Itsaso ardo kolorea, Leonardo Sciascia

Itsaso ardo kolorea
Leonardo Sciascia
euskaratzailea: Josu Zabaleta
Erein, 1991

Itsaso ardo kolorea

Uda garaian Erromatik 20:50etan irteten duen trena —Reggio Calabria eta Siziliarako zuzenekoa, hots egiten du bozgorailuetatik emakume ahots batek, trenerantz mugitzen den bidaiari errekatxoan, sokatxoz lotu eta oihalez estalitako maleta artean ezin ibilian doan errekatxoan, Termini geltokiko harietan gaueko zerurantz edertasun ozta ajatua duen emakume aurpegi bat ebokatu eta eskegitzen duela— lehen klaseko bagoi bat darama Erromatik Agrigentora: Sizilia mendebaleko hiruzpalau diputatuk eskatu eta mantendutako aparteko abantaila. Egia esateko, hegoalderako zuzeneko trenetan berau da jendetza gutxiena eraman ohi duena: bigarren klasean gutxi ohi dira eserlekurik aurkitzen ez duten bidaiariak; eta lehenengo klasean, Agrigentorako bagoian batez ere, posible izaten da norberarentzat bakarrik konpartimentu osoa ere —aski izan ohi da argia itzali, gortinak itxi eta aulkitan maletak eta egunkariak banatzea: Napoleseraino behintzat, eta zuhur jokatu nahi izatera, Salernoraino. Behin Salerno igaroz gero, joan zintezke lotara, bai elastikotan, bai, nahiz eta, pijaman, ez baitzaizu inor etorriko toki bila zure konpartimentura. Baina tokiari dagokion erosotasun honen ordainak, ondotxo kontatzen dira orduei dagokienean: hori dela eta Sizialiarrek nahiago izan ohi dute zuzenena, bi ordu lehenago abiatu eta Agrigentora, azken geltokira, zuzenekoari gutxienez zazpi orduko aldea kenduta iristen dena.

Baina Bianchi inginiariari, lehendabiziko aldiz baitzuen Siziliara joan beharra —eta Gela-ra, hain zuzen: eta ez turismoz— eta hegazkinean tokirik aurkitu ezin izan zuenez, zuzenekoa eta Roma-Agrigento bagoia aholkatu zioten: eta eskatzeko aurretiaz tokia, bestela pasilloan igaro beharko zuela gau osoa eta, agian: zein baino zein txarragoak aholkuak, tokia aurretiaz eskatzekoa, hala ere: aurretiazko aulkizko konpartimentuetan eserleku adina jende aurkitzen baita beti, beste konpartimentuetan, aurretiazko eskerik gabeetan, bakarrik geratzeko aukera osoa dagoen bitartean. Aholkuei esker, beti gertatu ohi den bezala, erosotasunik gabeko bidaia egin beharrean aurkitu zen Bianchi inginiaria: beste bost pertsonarekin batera, hiru nagusi eta bi haur: nagusiak berriketazale hutsak, eta haurrak lotsagabeak.

Hiru nagusietatik, haur lotsagabeen aita eta ama ziren bi; eta familiarekin batera, ahaidegoz edo adiskidetasunez, edo ustekabeko ezagueraz, hogeiren bat urte inguruko neska bat zihoan, lehen begiratuan zurbila, eta orla zuridun moja jantzi beltz batez jantzia. Haurrak ia gainean zituen: zaharrena erabat logaletuta bezala haren kontran, eta gazteena soinean gora, lepotik besarkatu, iletatik tiratu eta berriro lurrera jaitsiz, eta ondoren berriro gonatara, etengabeko mugimenduan. Zaharrenak Lulú zuen izena, eta txikiak Nenè: Luigi eta Emanuele-ren txiki izenak, alegia, Formiara iritsi baino zerbait lehentxeago Bianchi inginiariak ikasi ahal izan zuenez. Baina Formiara iritsi aurretik inginiariak ia dena zekien familiako lauez eta lagun zuten neskaz: Nisimakoak ziren, Agrigentoko probintziako herri batekoak: nekazari herri handia, lurralde zabalekoa eta lurjabe aberatsetakoa; haizetsua; sozial komunistek administratua; errejimen faxistako buruetako baten jaioterria; antzinako gaztelu batekin. Senar emazteak lehen ikasketetako irakasleak ziren; baita neska ere, baina titular izan gabe oraindik, kontratuz. Emaztearen anaia bat, Defentsako Ministerioa, A taldea, pentsioen alorrean nornahi ez zena, erromatar batekin ezkondu zelako etorriak ziren Erromara, emazte ezkonberria ere neska serioa, etxe onekoa, aita Irakaskuntza Publikoko Ministerioa, A taldea; emaztea letratan lizentziatua, eskola pribatu batean irakasle; neska ederra, garaia, ile rubioa. Egun hartan bertan ziren ezkonduak, San Lorenzo in Lucia eliza ederrean, ez San Ignaziokoa adina baina ederra hala ere. Testiguak, A taldekoak. Itzulerarako beren kontura utzi zieten neska hura, ordea —anaia batek, hain zuzen, Grazia eta Justiziako Ministerioa, A taldea— atsedeteko etorria zen Erromara: gaixoaldi larri batetik sendatu berria zen, zuriz inguratutako jantzi beltz hura San Calogerori egindako promesagatik zerabilen, Nisimako patroiari, alegia, mirarigile ospetsua santua. Erroman, horrenbeste eliza zegoela, ez zegoen bat ere San Calogeroren izenean: nola liteke? —galdegiten zuen emazteak— ez eliza bat ez aldare bat. Eta Santu handia izaki.

Senarrak berriz eszeptizismo apur batez egiten zuen barre san Calogerorengatik. Neskak esan zuenez, txikitan beldur omen zion San Calogerori: aurpegi beltza, bizar beltza, mantu beltza; eta, egia esateko, San Calogerori promesa ez zion berak egina, amak baizik; berak egin izan balio bezalaxe, ordea: hilabete osoan eraman behar zuen oraindik, eta seigarrena zuen, zuriz orlatutako jantzi beltz hura.

—Urtea labe denean: harriak ere urtuko lituzkeen bero honekin —esan zuen senarrak.

—Zer promesa izango zen, bada, bestela —haserretu zen emaztea—. Sufrimendu pixka bat gabe promesak ez du balio.

—Eta ez al zen nahikoa Erroma osoa niri begira jiratzea? —esan zuen neskak.

—Ez da nahikoa: hildura eta oinazea: horiek biak behar dira promesa kitatzeko —esan zuen ziurrik andreak.

Irri keinu arin bat egin zuen neskak. Eta kolpetik bestelakoa ikusi zuen inginiariak. Bular ederra zuen jantzi tetriko haren azpian, gorputz ederra. Eta begi argiak.

—Promesa bat askatzen dut —esan zuen haur txikienak, oinetakoak askatu eta airean bota nahiz ostikoka. Oinetako bat loturik geratu zitzaion, besteak bular bularrean eman zion inginiariari.

—Nenè! —egin zioten uluka aita amak, oharrez eta mehatxuz. Barkazioa eskatu zioten inginiariari; inginiariak, oinetakoa itzuliz esan zien —ez da ezer, ordea: haurrak, badakizu...— eta ezer ez zen, egiaz, ez zekien Nenèk eta Lulúk zer zioten gorderik bidaia luze hartarako: Napolestik, han askatu baitziren erabat, Canicatti-raino.

—Zer promesa eta zer arraio! —esan zuen senarrak Nenèri oinetakoa berriro jartzen zion bitartean lehendik zekarren konbertsazioa jarraituz—. Mozorroa baino lehenagoko gauzak: superstizioa, ezjakina...

—Bai, baina zuk eskailera santua igota daukazu, badaezpada ere —eztabaidatu zion, zorrotz, emazteak.

—Eta hori zer? —esan zuen senarrak, heriotz kolpea hartuta, argi ikusten baitzen.

