Une batez lana utzi eta bere emazte gorrotagarriari oihu egiten dio: “Garik Lernerrek hiru pote kafe disolbagarri egingo dizkigula agindu dit.”

      Emazteak sukaldetik:

      “Nola, Lerner ez al dute oraindik kartzelan sartu?”

      Baina luma jada aurrerantz labaintzen da. Demagun: “. Naturari beste sekretu bat azalerazi diote.” Edo agian, “.New Yorken ahuntz-prakek ez dute usainik botatzen.”

      Egunkariko kazetariaren bizitzan, edozein gizon duinen bizitzak daukan edertasun oro aurki dezakegu.

      Egiazkotasuna? Kazetariak egiazki esaten du pentsatzen ez duena.

      Sormena? Kazetaria etengabe dabil sormen lanean, berak nahi lukeena egiazkoa bailitzan agerraraziz.

      Maitasuna? Kazetariak maitekiro maite du maitasunik merezi ez duena.

      Baina tira, gaiaren haria galdu dugu.

      Telebistako estudioetatik Marinaren etxera joan nintzen. Bazen urtebete gure artean gertutasun intelektualaren antzeko zerbait gertatzen ari zela. Etsaitasun eta perbertsio ñabardura batekin.

      Marinak gure egunkariko idazkaritzan egiten zuen lan. Lanaren aurretik eta lanaren ondoren, hogeita hamar urtetako emakume ezkongabe baten goitik beherako eszeptikotasun eta burugogortasun zakar samar batek hartzen zion gain.

      Noizbait Shablinskiren neskalaguna izana zen. Gure erredakzioko beste emakume lankide guztiak bezala. Guztiek, salbuespenik gabe, goizago edo beranduago ematen zioten amore honen jazarpenei. Arrakasta honen sekretua ez nuen garbi izan denbora luzez, baina azkenean, ulertu nuen gakoa zertan zetzan. Shablinskik bere oldarraldien anbiguotasun ezaren bidez menperatzen zituen. Praktikatan zegoen Lituaniako neska bati, adibidez, ia ezagutu ere egin gabe, esan zion:

      — Maite zaitut. Eta gonokozia posible batek ere ez nau geldiaraziko.

      Behin esan nion:

      — Mishka, ni ez nauk puritano horietakoa, baina lau dama dauzkak. Laster Urtezaharrak zetozak. Ezin dituk, ordea, laurak gonbidatu.

      — Zer dela eta? —galdetu zidan Shablinskik.

      — Eskandalu bat izango delako.

      — Ez duk, ez, ezinezkoa —esan zuen pentsakor.

      — Orduan, zer egingo duk?

      Shablinski pentsatzen aritu zen pixka batean, hasperen egin eta esan zidan:

      — Jakingo bahu zein arazo serioa den.

      Marinarengandik banandu bazen, Mishak berak ezkondu egin nahi zuelako izan zen. Marinak ez zuen emaztetarako balio. Berriro diot, hogeita hamar urte inguru zituen, erretzailea eta asko dakiten horietakoa zen. Mishak, berriz, ezkontza judu baten bariante tradizionalean zeukan jarria bere interesa; neska garbia, etxeko lanetarako joera izango zuena. Norbaitek horrelako bat aurkeztu zion. Rosa, neska bibotedun maitagarria, irakurtzeko zaletasuna zeukana, ikasia. Aita, berriz, merkataria.

      Rosak zera errepikatzen zuen, begiak ireki eta ixten zituen bitartean:

      — Ai ene, nola ezkonduko naiz, bada?! Esperientziarik ez daukat eta.

      — Zer ez daukazula? —esaten zuen Shablinskik, barre-algaraka.

      Ondorioz, Marina utzi egin zuen. Eta hara non agertu nintzen ni, pentsakor ibiltzeko joeraduna, adeitsua, jatorra. Eta Marinak lehendabizikoz ikusi izan banindu bezala izan zen. Lehendabizikoz balioetsi ninduen.

      Nire bertuteek badute ezaugarri interesgarri bat: aurretik zantarkeriaren bat izan denean soilik loratzen eta bihurtzen dira ikusgai. Hara zergatik maite nauten beste norbaitek bertan behera utzitako damek.

