudanean, niregana makurtu eta esaten dit: —Eutsi ohatilari eta tinko egon... Eta ahopeka eransten du: —... datorrena datorrela. Oraingoan ez gara gelditzen sarrerako bulegoan. Urrunago eramaten naute, korridore luze batetik zehar irteerarantz. Korridorea jendez beterik dago, gaur osteguna bait da eta senitartekoak presoen arroparen bila etorri ohi dira. Gure gorteiu tristea pasatzerakoan, denek begiratu egiten dute. Beraien begietan errukia ikusten dut eta hori ez zait gustatzen. Eskua bururantz eramanez, ukabila estutzen dut. Agurtzen nagoela konturatuko dira, agian; alferriko keinua izango da, agian. Baina besterik ezer ezin dut egin. Oraindik ahulegia sentitzen bait naiz. Pankrac-ko gartzelako patioan kamioi batetara sartu zuten ohatila. S.S. bi, txoferraren ondoan eseri ziren, kabinan. Beste bi, zutik, nire ondoan, beraien pistolen zorro irekietan eskuak zituztelarik. Eta abiatu ginen. Bidea ez zen atsegina: zulogune bat, bi zulogune eta berreun metro ibili baino lehen, konortea galdu egiten dut. Pragako kaleetan zehar ibilaldi komikoa zen: bost toneladako kargako kamioia, hogeitamar presorentzat prestatutakoa, preso bakar baten garraioan gasolina gastatzen. Bi S.S. aurrean eta bi S.S. atzean eskuek pistoletan jarririk, basapiztien begiradaz gorpu bat zaintzen ihes egingo ote dien beldur. Biharamunean ere errepikatu egin zen komedia. Oraingoan Petschek Jauregirarte jasan nuen. Itaunketa ez zen luzea izan. Friedrich komisarioak zabarki ukitu zidan gorputza eta ni berriz konorterik gabe itzuli nintzen. Bizirik nengoen zalantzarik gabeko egunak igarotzen hasi ziren, orduan. Minak, bizitzaren barneko anaiak, sarri gogorazten zidan. Pankrac-ko gartzela berak ere bazekien edozein kasualitatez nengoela bizirik. Eta lehen agurrak heldu ziren: mezuen kolpeak errepikatzen zituzten pareta lodietatik zehar eta errantxua banatzeko arduradunak ziren ordenantzen begien bitartez. Nitaz ezer ez zekien bakarra nire emaztea zen. Bakarrik, nirea baino hiru lau bat zelda harantzago, beheko solairuan zegoen zelda batetan, itxaropen eta larrialdi tartean bizi zen, bere zelda lagunak, gimnasioko ordu erdiko tartean, belarrira, niretzat dena bukatua zela, itaunaldi batetan hartutako zaurien eraginez, zeldan, hil nintzela marmaratu zion arte. Ondoren, nora ezean ibili zen patioan, bere inguruan mundua biraka zebilen bitartean. Emakume presoen lerrora biltzera behartzeko, hots, gartzelako eguneroko bizimodura, emakume zaintzaileak eman zizkion ukabilkaden kontsolamendua ere ez zuen sentitu. Zer sentitu ote dute haren begi on eta handiek, zeldako pareta zuriak malkorik gabe begiratzerakoan? Urrengo egunean beste zurrumurru bat zabaldu zen: hura ez zela egia, kolpeengatik ez nintzela hil, baizik eta mina eta sufrimendua ez jasotzeagatik zeldan urkatu egin nintzela. Nik bizkitartean nire lastaira miserablean etzanik jarraitzen nuen. Gauaro eta goizaro saiheskara jartzen nintzen, nire Gustina-ri gustokoak zitzaizkion abestiak kanta ahal izateko. Nola ez zituen entzungo, haietan jartzen nuen berotasun guztiaz? Gaur badaki, gaur entzun dezake, naiz eta orduan baino urrunago egon. Eta gaurregun zaintzaileek ere badakite —eta ohitu egin dira— 267. zeldak, kanta egiten duela. Eta ez dute ate ostetik deihadarrik egiten isilarazteko. 267. zeldak kanta egiten du. Nire bizitza guztian kanta izan badut, ez dakit zergatik utzi behar nukeen orain, bizitza gogorragoa denean. Eta Pesek aitatxoa? O, aparteko zera da! Bihotzez kantatzen du. Ez du entzumen ezta oroimen musikalik ez ahotsik, baina hain amodio gozo eta pairakorrez maite du kantua eta hain poztasun handia aurkitzen, zeren ia ez naiz ohartzen tonalitate batetik beste batetara noiz jausten den eta sol bati tematxu nola eusten dion, nahiz eta entzumenak la bat eskatu. Eta horrela kantatzen dugu, nostalgiak indarrez harrapatzen gaituenean; eguna alaia denean, kantatu egiten dugu; gure kantuz joan doan eta agian gehiago ikusiko ez dugun burkideari lagun egiten diogu; Ekialdeko fronteko berri onak kantuz hartzen ditugu; kontsolamendu bila kantatzen dugu, eta poztasunez, gizonek betidanik kanta izan duten eta gizon diren bitartean kantatzen jarraituko duten bezalaxe. Kanturik gabe ez dago bizirik, eguzkirik gabe ez dagoen bezala. Eguzkia hona iristen ez denez, guk areago behar dugu kantua. 267. zelda Iparralderantz ematen duen zelda da. Udako hilabeteetan eta une batez soilik, eguzkiak, izkutatzerakoan margotzen du paretan barroteen geriza. Une horretan, aitak zutik eta kamastroan sostengatuta begiez jarraitzen du, eguzkiaren bisita iheskor hori... Eta hemen aurki daitekeen begiradarik tristeena da hori. Eguzkia! Nolako prestutasunaz dizdiratzen duen mago biribil horrek eta zenbat mirakulu egiten dituen gizonen begien aurrean! Eta zeinen jende gutxi bizi den eguzkitan...! Bai, dizdiratuko du! Dizdiratuko du eta gizonak bere argi-izpi azpian biziko dira. Ederra jakitea. Baina zuk, hala ere, zerbait xumeagoa jakin nahiko zenuke. Dizdiratuko al du guretzat? Gure zelda Iparraldera begira egina dago. Udan eta eguna benetan ederra denean soilik, noizbehinka, ikus dezakegu sartaldea. A, aita, gustatuko litzaidake oskorria ikustea, nahiz eta behin izan.
Urkamendira bideko erreportaia
|