—Ba, horixe: Utz diezaiogun jaun honi erabakitzen ea ezer badion ala ez dion ezer —esan zuen emazteak, errukirik gabe. Inginiariak irribarre erdika bat egin zuen, sartu nahi ezko keinu bat eginez.

—Ez —esan zuen andreak— esan egin behar duzu ea ezer dion ala ez honako hau Eskailera Santua igotzera joan eta gero Santuei egiten zaizkien promesen kontura barre egiteak.

—Esadazu, esadazu —animatu zuen senarrak, hark zurituko ote zuen esperantzatxo batekin.

—Zer esan nahi du Eskailera Santua igotzeak? —galdegin zuen inginiariak: denbora irabazteko besterik gabe.

—Ez dakizu? —harritu zen andrea.

—Halako ideiaren zerbait bai, oroimenen bat agian —esan zuen inginiariak.

—Halako ideia bat, oroimena... Barkatu, baina, zu katolikoa zara ala ez?

—Katolikoa bai, baina...

—Nire iritzikoa da —bota zuen, garaile, senarrak.

—Zuk Eskailera Santua igota daukazu —esan zuen, moztuta uzteko asmoan, emazteak.

—Zuri laguntzearren —egin zuen esatera senarrak.

—Gosea dut —garrasi Nenèk—. Mortadela nahi dut, platanoak nahi ditut.

—Eta nik laranjada bat nahi dut —Lulúk.

—Mortadela, ezta pentsatu ere, azala gorritzen dizu —esan zuen amak. Orban gorriak seinalatu zituen Nenèren besoetan.

—Mortadela, edo don Pietroren astoak bezala egingo dut bestela —esan zuen Nenèk, langintza hartan segituan hasteko aurpegia jarriz.

—Nola egiten du don Pietroren astoak? —galdegin zion neskak: jolasgurez, bistan baitzegoen bazekiela.

Irristan jaitsi zen Nenè aulkitik, idurizko erantzuna emateko.

—Mesedez! —egin zioten garrasi aita-amak geldik eutsiz. Don Pietroren astoak, esplikatu zioten inginiariari, hankaz gora lurrean hazka egiteko ohitura zuen. Nenèk bazekien haren irudikapen ezin hobea egiten.

Mortadela eman zioten.

—Laranjada —zotinka Lulúk—, laranjada, laranjada...

—Napolesen —agindu zioten denek, inginiariak ere. Nahi zuena lortzeko negar jasan ezinez baliatzen zen Lulú; Nenèk, berriz, mehatxua eta xantaia erabiltzen zituen. Inginiariak nahiago zituen Nenèren modu zuzen eta azkarrak; Lulúren negarrak jo eta jo egiten zizkion nerbioak.

Aita amak musu-musu eginda Lulú lasaitu egin zen. Tarte hura apropos bezala etorri zen: Eskailera Santuaren autu nahasgarria ahazturik zen.

—Zu ez zaude ezkonduta —esan zuen andreak inginiariaren ezkerreko eskuari begiratu azkar bat eginik.

—Lepo gainean burua duena ez da ezkontzen —ekin zion bromatan senarrak.

—Egia diozu, zu behintzat ezkondu zinen eta —emazteak.

—Nire ustez, berriz —esan zuen inginiariak—, burua bere tokian duen jendea, lehenago ala beranduago, ezkondu egiten da: nik berandutxoago egingo dut, baina egingo dut.

—Entzuten al duzu? —esan zuen emazteak, senarrari errierta eginez—. Horrela hitz egin ohi du jende zentzudunak.

—Bromatan ari naiz... baina seriotan hitz eginez gero, normalean, benetan, ezkontza hutsegitea izaten da... Subjektiboki, neurez, ez dut kexurako arrazoirik: nire emaztea, eta ez diot esateagatik edo bera aurrean delako, baina aingeru hutsa da —emazteak aurpegia makurtu zuen, kolpetik distiratsu—, eta gainera bi aingerutxo hauek —Nenèren burua ferekatu zuen, hurbil baitzeukan: eta ordainetan Nenèk bere mutturtxoa, mortadelaren koipez distiratsua, zeta gordinezko alkandoran igurtzi zion: ospakizunetarako alkandora, hain zuzen, koinatuaren ezteien ondoren aldatzeko astirik eman ez ziona.

—Alkandora —egin zuen garrasi andreak. Beranduegi zen ordurako: koipe hieroglifiko bat zeukan loraturik.

—Ai, poza nirea —esan zuen aitak— hondatu diok aitari alkandora.

—Mortadela gehiago nahi dut —esan zuen Nenèk.

—Aipatzen duk berriro mortadela, eta bazetorrek guardia kartzelara eramateko —mehatxatu zuen aitak.

—Ez dut aipatzen, nahi dut —esan zuen bat-batean Nenèk debekua itzuriz.

—Deabrua baino azkarragoa da —esan zuen aitak harro.

—Nahi dut —finkatu Nenèk.

—Ez eta ez eta ez —aitak.

—Ba etxera iritsi bezain laster —esan zuen Nenèk— osaba Totorekin beragatik gaizki esaka aritu zaretela esango diot izeba Teresinari.

—Gaizki esaka aritu garela? —esaten zuen amak eskua bular gainean jarriz, larriturik eta arduraz.

—Zu eta aita: osaba Totori esan diozue xur hutsa dela izeba, ez dela garbitzen, gauza txarrak egiten dituela... —zehaztu zuen Nenèk erruki gabeko oroimenez.

—Eman egingo diot mortadela hori —esan zuen aitak.

—Emaiozu —onetsi zuen amak— eta dena urtikariak gorrituta dagoenean, dena hazkuratuta, izeba Teresinarengana joango da hazka egin diezaion.

—Paretaren kontra egiten dut hazka —esan zuen Nenèk garaile, aitak eskaintzen zion mortadelari gogor atxikiz.

Nenèren gurasoen gain erori zen izu oihalean izeba Teresinaren aurpegia ikusi zuen inginiariak, azkonarrarena bezain zorrotz eta mugikorra. Estualdi hartatik ateratzeko —Napolesen gaude ia— ohartarazi zien, hiriko argiak gaua puntuz betetzen ari baitziren zegoeneko.

Albisteak Lulú astindu zuen, erdi lotan bezala baitzihoan neskaren kontran lasai asko etzanda: laranjada nahi zuela hasi zen garrasika.

Trena andenaren ondotik irristatzen zen bitartean, —Opilak, opilak— deiak jakin-mina esnatu zion Nenèri. Pasta hostoak eta aparrezko gozoki bat zela esplikatu zion aitak; Nenèk, entusiasmoz eta betiko ganorarekin, bat eskatu zuen. Inginiariak Lulúri laranjada eta Nenèri hostaila eskaini zien. Haurrenganako horrenbesteko jatortasunak estimazio uholde bat eragin zuen, eta ezaguera emate formala: Miccichè irakaslea, Bianchi inginiaria.

Nenèk, lehendabiziko hozkadatik jasan ezinezko disgustua erakutsi baitzuen, txanpan botila ontziaren saihetsera bezala bota zuen ezaguera-festa haren kontra bere hostaila: bere aitaren burura apuntatuz, bistan zenez, eta gutxiagatik huts eginez.

—Takarra halakoa —esan zuten aita-amak biek batera.

—Zerrikeria hutsa da —esan zuen Nenèk—. Izozki bat nahi dut.

—Izozkia? —esan zuen Miccichè irakasleak—. Eta nola arraio aurkitu behar dut nik, Napolesko geltokian, izozkia?

—Niri bost: izozkia nahi dut —esan zuen Nenèk, hizkera gogorrerako inginiariak ordura arte uste ez zion bezalako joera batekin.

Neskak barre egin zuen. Miccichè irakasleari eta emazteari etsipenaren ondoezak eman zien, mehatxuka hasi zitzaizkion, berehalaxe zetorrela guardia bere zigor eta kateekin, pasilloan begiratzeko eskatu zioten inginiariari: guardia, izan ere, iristear izango baitzen Nenèren hizkera itsusiak erakarrita. Inginiariak pasiloan begiratu zuen, guardia hantxe zela.