      Hasieran, Shablinskiri buruz hitz egiten zuen etengabe:

      — Badakizu zer, azken finean, bere modura, baina maite ninduen. Behinola, nik zera aurpegiratu nion: “Ez nauzu maite”. Zer uste duzu egin zuela? Nire arropa eta poltsa hartu eta beste zera horretan zintzilikatu zituen.

      — Non? —galdetu nuen nik.

      — Zu zara zu. Gaua zen. Erabateko intimitatean geunden. Nik esaten diot: “Ez nauzu maite!” Eta berak nire arropa eta poltsa hartu eta zintzilikatu egin zituen. Zera horretan, badakizu. Zein indartsua zen eta nola maite ninduen frogatzeko.

      Tira, kontua da telebistako estudioetatik Marinaren etxera nindoala. Bere eraikina auzo berri batean zegoen eta baita egunkariko kazetari-lankidez beteta ere. Trolebusetik irten eta desertua eta, haren erdian, eraikin handi bat, leiho bakoitzean lankide bat duela.

      Laugarren solairura igo eta txirrina jo nuen. Eta orduan etorri zitzaidan burura Shablinskiren jaka neramala soinean. Atea ireki zen. Marina harrituta gelditu zitzaidan begira. Agian zera pentsatuko zuen: Shablinskiri, jeloskortasuna zela medio, lepoa moztu eta jaka lapurtu niola.

      Emakumeek ia-ia mundu honetakoa ez den oroimen bat dute arropetarako. Behin nire emazteak, norbaiti buruz ari zela, esan zidan: “Ezagutuko ez duzu bada! Ederki ezagutu ere. Halako itsusi bat, lokarri marroidun bota beltz batzuekin ibiltzen dena”)

      Gizon jatorrek zailtasunak izaten dituzte beti emakumeekiko erlazioak eraikitzerakoan. Eta ni gizon jatorra naiz. Inongo lotsa izpirik gabe adierazten dut, harro egoteko arrazoirik ez baitago. Gizon jator batengandik halakoxe portaera espero da. Eskakizun-maila altua da. Arrastaka eraman behar du eguneroko nobleziaren, buru-argitasunaren, lanerako zaletasunaren, kontzientzia garbiaren eta umorearen zama mingarria. Eta gero, erabateko gizatxarren batengatik botata uzten dute. Eta gizatxar horri kontatzen dizkiote, barrezka, gizon jator horren bertute aspergarriei buruzko pasarteak.

      Eta burura etortzen den galdera da: nork behar du gizon jator bat?

      Kontua da, nirea ez zen jaka bat neramala soinean.

      — Zer gertatu da? —esan zuen Marinak jantzi aldaketa hartan iseka sexual moduko bat igarriz. Sentimenduen elkartrukatze iraingarriren bat-edo.

      — Mishkaren jaka da —esan nuen— aldi baterako, formal itxura emateko.

      — Proposamenen bat egin nahi al didazu? (Amorruarekin nahasturiko umorea)

      — Gizon serioa izango banintz, bitan pentsatu gabe.

      — Ez zaitez izutu.

      — Hileta batean hitzaldi bat eman behar dut. Ilves hil da.

      — Ilves? Telebistakoa? Ene bada. Bazkaldu al duzu?

      — Ez dut gogoratzen. Ilves bistaz ere ez nuen ezagutzen.

      — Salda eta opiltxoak dauzkat eta baita ahatea ere.

      — Ongi da. Joango al naiz alkoholdun zerbaiten bila?

      — Ez, badaukat hondar bat.

      Ezagutzen ditut nik emakume kultuen etxe horiek. Ikonoak, samovarrak, Nefertiti. Kaskezur esanguratsuren batzuk. Liburu andana, denak berri-berriak. Eta vodka, berriz, hondar bat. Beti hondar bat. Eta nondik ateratzen da hondar hori? Norbaitek ekarritakoa ote da? Bukatu gabe utzitakoa? Zeregin garrantzitsuagoak zeuzkalako utzi ote zuen bukatu gabe?

      Jeloskor jartzeko eskubiderik ez neukan. Emaztea, hari pasa beharreko dirua. Hemen azaltzeko luzeegia. Idazlanaren konposizioa desegingo litzateke.

      — Nolatan daukazu hemen vodka hau? —galdetu nion—. Nor izan da hemen?