—Guardia horrek adarrak galantak —esan zuen Nenèk ahots beheran: beldur zen, baina ez zuen etsi nahi.

Eztabaida bat piztu zen senar-emazteen artean Nenèk hitz zatar haiek non eta norengandik ikasi zituen erabakitzeko. Bazkalosteko ordutan aitak askotan eraman ohi zuen zirkulua zen, andrearen arabera, itsuskeria haien sorleku iluna; eta Calogero Mancuso eta Luigi Finisterra zirelako batzuk Nenèren hizkuntz hondamenaren errudun zuzenekoak: egiteko ezer ez zuten gazte batzuk, hain zuzen, eta bide batez haur baten sotiltasuna desegiten saiatzen zirenak. —Ezin duzu pentsatu ere egin— esan zuen andreak inginiariaren aldera jiraturik— zertzuk erakusten dizkioten: infernuko gauzak, Santuei buruz, Aita Santuari berari buruz. Eskerrak ahaztu egiten dituen haurrak.

Nenèren gezurtapena berehalakoa izan zen —Aita Santua...— baina bi esku, amarena bata eta aitarena bestea, abiatu zitzaizkion laster ahoa ixtera, nahiz eta hala ere erabat deszifratu ezina ez zen moduan irten zion handik ziztuka definizio ikaragarriak, nolabaiteko moduan itxitako hodi zulotik urak ohi duen moduan.

—Ikusi duzu? —esan zion andreak inginiariari—. Eta ni ahaztu zuen ustetan... Horrelakoxe gauzak erakusten dizkiote.

Noski, andrearen arabera beti ere, ez zen horrelakorik gertatuko aitak, zirkuluan berrogeira jokatu ordez haurrari jaramon egin izan balio: Miccichè irakasleak, berrogeirako horretan, zentzua bera galtzen zuen.

Irakaslearen usterako, berriz, oso bestela ziren gauzak: zirkuluari, sentimendu goititu eta hizkuntza fineko trebalekuari ez baina, beren etxeko balkoi batek ematen zuen barreneko patioari zor zitzaizkion Nenèren adierazpen biziak, han bizi zen behe mailako jendajeari: eta andrearen errua zen Nenèk balkoi hartara irtenik orduak ematen bazituen.

Nenèk kolpetik moztu eta erabaki zuen eztabaida: —Zirkuluan—. Irakaslea kokildurik geratu zen, baina andreak ez zuen garaipenak aprobetxatu nahi izan: areago, gaiez aldatu zuen; eta gogoraziotan hasi zen, trena berriro abiatzen ari zenez, beren eztei bidaia, hain zuzen, Taormina ondoren, han izan baitzuten bigarren geldialdia.

Gauerdi zen ordurako. «Hemen ez diagu lorik» pentsatu zuen inginiariak: ea ez ote zuen hobe konpartimentuz aldatzea, ia hutsik zirenak ere baziren eta. Baina, egia esateko, logalerik ez zuen: eta horrenbesteko hitz-jario eutsiezineko pertsonen artean suertatu izanaren gogo txarrari, eta bi haur ikaragarri haiekin, gutxi balitz ere, barre-giroa jarraitu zitzaion, eta orain, konpartimendutik alde egitea erabakitzear zegoenean, halako gauza lauso eta zehatzezin bat, estimazioa esan ezin zitekeena, baina estimazioaren antza bazuena. Haurrekin tratu esturik izan gabea zen inoiz, eta ez zuen uste ere haiekin egotea eraman ahal izango zuenik, bidaietan arautzat izana zuen beti haurrak zeuden konpartimenduetan tokirik ez hartzea; baina Nène atsegin zitzaion benaz. Eta atsegin zitzaion neska: edozein keinu egiten zuela, edozein hitz esaten zuela, biziagoa eta desiragarriagoa egiten zen gerotik gerora. «Zeren —pentsatu zuen inginiariak—, existentziaren irudikapena bezala baita bidaia, bere sintesian, espazio eta denbora laburtzapenean; teatroaren gisara, alegia: Itxura hondo oharkabe batean gure bizitzako elementu, arrazoi, harreman guztiak sortzen ditugu berriro han, intentsitate handiz». Irakasleari beste konpartimentu batera aldatzeko zuen asmoa jakinaraztea erabaki zuen: libreago uzteko, esan zuen, haurrei toki gehiago emateko.

—Ezta ametsetan ere —esan zuen irakasleak— ez duzu lanik hartu behar: inor aldatzez gerotan, guk alde egingo dugu.

Konplimenduak eta aitzakia txit finak trukatu zituzten: eta konpartimendutik ez zuela inork alde egingo erabaki zuten azkenik.

Lulúk logalea omen zuen; eta argia itzalita nahi zuen.

—Ilunik ez: nik gordean behar dut guardiarengandik —esan zuen Nenèk, guardiari zegokionez ez baitzuen kontzientzia lasairik, nonbait.

—Itzali argiak! —egin zuen garrasi Lulúk—. Lo egin nahi dut.

Ekintza bideari ekin zion kolpetik Nenèk, guardien hizkeran esateko: bere tokitik irristan jaitsi eta Lulúri gainera jauzi egin zion, eta belaun gainean hozkada bat eman. Lulúk garrasi, anaiari ileetatik heldu zion amorru bizian. Nenèri, hozkada utzi zezan, sudurra zapalduz, eta Lulúren behatzak banan-banan askatuz bereizi zituzten. Nenèk zapladatxo bat irabazi zuen aitarengandik, eta Lulúk erriertatxo bat.

—Nor da baina guardia hori —galdegin zion irribarrez inginiariak Nenèri.

—Ahardi semea... —berriro estali zioten ahoa, laster asko, Nenèri, baina ondorio hoberik gabe, hala ere.

Jesus Haurra negarrez dago: gaiztakeriak esaten dituzun bakoitzeko, negar egiten du —esan zuen amak.

—Non dago Jesus Haurra? —galdegin zuen Nenèk.

—Zeruan eta hemen: alde guztietan dago.

—Ez dut inoiz ikusi —esan zuen hotz Nenèk.

—Ez da ikusten, baina badago.

—Ikusten ez bada, ez dago.

—Eskomikatua! —esan zuen amak.

—Infernura joango zara —errematatu Lulúk.

—Infernura guardiak joaten dira —esan zuen Nenèk.

Denek egin zuten barre, amak ere bai.

—Deabrua, deabrua halakoa —esan zion aitak suabe, ferekatuz. Eta inginiariari— Entzuten al duzu? Ezagutu al duzu inoiz honelako mutikorik? —begiak harrotasunez distiratzen zituela.

Inginiariak esan zuen —Inoiz ez—, eta egia zen.

—Gaiztoa ez da —esan zuen amak— urduria bakarrik... Ikusiko bazenu zein esku zabala den: ez al du hartzen gauza berriren bat, jostailuren bat, margo libururen bat, berehalaxe ematen du oparitan; eta etxea eta barruan duen guztia emango lieke behartsuei; ez al da behartsuren bat azaltzen limosna eske, burua galtzen du: ama, jantzi bat emango al diogu?, emango diogu koltxoi bat?, platerak. Konbentzituta dago pobrezia koltxoi eta plater falta dela, eta pobreek lurrean egiten dutela lo, eta zopa guk botatzen ditugun potetan jaten dutelako ideiarekin obsesionatuta dago.

—Eliz aurrean egiten dute lo —esan zuen Nenèk—, eta tomate potetan jaten dute: ikusita daukat. Eta hil egiten dira.

—Ezetz, ez direla hiltzen —ihardetsi aitak.

—Hiltzen dira —erantzun zion Nenèk argudiorik onartzen ez zuen doinu batez. Eta gehitu zuen— Baina nik pobre egin behar dut: eta pobreak ez dira hilko gehiago.

—Pobre egin nahi du —egin zuen irri Lulúk—. Mozoloa, mila aldiz esan diat: sendagile egin liteke, apaiz egin liteke: pobre ezin liteke egin.

—Baietz, pobre egin litekeela? —galdegin zion Nenèk aitari.

—Noski, noski, pobre egin liteke... Nola ez ba? —erantzun zion arrapastaka Miccichè irakasleak.

—Ikusten duk? —esan zion Nenèk Lulúri—. Mozoloa hi haiz: ez dakik egin litekeela pobre.

—Eta ni guardia egingo nauk —esan zuen Lulúk—, eta horrela pobre guztiak kartzelan sartuko ditiat.

Gogorra zen kolpea. Nenè mugitu egin zen.

—Hozka egin nahi dit! —egin zuen garrasi Lulúk, hankak hari bultza egiteko moduan jasoz.

—Ez diat hozka egingo; ibilitxo bat egiteko altxa nauk. Ala eserita egon behar diat beti? —esan zuen Nenèk gezurra izerditan zerion doinu batean, denei begira onespen eske. Baina handik gutxira eserita zegoen berriro, guztiz murgildua, ikusten zenez, malenkoniazko pentsamenduetan. Eta horrela, poliki-poliki, hartu zuen loak.

Itzali zuten argia, jaitsi zentimetro batzuk kristalak, eta gortinak itxi. —Ea lo pixka bat egiten dugun, hamabost ordu bide dugu oraindik eta: gabon— esan zuen Miccichè irakasleak. Denek esan zuten gabon, baita Lulúk ere, nahiz eta loak ja seko egon. Ordu biak ziren.

Inginiariak neska zuen aldamenean, eta haren bestaldean Lulú; aurreko eserlekuak irakasleak, Nenèk eta andreak betetzen zituzten. Nenèk lo arina zeukan, agian guardia azaltzen zitzaion bere ametsaren atarian, ihizainezko zigorra altxatuz eta esposak tintinka zituela. Mutikoa ez zen ederra, eder esaten dena, baina Lulú baino ederragoa dudarik gabe; apartekoa zen, ordea; Bianchi inginiariak inoiz usteko ez zukeen sentimen, pentsaera eta harreman lagin bat erakusten zuen. Ia urramenezko sentimendu batez begiratzen zion; ordura arte ihes egin zion existentziaren adierazpen bat bezala. Bizitza, izan ere, baita bere tekniko bizitza ere, bere tekniko bizitza batez ere, Nenèk lau urte eta berak hogeita hamazortzi izatean baitzetzan, ezertan bazetzan. «Ezin da teknikan federik izan, bizitzan federik ez bada; ezin daiteke munduaren jiran orbitan ibili, baldin eta lau urte dituzten haurrak, jaiotzen diren haurrak, jaioko diren haurrak badirelako ez bada. Baina gure gizartea hasia da problematzat hartzen haurrak. Estatu Batuetan gertatzen den bezala, beren askatasunaren arazoaz diharduen medizina eta psikologia ikerketa honekin guztiarekin». «Hortxe dago koska: haurrak ez dira arazoa. Arazotzat jotzen dituen gizarteak bereizi egiten ditu beregandik, jarraipen soluzio bat probatzen du. Lulú eta Nenè ez dira inolako arazo Miccichè irakaslearentzat eta andrearentzat: nahiz eta irakasleak izan eta lanposturako lehiaketetan, seguruenik, amerikarrek eta suitzarrek hizkuntzaz dituzten teoria guztiak errepikatu behar izan. Eta suitzarrei buruz ari garenez: Suitzakoa bezala, tragediaren eta historiaren kutsamendutik desinfektatua dirudien gizartetik sortua da Max Frisch inginiari hura. Greziako tragedia eta Zuricheko politeknikoa. Gizon teknikoaren tragedia. Eta Greziako lur antigoalekoan lehertuko da, tragedia oraindik ere zain dagoen lekuan». «Itxoin pixka bat: haurretan pentsatzen ari nintzen, eta Faber inginiariak ez du zerikusirik horretan». «Bai, badu: baina argiago pentsatu behar da horretan, loak hartzen zaituen une honetan». «Horra: Grezia, Sizilia: hortxe dago agian kakoa». «Lizeo klasikoa! edozer gauzatarako aipatzen da Grezia». «Noski, egia baita: Suitzan edozein haurrengan ikusten duk gerora izango den suitzarra; Grezian bakoitza, gizona... Eta baita Sizilian ere, nik uste: bi haur hauek...». «Hezkuntzarik ez dagoen tokiak dira: ez dago hezkuntza-araurik, teknikarik, ohiturarik: eta sinetsita daude, grekoak, siziliarrak, bizitzan ez dela problemarik maitasunak ezin konpondu duenik». «Heriotza ere horrelaxe konpontzen dute», pentsatu zuen bere pentsamenduetatik logale uhin arin batzuk igarotzen zitzaizkion bitartean.

Beroak esnatu egin zuen. Lo aldian neskaren burua aulki bizkarretik bular gainera irristatu zitzaion: lo sakonean zegoen, arnasarik gabe ia. Inginiariari samurtasun bat, poz adieraztezin bat eman zion hark: ahoa ia ukitzen zioten ileengatik, eskugaina zapaltzen zion bularrarengatik. Gorputza, loguretatik libratuta, atezutu egin zitzaion.

Lotan zeuden denak, irakasleak are zurrunga ere egiten zuen. Calabria aldean zeuden ordurako. Geldialdietan, gaueko isiltasuna ustekabean sentitzen zenean, dialektozko esaldiak entzuten ziren. Halako batean itsas ondoan gelditu zen trena, itsasoaren hotsa irudi bihurtu zen, zineko ilusio horietan bezala, gizonaren irudia olatuen abiadan urtu eta ezkutatzen den disoluzio horietako batean; inginiaria hartaz hanpaturik sentitu zen, urtuta: eta argitu gabe ere, munduarekiko, izadiarekiko, amodioarekiko batasun sentimendua zen berea.

Trena mugitu zenean inarrosten entzun zuen inginiariak Lulú: handik gutxira, ustekabean, aurrez aurre topatu zuen: Harridura eta haserre mutuz begiratzen zion haurrak: gero hartu zuen eskutan neskaren aurpegia, indarrez jaso eta aulki sorbaldaren kontra zutitu zuen: «Zeloak ditu —pentsatu zuen inginiariak—, zeloak ditu: enamoratua bezala ondoratzen zaio neskari; horrexegatik egon da geldi, haren kontra beti! Neska esnatu zen, ulertu zuen —Barkatu— esan zion inginiariari, eta Lulúri —Egin lo berriro, polit hori, gaua da oraindik; oraintxe utziko dizut nire tokia, horrela luzatu eta lasai egingo duzu lo.

Bi tokiren gainean jarri zuen, ileak ferekatu zizkion. Lulúk ez zuen hitz egin: haserre eta aldi berean mesede eskean begiratzen zion, izenik gabeko pena batean erretzen, agian. Neskak pasillora irten zuen.

Haren atzetik joan aurretik, haurra berriro loak hartu arte itxoin zuen inginiariak. Pasilo hondoan zegoen, aurpegia trabes kristalaren kontra zapalduta zuela, loaren ispiluan eroririk balego bezala oraindik. Inginiaria hurbildu zitzaion, esanez —Lotan da berriro— eta gero, pausaldi luze baten ondoren —Zeloak ditu.

—Ondo nahi dit —esan zuen neskak.

—Ez da Nené bezala: itxiagoa, malenkoniatsuagoa... Nené apartekoa da —esan zuen inginiariak.

—Sekulakoa da Nené: ez duzu ikusi oraindik zertarako den gauza hori... Lucia gaixoa erotzen du.

—Lucia al du izena andreak? Senarrak bestela deitzen duela iruditzen zait.