      Ez nengoen jeloskor, bost axola zitzaidan. Halako joko moduko bat genuen.

      — Edik etorri da. Depresioarekin dabil.

      Bogatiriov poeta esan nahi zuen. Abizen luzatua, betaurrekoak, barre-algara zoro bat. Bere olerkien liburu bat ikusia neukan. Ongiaren hipotenusa, Bihotzaren angeluaren erdikaria edo antzeko zerbait. Errima askeko olerkiak. Edo agian oker egongo naiz. Adibidez, horrelakoak:

Parean zihoazen bi malko ginen,

      Eta gero, oharra: “Abenduaren 21etik 22rako gaua. Leningradetik Tallinnerako tren bizkorra”

      — Horrek beti dauka depresioa. Horixe du laneko egoera normala. Bushen laneko egoera normala mozkorraldia den bezalaxe.

      — Ez zaitez gaiztoa izan!

      — Ongi da.

      — Ikusi nahi al duzu nire egunerokoan idatzi dudana? Zuri buruzkoa da.

      Marinak gerezi koloreko koadernotxo bat ekarri zuen. Gainazalean urre koloreko letraz: “Partiduaren Tallinneko bilkuran parte hartu izanaren egiaztagiria”.

      — Hau ez irakurri. Hau ere ez irakurri. Hara, hemengo hau.

      “Nire gorputzaren festa eta nire arimaren gonbidatua izan da. 1975eko abuztuaren 19tik 20rako gaua”.

      Irakurri eta dardara batek hartu ninduen. Kiskaldura jasanezin batek bete zuen gela. Urdin koloreko hormak okertu eta gorantz labaindu ziren. Estanpak begien aurrean dantzan zebilzkidan. Itolarri zartada batek gelatik kanpora jaurti ninduen. Horma-papera mar-mar karraskatuz, komuneranzko bidea hartu nuen. Harraskarantz makurtu eta honen toskazko ertz hotzetan paratu nituen eskuak. Botaka egin eta iturri azpian sartu nuen burua. Izoztutako uraren jarioa kolkotik behera isuri zitzaidan.

      Marina, delikatuki, pasilloan egon zen zain pixka batean eta, ondoren, galdetu zidan:

      — Atzo edaten ibili zinen?

      — O, ez zaitez hasi.

      — Atsekabetzeko modukoa da pertsona bat alferrik galtzen ikustea.

      — Badakizu zer —esan nuen— gure bizi baldintzen testuinguruan, galtzea irabaztea baino duinagoa izan liteke agian.

      — Kaltetua sentitzea da zuri gustatzen zaizuna. Gustura egoten zara zeure porrotei begira, haiekin arazerian.

      — Limoirik ba al daukazu?

      — Oraintxe ekarriko dizut.

      Eserita nengoen, limoia zurrupatzen. Aurpegiera hala-moduzkoa neukan. Marinak bereari eusten zion:

      — Benetako talentuak aurkituko du noizbait bere bidea. Goizago edo beranduago, gorpuztuko da. Ekin idazteari, egin lan, saia zaitez.

      — Saiatzen naiz. Uste dut jada zerbait lortu dudala, Komite Zentraleko kultura arazoetarako ikuskatzaileak errietan egin baitit. Aizu, eta non duzu beste zera hori, hondar bat besterik ez zeneukala zenioena?

      Marinak atzerriko botila batean zetorren alukeriaren bat ekarri zuen eta bi kopa handi. Musika-aparailua piztu zuen. Vivaldi, jakina. Aspaldidanik lotzen da zurrutarekin.

      — Badakizu zer —esan nuen— egoera normal batean bizitzea amestu izan dut.

      — Indartsu, buruargi, helbururen bati segika ikusi nahi zintuzket.

      — Horrek Shablinskiren antzekoa izatea esan nahi du.

      — Ez dauka zergatik hala izanik. Izan zaitez naturala.

      Bistan da, niretzat ez-naturala izatea dela naturala.

      — Zuk neurriz kanpo konplikatzen duzu dena. Behar den bezalako pertsona bat izatea ez da hainbesteko lorpena ere.

      — Orduan proba ezazu zeuk.

      — Lotsagabekeriarik esan gabe hitz egitea ere ez da hain zaila.

      Egia da, pentsatu nuen, zertan nabil? Emakume polit bat. Eskua luzatu besterik ez dut egin behar. Eskua luzatu nuen. Musika piztu eta kopa ahora eraman nuen.

      Hara non entzuten dudan: “Ai ene, Mishka!” Eta ozta-ozta entzuteko moduko dardara bat ahotsean. Marina zen; esku urrun, aske, ikusiezin batez eusten zuen kopa.

      — Mishka laneko bidaia batean dago —esan nion.

      — Ene jaungoikoa!

      Higuina sentitu eta alde egin nuen. Egia esateko, bertan geratu nintzen.

      Hurrengo goizerako, nire hitzaldiaren testua prest neukan.

      “Kamaradak! Egoera goibel batek ekarri gaitu hona. Hubert Ilves zendu da, administratzaile ezaguna, partiduko kidea, bere betebeharra zein zen zekien gizona.”. Gero, bere merituak zihoazen banan-banan. Haren lan-bizitzaren liburuxkaren bertsio bat, baina modu liriko samar batean kontatua. Eta azkenean, epilogoa: haren oroitzapena betirako egongo da bizirik gure bihotzetan!”

      Orritxo horrekin joan nintzen telebistara. Bertan, irakurri eta esan zidaten:

      — Abstraktu samarra. Baina tira, hori ona ere bada. Hitzaldi ofizialagoekin kontrastea egiteko.

      Erredakziora deitu nuen. Zera esan zidaten:

      — Hileta batzordearen eskutan uzten zaitugu. Bihar arte. Ciao!

      Hileta batzordean mugimendu itzela zegoen. Ezaguna zitzaidan erredakzioko giroa gogorarazten zidan, bere ardura-giro faltsu, eta antzutasun urduri eta gartsuarekin. Suteei buruzko informazio-taularen alboko eskaileratan ari nintzen erretzen. Orduan, Bykoverrek dei egin zidan. Erredakzio guztietan dago estandarretan sartzen ez den honelako figura bat; judua, zoroa eta azkarra. Edozein populazio-gunetan bezala: herriko zoroa. Bykoverren biografia nahiko kuriosoa zen: Reveleko industrialari baten seme gazteena zen. Cambridgeko unibertsitatea amaitu zuen. Garai hartan, Estonia burgesa erori zen eta, pentsamolde progresistadun judua izanik, iraultzaren alde agertu zen. Errepublika mailako egunkari bateko atzerriko gaietarako sailean sartu zen (Hizkuntzen ezagutza ongi etorri zitzaion). Eta hara non eman zioten erantzukizun handiko lan bat: Dimitrovi deitzea Bulgariara. Estoniako Errepublika Sobietarraren urteurrenerako zoriontze bat lortu beharra zeukan. Sofiara deitu eta Dimitroven idazkariak hartu zuen telefonoa.

      — Mesedesss Tallinndik deitsen disut —adierazi zion Bykoverrek idazkariari. Bere erudizio guztia gorabehera, errusiera judu batek bezala ahoskatzen jarraitzen zuen—. Mesedesss Tallinndik deitsen disut —esan zuen.

      Erantzuna ondorengoa izan zen:

      — Stalin kamarada maitea! Askatasuna maite duen Bulgariako herri honek agurtzen zaitu. Utzidazu proletario guztien izenean jakinarazten.

      — Ni ez naiz Stalin —zuzendu zuen Bykoverrek, asmo onenez— ni Bykover naiz. Eta deitzen dizuet ongi egongo litzatekeelako, zera, urteurrena dela medio, zoriontze labur bat bidaltzea. Hitz pare bat besterik ez.

      Berrogei minutu beranduago, Bykover atxilotu egin zuten. Imitazio sakrilegoagatik. Irudi santu bati iseka egiteagatik. Hitz batean, ergelkeriagatik.