—Ezta, Lucietta deitzen du... Ni Gerlanda naiz izenez, baina Dina deitzen didate, Gerlandina... Sizilian ez dago bat bera ere bere izen osoaz deitzen dutenik, nahiz eta izen polita izan.

—Gerlanda izen polita da.

—Ez da izen polita: astuna da; «gerla» bat darama barruan...

—Beste inon ez dut entzun Italian.

—Agrigentoko probintzian aurkitzen da bakarrik: San Gerlando hiriko patroia da, lehenengo apezpikua.

—Eta San Calogero apezpikua al zen?

—Ez, San Calogero ermitaria zen... Zazpi anaia ziren, dio esan zaharrak, Calogero izenekoak zapiak: Haietako bat Nisimako landetara joan zen. Zazpi zahar eder: Calogerok, grekoz, zahar eder esan nahi du. Baina nik grekoz ez dakit. Eta zuk?

—Ikasi izan dut, baina ezin esango dut badakidanik.

—Nahi nuke ikasi izan banu: baina lizeora doan neskak, gurean esaten zutenez, unibertsitatera joan behar du gero. Eta nola bidali behar duzu neska bat bakarrik Palermo bezalako hiri batera?

—Iritzi horretakoak al dira Sizilian familia guztiak?

—Ez, bai zera. Denak ez.

—Zure familia bereziki zorrotza al da horretan?

—Ez bereziki: hainbeste dira oraindik Sizilian bizitza halako era batean ikusten dutenak, fidatzen ez direnak...

—Zertaz?

—Munduaz, beren buruaz... Eta ez pentsa erabat oker daudenik... Ni gaixotu baino lehen jasangaitzagoa nintzen, eraman txarragokoa: kontinenterako oposizioak egin nahi nituen, alde egin... Orain bestelatsu ikusten ditut gauzak: bizitzak bere seriotasun pixka bat galdu ote duen, denak elkarri traizio egiteko prest ote dauden, denak... Ez dut ondo esplikatzen, ez da?

—Oso ondo esplikatzen duzu.

—Erroman, Ostian, kafetegi batean eserita nengoela, jende uholde bat pasatzen ikusiz, pentsatu izan dut inor ez zegoela bestearekin, nahiz eta elkarri hitz egin, broman jardun edo besotik helduta ibili: bizitzaren ondotik hileta gurdi baten ondotik bezala, bakoitzak «bizirik nago, beste hari tokatu zaio, ni ez naiz hilko» pentsatzen duenean bezala, eta beste guztiak, mundua bera ere, bera baino lehen hilko direla. Egon al zara inoiz hileta batean?

—Batzuetan bai.

—Behin edo bitan ni... Orduan ulertzen duzu zer esan nahi dudan, nahiz eta nahasian esaten dudan: Horrelaxe doaz denak pozaren bila.

—Egia sakonak ari zara esaten.

—Agian halakoxe pentsakizunak dira, gaixoalditik irteten duen batenak. Baina zuri ez al zaizu iruditzen bizitzak seriotasuna galdu duela?

—Alde guztietan ez —esan zuen inginiariak.

—Ez, alde guztietan ez: nire usterako nire herrian bizitza gauza serioa da oraindik... Baina itxurak kaxkarrak dira, eraman ezinak... Pentsatzen ari zara neu ere kaxkarra naizela, atzerakoia: horrela jantzita, gainera...

—Ez, bai zera —egin zuen protesta inginiariak— oso alderantziaz baizik.

—Niri bizitza gustatu egiten zait: gauza ederrak gustatzen zaizkit, jantzi ederrak... Eta gustatuko litzaidake ezpainetan gorria eman, eta erretzen probatzea.

—Zu, nik ezagutu dudan neskarik xarmantena zara zu: San Calogeroren promesaz jantzita ere, ezpainetako gorririk gabe ere.

Neskak begiak bildu zituen, behatza kristalean mugitzen hasi zen, zerbait idazten ari balitz bezala. —Zerbait idazten ari al zara?— galdegin zion inginiariak.

—Zer?

—Kristalean, esan nahi dut: zerbait idazten ari ote zinen iruditzen zait.

—Bai, nire izena: nahastuta eta nagoenean nire izena idazten ari naizela aurkitzen naiz.

—Ez duzu zertan nahasirik, neska ederra zarela eta zurekin hitz egitea gustatzen zaidala esaten badizut: egia da eta.

—Oi —esan zuen neskak, eta eskuak eskutan batu zituen, bere izena berriro kristalean idaztea galarazteko bezala.

—Beharbada ez da zentzuzko gauza gurea bezalako topaketa bidaiaren amaia baino harago eramatea, baina esango dizut gustatuko litzaidakeela zu berriro ikustea.

Miccichè irakaslearen burua azaldu zen pasilloan: lepoa moztutakoa ematen zuen gortina gurutzatuen artean, eta Bautistarenari odola bezala, logaleak eta mesfidantzak egiten zion gainezka harenari. —Zergatik alde egin duzue?— esan zien, haserre puntu batekin.

Neskak —Baita niri ere— esan zion inginiariari, soil; eta irakaslearen mesfidantza baretzera abiatu zen.

Trena Paolako geltokian ari zen sartzen, eta frenoen txirrioa itzali bezain laster piztu ziren oihuak —marrubiak, marrubiak— Miccichè irakasleak eskutan seiehun lirarekin itxoiten zituenak: katilukada marrubi bakoitzarentzat, inginiaria ere tarteko zela.

Haurrak esnatu egin ziren: begiak artean itxita zituztela luzatu zituzten eskuak marrubietara.

—Zu eta zure marrubiak —esan zuen andreak—. Esnatu egin dituzu.

—Ez naiz ni izan: saltzaileen oihuengatik esnatu dira —zuritu zuen bere burua irakasleak.

—Oihuak baino lehenago mugitu zara zu —esan zuen andreak.

—Mugitu naiz —esplikatu zuen irakasleak— zeren... —moztu zuen nahasturik: eta begiekin, antzik ez emateko moduan, neskaren eta inginiariaren aldera egin zuen keinu. Harengan, ordea, senarraren babes arduraren ordez, ezkondutako emakume orok beste emakumeak ezkontzara bidean jartzeko duen bokazioa esnatu zuen: kasu hartan, hala ere, tren bidaiak, kontinenteko inginiari batek eta herriko neska jator batek ematen dioten erromantizismoak areago pizturik.

Nenék nahiz eta bereak hasi besterik egin ez, esan zuen —marrubi gehiago nahi dut.

—Tori nireak: nik ez ditut jan behar —esan zuen andreak.

—Bada ala ez lotsagabea? —esan zuen irakasleak denei baiespena eskatuz.

—Bere katilua ere ez du bukatuko: ahoa duelako hitz egiten du, zuk bezalaxe —esan zuen andreak: eta pixka bat lehentxoago isildu zeneko hanka sartzea bota nahi zion aurpegira senarrari.

—Nire eta zurea ere jango ditut: eta beste hamar, beste ehun katilu ere, marrubiak.

—Ehun katilu marrubi jango ditut! —egin zion karikatura Lulúk.

—Berrehun, mila —tematu zen Nenè, baina bereak ere ezin zituen bukatu. Handik pixka batera amari luzatu zion, esanez: Geroago jango ditut.

—Ju, ju, ju —egin zion iseka Lulúk.

—Ez nazak jo potrotan —egin zion oharra Nenèk.

—Ez du hitz egiten ahoa duelako —eman zituen ordainak irakasleak— kaiku bat delako hitz egiten du... Baina erakutsiko diat nik hiri, kolegio batean sartuko haut, hantxe sartuko haut.

—Umezurtzen artean? —informatu zen akademikoki Nenè.

—Horixe: umezurtzen artean.

—Zu hiltzen ez bazara ez naute hartuko: zu hil eta orduan joango naiz ni umezurtzetara.

Irakasleak burdinazko zerbaiten bila eskuztatu zuen pareta, eta hautsontziaren gainean jarri zuen eskua. Era horretan heriotzaren kontra immunizaturik, ohiko harrotasunez esan zion inginiariari —ikusten duzu zenbaterainoko logika—. Eta Nenèri —ez egin ilusiorik, ni bizi naizela ere hartzen haute, nahikoa da nik aita Ferrarori hitz erditxo bat esatea.

Baina hain zuzen Nenèren erreakzioa aurrez ezagutu zuelako, zutitu kolpetik, eta mehatxuz makurturik, esan zion —ez atrebitu gero aita Ferraroz esateko hintzena esaten: emango diat zaplada bat bestela eta ez duk ahaztuko ehun urtetan.

—Ez dut esaten: pentsatu egiten dut —esan zuen Nenèk ezertarako larritu gabe.

Urduri, eskuaz aurpegia igurzten ari zen irakaslea, gero barre egin zuen. Denek egin zuten barre. Eta denak barrez ari zirela azaldu zen interbentorea billete eske: eman zizkioten, irakasleek orduen berri eskatu zuen. Eta hark alde egin bezain laster informatu zuen berriro Nenèk —Aita Ferrarorengan ari naiz oraindik pentsatzen.

—Jesus! —sumindu zen andrea. Baina irakaslea, inginiaria eta neska negarretaraino ari ziren barrez.

Nenèren bizitasuna era askotara komentatu eta Nenè eta Lulúren artean kolpetik lehertutako iskanbila pare bat baretu ondoren iritsi ziren Villa San Giovannira: eta baketze saio haien oroigarritzat, irakaslearen eta inginiariaren alkandorak marrubi kolorez zipriztinduta zeuden.

Irakasleak, pozik, transbordadorean denak ontzi gainera irtetea erabaki zuen, kafea hartzera.

—Eta maletak? —esan zuen andreak.

—Bai, maletak... —sumindu zen irakaslea. Eta siziliarrak bere burua gaitzesteko borondatearekin esplikazioak eman zizkion inginiariari, nola Siziliara hurbildu ahala arau ona zen maletak zaindu gabe inoiz ez uztea: iparraldearen aldean guztiz bestela zela, han irakaslearen irudipenera, maletak beren legezko jabearekin bakarrik mugitzen baitziren, zakurrak bezala.

Andreak, bere asmoak baitzituen buruan, irtenbide bat proposatu zuen: joateko gora lehendabizi Dina eta inginiaria, eta joango zirela, haiek itzulitakoan, bera eta senarra haurrekin kafea hartzera, baina ibiltzeko lasai.

Haurren protestak, larri baitziren ontzi gainera igotzeko, autoritatez erreprimitu zituzten. Irakasleak, egia esateko, ez zirudien konbentziturik: bi aldetara zatiturik zegoen neskaren anaiarekin hartutako erantzukizunaren eta maitemintze bat arintzeko gozamenaren artean. Baina andrearen erabakiak oldarrean gainditu zuen.

Horrela aurkitu ziren bakarrik neska eta inginiaria, lehen eguzkiaz distiran zegoen Messinako itsasadarrean. Hartu zuten presaka kafe bat eta gero eseri egin ziren, isilik, Messinari begira: zuri-zuria, argia.

Lorik gabeko gauetik itsas gaineko goizaren argitara beren pentsakizunak makalduta bezala zeuden. Transbordadorea mugitzen hasi zenean neskak esan zuen —Goazen behera: Haurrak igotzeko larri izango dira.

Larri baino gehiago ere bazeuden: Lulú marruka ari zen, eta Nenè treneko zoruan etzanda zegoen, protesta isilean.

Irakasleak neskaren eta inginiariaren iraingarri seinalatu zuen —Begira ezazue: ba al dago ezertan alderik horren eta zakurraren artean?— Baina Nenè kanpora jauzi eginik zen ordurako, Lulú eta andrea atzetik zituela.

Irakaslea pasilloan zen, neska gizon batekin treneko auto ia huts batean bakarrik uzten ari zelako pentsakizunak bertan geldiarazi zuenean: atzera itzuli, eskrupuloa ez bazen ere ardura behintzat arintzeko, beraiekin batera berriro gora itzuli nahi zuen galdegin zion. Neskak ezetz zioen, nekatuta zegoela.

—Irakaslea ez da fidatzen —esan zuen inginiariak.

—Osorik eta sano itzuli nahi nau etxera —egin zuen irribarre neskak.

—Ez al du lortuko —esan zuen inginiariak—, zuk, espero dut... —ez zituen hitzak asmatzen.

—Bai —esan zuen neskak, masailak gorritzen zitzaizkiola.

Ez zuten gehiagorik esan. Horren isilik aurkitu zituenean, zalantza batean erori zen irakaslea: edo inginiaria hain jator portatu zen ze kanpoan zen artean ez zen hitz egitera ere ausartu; edo, alderantziaz, hain gaizki portatu zen non zerbaitetan saiatu eta atzera eragin zioten. Emazteak argitu zion begien, betazalen eta bekainen hizkuntza mutuarekin: maitemintzea aurrera zihoan, baina zuzena izango ez zen ezeren gabe: aski zen aurpegietara begiratzea.

Irakaslea sosegatu egin zen: baina, emazteak maiteminduta jarraitzen zutela ziurtatzen zionez gero, garaia zela iruditzen zitzaion, aurrean nor zuen jakiteko: inginiaria, ederki; ezkongabea, hala esaten zuen behintzat; adina, begiratu batera, hogeita hamabost; atsegina; itxuraz inkarnu onekoa... Baina sakonago joan beharra zegoen. —Veneziarra zara zu, ezta? —galdegin zion, ofizialetarako ikastaroa Marostican egin baitzuen irakasleak.

—Vicenza —erantzun zion inginiariak.

—Ederra hiria, hiri zibilizatua —esan zuen irakasleak.

—Vicenza, Vincenza, Vincenzina: izeba Vincenzina —egin zuen jolas Lulúk.

—Izeba Vincenzinaren mazapana —esan zuen Nenèk, behatzetatik txokolate tabletatxo baten hondarra miaztuz.

—Eta Vicenzan bizi al zara? —jarraitu zuen galdezka irakasleak.

—Horrela, dokumentuetarako, eman dezagun baietz; baina gutxitan gertatzen zait haraino ailegatzea: han dira ama, han dira nire anaiak... Denbora luzean

egon izan naiz Italiatik kanpoan: Ameriketan, Pertsian... Orain Sizilian, Gelan.

—Petrolioa?

—Petrolioa

—Anic?

—Anic.

—Esadazu orduan, gure artean: Bada ala ez da petrolio hori Gelan? —galdegin zion irakasleak ahotsa marmario batera apalduz.

—Bada, noski.

—Izan ere, badakizu, zurrumurrua dabil, nola esan?, montaje hutsa dela dena: petrolioa hain gutxi dagoela ze jokoak ez baitu bere nekea merezi.

—Tontakeria da hori, ordea! —esan zuen inginiariak.

—Horixe esaten dut nik ere. Baina batzuetan, badakizu nola den?, dudak sartzen zaizkit Mattei hori gauzak begietara hautsa botatzeko ez ote den egiten ari... Uler ezazu ongi: azkarra izateko, azkarra da, hori ez da zalantzan jartzen... Gelako hori dena montaje bat besterik ez bada ere, horrelako montaje bat prestatzeko, azkarra behar du gizonak.

—Montajea ez da —ziurtatu zuen inginiariak.

—Zuk hala badiozu... —esan zuen irakasleak, eskuak amore emateko bezala jasoz. Eta Anic-en bidea utziz, interes hurbilagokoa zuen Bianchi inginiariaren beste hartara itzuli zen—. Eta Gelan luzaro geratzeko al zara?

—Baietz uste dut: Gelan bertan ez bada ere, Sizilian behintzat... Troinan, Caglianon...

—Sizilia gustatzen al zaizu?

—Asko gustatuko zaidala uste dut: ez naiz sekula izan —esan zuen inginiariak neskan begiratuz.