      Horren ondoren, denetik izan zuen. Auzibidea, epe labur bat kontzentrazio-eremu batean, frontea, non behi-gorotza hondarrez eta alkaliaz garbitu baitzuen. (“kontus garbitseko esan didasu, eta nik kontus garbitu dut.”) Azkenean, Estoniara itzuli zen. Liburutegiren batean hasi zen lanean. Titulaziorik ez zeukan hemen (Cambridgek ez zuen kontatzen). Laurogei bat errublo ordaintzen zizkioten. Eta bitartean ezkondu egin zen. Emaztea etengabe gaixo zeukan, baina hori bai: umeak egiten abila zen. Bykover erredakzioko harrera-lekuetan ibiltzen zen joan-etorrian, txirotuta, izuti eta erdi ero. Huskeriak idazten zituen, eduki eskasenekoak inondik inora: “Kalev lantegiaren inguruan altze bat ikusi dute”. “Erretiratutako maior baten kaktus erraldoiari kimuak atera zaizkio”. “Grigorovitxen beste ale bat irten da inprimategitik” eta horrelakoak. Egunero deitzen zuen ospitaleko erditze-sailera, hirukiak jaio ote zitzaizkion galdetzeko. Hilean behin, eguneroko produktuei buruzko iruzkinak idazten zituen. Urtero ehiza-denboraldiaren hasierari buruzko berriak ematen zituen. Denok maite genuen.

      — Kaixo Fima! —esan nuen, ahots maltzurki alai batez.

      — A zer nolako zoritxarra, a zer nolako zoritxarra —erantzun zidan Bykoverrek.

      — Diotenez, hildakoa alproja bat zen, ezta?

      — Ez duk hori hitz egokia, ez duk hori.

      — Entzudak Fima: behin besterik ez bada ere, probatu al duk burua zuzen jartzea, ozenki hitz egitea?

      Bota zidan begiradak gorriarazi egin ninduen.

      — Badakik zer nahi nukeen nik? —esan zuen— ikusiezin bihurtu nahi nikek. Ez existitu, besterik gabe. Gustura elkartrukatuko nizkiake paperak Ilvesekin, baina haurrak zeuzkaat. Hiru. Eta denek zeukatek oinetakoen premia.

      — Zertara etorri haiz hona?

      — Nik ez nian nahi. Nire arrazoia ondorengoa zuan: demagun, Bykover hil dela. Ilves etorriko al zuan hura lurperatzera?! Sekula santan ez. Beraz, ni ere ez nauk joango. Baina emazteak esan zidak: “Fima, joan zaitez. Denak han egongo dira. Beharrezko jendea han egongo da.”

      — Eta ni beharrezko jendea al nauk?

      — Ez oso beharrezkoa. Baina hi gizon jatorra haiz.

      Dolumin zinta beltz bat zeraman neska gazte bat irten zen gelatik.

      — Nor da hemen Shablinski?

      — Ni —esan nuen.

      — Badakizu arazoa zein den? Ilves beilatokian dago. Behar bezala jantzi dute, traje urdin ilun batekin. Baina gorbatarik ez da ageri. Iloba batek oraintxe bertan ekarri berri du gorbata bat. Eta gainera, Kazetarien Batasuneko intsigniatxoa jarri behar zaio papar-hegalean.

      Nik neuk gorbata bat neraman. Urtebete lehenago Marrazo espekulatzaileak emana. Marrazok berak lotu zidan, nik ulertzen ez nuen moduren batean. A là Frank Sinatra. Harrezkero, gorbata korapilo hura ez nuen askatzen. Zera egiten nuen: korapiloa laxatu ondoren, lakioa zabaltzen nuen astiro, muturra kanpoaldean geratzen zelarik. Orduan, kontu handiz ateratzen nuen burua, belarriak zanpatuz. Eta alderantziz, modu berberean.

      — Beldur naiz nik ez dudala asmatuko.

      — Ba nik badakit nola egiten den —esan zuen Bykoverrek.

      — Ederki —poztu zen neska gaztea— kamioia behean dago. Han daude gidaria eta Altmäe soinu-teknikaria. Hemen duzue gorbata eta intsigniatxoa. Ekar ezazue hildakoa hona. Ordurako denok prest izango gara. Hileta-ospakizunak hiruretan puntuan hasiko dira. Eta esaiozue Altmäeri fondoak kontrastezkoa izan behar duela. Berak ulertuko du.

      Berokiak jantzi eta igogailuan sartu ginen. Bykoverrek esan zuen:

      — Azkenean beharrezko suertatu nauk.

      Behean kamioi bat zegoen, bere atzeko kaxa eta guzti. Altmäe soinu-teknikaria kabinan zegoen, lo-kuluxka bat egiten.

      — Kaixo Oskar —esan nuen— izan kontutan, fondoak kontrastezkoa izan behar duela.