—Entzuten al duzue hori? —esan zuen irakasleak emaztearenganantz eta neskarenganantz jiratuz—. Mundu erdia pasa du eta ez du Sizilia ezagutzen! Kristo, denak horrelakoxeak, kontinentalok!

—Baina betidanik izan dut Sizialiara bidaia egiteko gogoa —zuritu zuen bere burua inginiariak.

—Jakina, jakina: Laranja urre-koloreak gainezka distiratzen duen lurraldea —aipatu zuen irakasleak ironiaz, garratz.

—Horrelaxe izaten da beti —esan zuen andreak, inginiariari laguntzearren eta senarraren erresumina arintzearren—, urtez urte atzeratzen dela: eta gehien ikusi nahi genituzkeen gauzak ez ditugula inoiz ikusten, edo ustekabez ikusi ere... Gu geu, esate baterako, inoiz ez gara izan Piazza Armerinan: eta ezkondu ginenetik ari zait senarra esanez joan beharko genukeela hara.

—Egia —onartu zuen senarrak— horrelaxe gertatzen da beti. Baina nik, entzuten dudanean norbaitek, inginiari jaunaren adina duelarik... Barka atrebentzia, zenbat urte dituzu zuk?... —ez baitzuen ahazten bere bidaia-lagunaz ahal zituen berri guztiak jakiteko asmoa.

—Hogeita hamazortzi.

—...Batek, hogeita hamazortzi urterekin Sizilia ez duela ezagutzen: bada, begira, ez dut nahita egiten, baina halako amorru bat etortzen zait... Zeren eta (orokorrean ari naiz hitz egiten, noski), ezagutu gabe, jakin gabe, beren bum edo delako horren, beren mirari ekonomiko horren gorenetik, alegia, gogoak ematen dien bezala ebakitzen eta maneatzen dute Sizilia gaixo hau... Eta orain nik diot: kakazarra bum, gure azaletik egiten duzue zuek bum hori, gure olio berberaz frijitzen duzue zuek... Alda dezagun gaia, mesedez.

Lulúk eta Nenék, eskutan arma balute bezala itxura eginez, beren gogara metrailatu zuten elkar bum bum bum. —Separatista izana da —esan zuen emazteak, senarraren beroa esplikatzeko.

—Independentista —zuzendu zion irakasleak— eta halaxe naiz oraindik ere.

—Orain baduzue petrolioa —esan zuen inginiariak, ea kontsolatzen zuen.

—Petrolioa?... Sines iezadazu: zupatu egiten dute —esan zuen irakasleak— zupatu... Gogoratzen al duzu Mosco, Martoglioren San Giromani-n oliozko kriseilu bat zeukan Santuaren irudiaren aurrean: auzokoren bat etorri, eta olioa lehortzen zion: «Veni qualche divotu, o qualche divota, con farso inganno, e s'asciuca l'ogghiu d' 'a lampa». Eta horixe gertatuko da petrolioarekin: hodi luze bat Milandik Gelara, eta zupatu... Elizkoiak, noski, Siziliaz arduratzen direnak, seriotan hartzen dutenak... Ez hitz egitea hobeto.

—Baina hori gertatzen bada, edo gertatuko balitz, ez al duzu uste errua siziliarrena ere badela?

—Noski: horrelaxe eginda baikaude; fruitua arbolatik, helduta dagoenean, ahora noiz eroriko zain geratzen gara.

—Baina, barkatu, horrela eginda bazaudete, nik ez dut ikusten zer duzuen irabazteko zeuek bakarrik jardunda.

—Ez gaude horrela eginda —esan zuen andreak—. Arazoa da gustatu egiten zaigula guregatik gauzarik txarrenak sinestaraztea: gaitz guztiak aldean dituztela uste dutenak bezala, eta lasaitu egiten dira haiez hitz eginda.

—Egia da —esan zuen irakasleak, triste samarturik. Baina bat-batean aurkitu zuen zerez poztu Taorminako itsasoaren aurrean—. Hau itsasoa! Non da horrelako itsasorik?

—Ardoa ematen du —esan zuen Nenèk.

—Ardoa? —galdegin zuen irakasleak harri eta zur eginda—. Nik ez dakit haur honek koloreak nola ikusten dituen: oraindik ezagutuko ez balitu bezala. Ardo kolorekoa iruditzen al zaizu zuri itsaso hau?

—Ez dakit, baina iruditzen zait badituela tarte gorrizta batzuk —esan zuen neskak.

—Hori entzunda daukat nik, edo nonbait irakurri dut: itsaso ardo kolorea —esan zuen inginiariak.

—Poetaren batek idatziko zuen agian, baina ardo koloreko itsasorik nik ez dut ikusi sekula —esan zuen irakasleak; eta— Begira —esplikatu zion Nenèri: hemen azpian, haitzetatik gertu, itsasoa berdea da; urrutiago urdina, urdin iluna.

—Niri ardoa iruditzen zait —esan zuen haurrak, ziurtasunez.

—Daltonikoa da hau —erabaki zuen irakasleak.

—Zer daltoniko? —haserretu zen andrea—. Burugogorra bai.

Bera ere saiatu zen haurra itsasoaren berde eta urdinaz konbentzitzen.

—Ardoa da —esan zuen Nenèk.

—Ikusten duzu zein burugogorra den? —esan zuen amak—. Orain ardoa dela dio gainera.

—Itxoin pixka bat —esan zuen irakasleak. Jaitsi zuen maleta saretik bere gorbata, orlegia arrasto beltzekin, eta erakutsiz galdegin zion haurrari— Zer kolore ditu gorbata honek?

—Ardoarenak —erantzun zion errukigabe Nenèk: eta maleziaz irribarre egiten zuen.

Irakasleak haizetara bota zuen gorbata.

—Hobe da horrelaxe uztea: burugogorra da —esan zuen andreak.

—Agian daltonikoa ere bada —eutsi zion bereari, baina oso konbentzitu gabe zegoeneko, senarrak.

«Itsaso ardo kolorea: non entzun dut nik, ordea? —galdegiten zion bere buruari inginiariak. —Itsasoa ez da ardo kolorekoa, arrazoi du irakasleak. Beharbada goizaldean, edo ilunabarrean: ordu honetan ez behintzat. Haurrak, nolanahi ere, egiazko zerbait igarri du: agian itsaso hau bezalakoak izaten duen eragina, ardoarena bezalakoa. Ez du mozkortzen: pentsakizunez jabetzen da, antigoaleko zuhurtasuna sorrarazten du». «Platonen Elkarrizketak Eduardo De Filippok errezitatu beharko lituzke: napolestarrez». «Hemen, ordea, Sizilian gaude, beharbada ez da gauza berbera».

Sekula ikusirik zuen itsaso ederrenaren ondotik zihoan trena: batzuetan bazirudien aireplanoak aireratzen denean hartzen duen inklinazio berbera hartzen zuela: paisaia alde batera eroria, hegalaren ertzera.

—Bada ala ez da ederra? —galdegin zuen irakasleak, beti ertzetako alternatibak jartzeko ohitura baitzuen: eta pintatu berria lukeen koadro bat balitz bezala seinalatzen zituen itsasertza eta itsasoa.

—Oso ederra —baietsi zuten guztiek; Nenèk salbu, sorbalda-lekuak estaltzeko balio duten oihal zuriei eusteko kakoak aulkiei kentzen ari baitzen hura.

—Nisima itsas ondoan al dago? —galdegin zuen inginiariak.

—Ez, ba! —esan zuen malenkoniaz irakasleak—. Sizilia barrua, Sizilia lehorra... Baina, hori bai, badu bere edertasun bat: ez hau bezalakoa, arnasa mozten duena; astiro atxikitzen zaituen edertasun bat, eta gehiago oraindik urruti zaudenean, oroitzapenetan... Hemen gutxi behar izaten da ederra dela esateko, mozoloenak ere berehalaxe antzematen dio; Nisiman, berriz, denbora behar da, azkarra izan behar da... Bestelako gauza bat da, horra.

—Mafiarik ba al da? —galdegin zion inginiariak.

—Mafia? —egin zuen irakasleak, bere herrian polenta jaten zen edo grappa edaten zen galdegin izan baliote bezain harrituta—. Zer mafia? Tontakeriak!

—Eta gauza hauek? —galdegin zion inginiariak aurreko eguneko egunkarian lau kolumnatako titulua erakutsiz: Mafiak ez du murrurik nahi.

—Tontakeriak! —moztu zuen berriro hizpidea irakasleak.

Inginiaria pentsatzen hasi zen: «Gizon eskolatua, jatorra, aita ona: eta ez du mafiaz hitz egin nahi, harritu egiten da gainera aipatzen bazaio, aipatuz kontu gutxiko gauzei garrantzia emango balitzaie bezala; haurren gauzak, tontakeriak. Oraintxe ari naiz mafia ulertzen, drama da benetan.»

Gataniako geltokian zeuden. —Catania— aldarrikatu zuen irakasleak. —Tren honentzat hilobia: ez da gehiago mugitzen.

—Behera noa: pixka bat ibili beharra daukat —esan zuen Nenèk.

—Orain beste karril batean jartzen dute trena, ez da komeni jaisterik —esan zuen aitak.

—Granizatu bat nahi dut: granizatua eta gailetak —esan zuen Nenèk.

—Nik ere bai: granizatua eta briotxeak.

Beren granizatuak, gailetak eta briotxeak eman zizkieten.

—Zer granizatu da hau, baina? —galdegin zuen Nenèk disgustuz: baina azkeneko zupada urtua txistuka bota ondoren, pixka bat jantzietara gainera—. Don Pasquelinorena da granizatua, Nisimara iritsi bezain laster potekada osoa hartuko dut.

—Don Pasqualinorena baino hobea da —esan zuen Lulúk: hari kontra egitearren, konbentzimendurik gabe.

—Hik ezer ez dakik; hau ura, limonada eta azukrez egina dago; don Pasqualinok, berriz, limoiez egiten du, eta arrautza zuringoa ere botatzen dio —esplikatu zuen Nenèk, jakitun.

—Dena daki —esan zuen amak—. Gauza guztiak jakin nahi izaten ditu: beti galdezka, maiseoan.

—Ez naiz maiseoan ibiltzen: izeba Teresina ibiltzen da maiseoan.

—Begira nola ari zaren harengatik gaizki esaka —gailendu zen aita.

—Zeuk esaten duzu beti: «Maiseoan, sorgin zahar hori.»

Irakasleak, menperaturik, begiondoko galanta egin zion mehatxu. Batere larritu gabe esplikatu zien, ordea, Nenèk bi kanpotarrei: —Izeba Teresina aberatsa da: bere lurrak utziko dizkigu: baina haren lurrak nik...

Zaplada bat iritsi zitzaion amarengandik.

—Lurrak, izeba Teresinak niri utziko dizkit —esan zuen Lulúk.

—Nahikoa da —egin zuen oihu irakasleak.

—Izeba Teresina eta bere ileordeak; izeba Teresina eta bere begi okerra —hasi zen kantuka Nenè.

—Lotsagabea —esan zion amak.

—Izeba Teresinak ez dik emango gehiago erroskilarik —Lulúk.

—Erroskila lizunduak: pentsatu hutsarekin ok eragiten dit —eta horren ongi irudikatu zuen oka ezen beste zaplada bat irabazi baitzuen.

Kontsolatzeko, pasilloan joan etorri bat egitera gonbidatu zuen neskak. —Hobe dut bai joan— onartu zuen Nenèk, —hemen ez da arrazoitzen.

Baina handik une batera barrura zen berriro, korrika, norbait segika balu bezala burua jiratuz: bere lekuan eseri eta egunkaria jarri zuen aurrean, zabalik: irakurtzen ari zela ematen zuen; egunkaria azpikoz gora zuela bakarrik. Polizia erraldoi bat azaldu zen ate markoan, beroak eta zerion izerdiak are beldurgarriago bihurtzen zioten bekozkoarekin. Nenè, egunkariaren gainetik, getari zegoen. Poliziak galdegin zuen ea Agrigentorako bagoia zen hura seguru, eskerrak eman, eta aurrera jarraitu zuen. Nenèk, egunkaria jaitsi eta teloi baten atzetik bezala azaldu zen, Lulúren iseka eta gainerakoen barretarako. Amorruz eta suminez negar egin zuen; Lulúri hozka egin, bere eskuari hozka egin, airean ostikoka egin; eta gero, poliki-poliki, zotinka, loak hartu zuen.

Haurren hezierari buruz piztu zen elkarrizketa, nola hezi, batez ere, Nenè bezalako haur bat. Aita eta amarentzat lotsagabe hutsa zen Nenè, eta beren gain, eta hegoaldeko gizartearen gain hartzen zituzten erruak: kontinentean modu hobean hazten baitziren haurrak, hobeto heziak. Neskaren eta inginiariaren iritzirako, Nenèk bazuen, bai, oso txukuna ez zen hizkera, eta erreakzio azkarrak: baina azkarra eta bizkorra zen dudarik gabe, eta sentimendu onekoa. Irakasleak eta andreak beren ikuspegiari eutsi zioten, baina galaikeriaz balitz bezala; eta azkenik beren maitasunaren betea Nenèren loaren gain isuri zen.

Trena eguzkiak erretako paraje mortu haietatik zihoala, jaiotzako pertsonaiak bezala ziren haurraren loaren inguruan: beren sentimendu onekin, bizitzan zuten fede harekin; eta denak, maitasunak eta adiskidetasunak, ustekabeko topaketa, bidaia baino luzaroago iraun behar izan balu bezala. Inginiariari iruditzen zitzaion bizitzaren puntu-puntua ukitu zuela, eta hegoaldeko familiaren arau onen arabera, bizitza guztirako luzatu behar zuela neska sosegatu, arduratsu, hitz gutxiko baina sentimen sakoneko harekin izandako topaketa; eta behin betirako zerbait esan beharra zuela elkarrengandik bereizi aurretik, agian herriraino lagundu, gurasoekin hitz egin. Baina irakaslea maletak jaisten hasi zenean, Canicatti-ra iristear baitziren, «Mutikoa ez haiz jada» esan zion bere buruari, gauza bakoitzak badaudela bere garaia, eta bere lehenengo egun librea Nisimaraino joan-etorri labur bat egiteko erabiliko zuela.

Denbora luzea eman zuten agurretan, trenetik jaitsi baino lehen ere; eta gero berriro geltokiko andenean, Campobello-Licata-Gelako autobusa aspalditik zain zegoen tokian. Hunkiturik zeuden denak; Nene salbu, ahaleginak egiten ari baitzen hura neska agurretatik distraitzeko. Nenèk gonbitea egin zion inginiariari, joateko beraiekin batera Nisimara: don Pasqualinoren granizatua eta gau bat zirkuluan agindu zizkion. Inginiariak, neskari begiratuz, berehala joango zitzaiola, agindu zion Nenèri, bisita egitera. Irakasleak bisita txartela eman zion.

Autobusetik, leiho ondoan toki hartuta, begira geratu zitzaien inginiaria: irteera aldera zihoan maleta eta poltsa mordo bat. Ezkutatu aurretik, berari begiratzeko jiratu zen neska.

«Igandean joango naiz Nisimara» erabaki zuen inginiariak.

Baina autobusa abiatzen zen bitartean, lotan murgildu zitzaizkion bat-batean beren sentimendu, bere malenkonia eta bere amodioa. Tren hura eta bagoi hura aholkatu zizkionaren irudi zalantzazkoarekin batera —aurpegi pozez bete sadiko bat— itzali zitzaion bere azken pentsamendua. «Arraio, zelako bidaia.»

Itsaso ardo kolorea
Leonardo Sciascia
euskaratzailea: Josu Zabaleta
Erein, 1991