      — Zein fondo, gero? —esan zuen Altmäek harriturik.

      — Hik badakik.

      — Zer zakiat nik?

      — Neska gazte batek eskatu ziguk hiri hori esateko.

      — Zein neska gaztek?

      — Ongi duk —esan nuen— segi lotan.

      Kamioiaren atzeko aldean sartu ginen. Bykover pozik zegoen:

      — Ongi zagok beharrezkoa izatea. Ilves beharrezko pertsona duk.

      — Nor duk beharrezkoa? —esan nuen nik harriturik.

      — Ilves gaztea, semea.

      — Eta horrek zer egiten dik?

      — Propaganda sailean lan egiten dik.

      — Eser hadi gertuago —esan nion— dardarizoa txikiagoa duk hemen.

      — Nik alde guztietan sentitzen diat dardarizoa.

      Denboraldi batean kontzentrazio-eremuko zaindari izana nintzen. Honelakoxe metalezko furgoi batean garraiatzen nituen presoak. “Autopreso” deitzen zioten. Barnealde “normalaz” gain, burdinazko bi armairu estu zituen. Hauei “Edalontzi” esaten zieten. Bertan, ukondoak eta belaunak hormaren aurka jarriz, pertsona bat sar zitekeen. Zaindari-taldea armairuen kanpoaldean egoten zen. Burdinazko atean, barrura begiratzeko zirriztu estu bat zegoen zulatua. Hara presoek mekanismo honi nola deitzen zioten: “Nik ikusten haut, hik ni ez”. Orduantxe ulertu nuen burdinazko edalontzi batean joatea zein ezerosoa den. Eta hamasei urte paseak ziren.

      Furgoiaren metalezko sabaian xuxurlaka zebiltzan zuhaitz-adarrak. Furgoiak galgatu eta jauzi bat eginarazi zigun. Eguargitara irten ginen. Zuhaitzen atzean disekzio-etxearen horma horixkak ikus zitezkeen. Txirrina atearen eskuinetara zegoen. Nik deitu nuen. Hulezko mantaldun gizon batek ireki zigun atea. Altmäek dokumentuak atera zituen, eta zerbait esan zuen estonieraz. Zaindariak, keinu batez, berari jarraitzeko gonbitea egin zigun.

      — Ni ez noak —esan zuen Bykoverrek— zorabiatu egingo nauk.

      — Ni ere ez —esan zuen Altmäek— gero amesgaiztoak izango ditiat.

      — Lan egokia aukeratu duzue zuek ere —esan nuen— aurretik esan behar zenuten.

      — Hiregan konfiantza genian. Hi bezalako gizon-puska bat ikusita.

      — Nik gorbata lotzen ere ez zakiat, ordea.

      — Nik irakatsiko diat —esan zuen Bykoverrek— Cambridgeko lotoa metodoa irakatsiko diat. Entrena hadi hemen pixka batean eta gero, bertan egingo duk.

      — Ni joango ninduan —esan zuen Altmäek— baina ikaragarri inpresionagarria nauk. Eta gainera, hildakoak ez ditiat estima handian. Eta hik?

      — Hildakoak nire pasioa dituk —esan nion.

      — Ikusi eta ikasi —esan zuen Bykoverrek— ispilu bat izango balitz bezala ulertu behar duk. Alde estua hemen eta zabala hemen. Bi aldiz buelta eman. Muturra ateratzen diagu. Hemendik heldu eta astiro estutzen joan. Begira. Ez al duk ederra?

      — Ez zagok gaizki —esan nuen.

      — Cambridgeko lotoak daukan abantaila zera duk: erraz askatzen dela. Nahikoa duk mutur honetatik tira egitea eta egina zagok.

      — Ilves ikaragarri poztuko duk —esan zuen Altmäek.

      — Ulertu al duk nola egin behar den?

      — Baietz uste diat —esan nuen.

      — Proba ezak.

      Bykoverrek prestuki eskaini zuen lau puntutan esparatrapuz josita zeraman lepo biguna.

      — Ongi zagok —esan nuen— gogoratuko diat.

      Beilatokiko giroa hotza eta burrunbatsua zen. Horma marroiak, zementua, aire-erasoa izanez gero egin beharrekoa azaltzen zuen iragarki-taula, eta desafiozko zurbiltasun bat zeukan su-itzalgailua.

      — Horko hori da —erakutsi zidan zaindariak.

      Leiho ondoko kolore gorri biziko idulkiaren gainean hilkutxa bat zegoen. Ez ohikoa den kutxa gotorraren marroi kolorekoa, baizik eta beltza, metalezko lamina fin batzuekin lotua.

      Ilvesek ongi hilda egotearen itxura zeukan. Bizitasun izpirik gabe, molde bat izango balitz bezalaxe.

      Gorbata erakutsi nion zaindariari. Errusieraz ongi hitz egiten zuela jakin nuen.

      — Nik apur bat altxatuko dut, eta zuk lotu gorbata.

      Eskuak bata bestearekin kateatu eta gorputza apur bat altxatu zuen, enbor bat bailitzan. Gero, gure esku-ahurren nahaste eta korapilatzea etorri zen. “Horrela. pixka bat gehixeago.” Lepoa erauzia, paperezko parpailak zanpatuak.

      — O.K —esan zuen zaindariak hildakoaren ilea ukituz.

      Nik intsigniatxoa atera eta cheviotezko papar-hegal ilunean itsatsi nuen. Zaindariak estalkia eta sei torloju ekarri zituen. Neurriak hartu eta estutu egin genituen.

      — Mutilei deituko diet.

      Altmäe eta Bykover sartu ziren. Fimak begiak itxi-itxi eginda zeuzkan. Altmäek irribarre zurbil bat zekarren. Hilkutxa atera genuen. Txorrotxio higuingarri bat egin zuen, bultzaka, kamioiaren atzealdean sartu genuenean.

      Altmäe kabinan eseri zen. Bykoverrek bide guztian ez zuen hitzik egin. Iristen ari ginenean, berriz, zera nabarmendu zuen, filosofikoki:

      — Gizona bizi eta bizi eta azkenean hil.

      — Eta zer nahi huen, bada? —esan nion nik.

      Eraikinaren sarreran jende andana bat zegoen pilaturik. Ozenki ari ziren hizketan. Hormetan Planetako gaztedia erakusketako argazkiak ikus zitezkeen.

      Ezagutzen ez nuen zintadun gizon bat irten zen, eta ozenki jakinarazi zuen:

      — Erre daiteke.

      Lege-urraketa txiki gizatiar hura gustura hartu zuten doludunek.

      Antolatzaileak batetik bestera zebiltzan jendartean. Bakar bat ere ez nuen ezagutzen. Badirudi hileta ospakizunek ohiko sistema hierarkiakoa urratzen dutela. Izenik gabeko pertsonak denen bistan egokitzen dira. Euren borondatez horretan aritzeko prest daudenak, hain zuzen.

      Antolatzaile batengana hurbildu nintzen:

      — Hilkutxa ekarri dugu.

      — Eta kablea, ekarri duzue?

      — Kablea? Lehendabizikoz entzuten dut hori.

      — Ongi da —esan zuen nik garrantzirik gabeko akats bat egin banu bezala. Ondoren, ahotsa altxatuz, dolu-keinua galdu gabe: Autoetara, kamaradok!

      Bi emakume zoruan izei-adaxkak barreiatzen ari ziren, presaka eta berandu.

      — Bazirudik ez gaituztela jada behar —esan zuen Altmäek.

      — Nik hitzaldi bat emateko agindua zeukaat.

      — Hik amaieran hitz egingo duk. Lehendabizi Komite Zentraleko kamarada batek hartuko dik hitza. Gero, gura duten guztiek. Hala nahi dutenek.

      — Zer esan nahi dik “hala nahi dutenek” horrek? Nik agindu bat zeukaat. Eta testuak aurretik jasoa dik oniritzia.

      — Noski. Hik “hala nahi dutenetakoa” izateko agindua daukak. Ikusi diat zerrenda. Hi zortzigarrena haiz. Lembiten atzetik. Honek denok abesten hastea nahi dik. Bazagok “Kurriloak” izeneko abesti bat “Batzuetan iruditzen zait, soldaduek.”. Eta dena horrela. Abesti hori duk Lembitek Ilvesen omenez kantatzea proposatuko duena.

      — Baina nor hasiko duk hori abesten? Kalean eta hotz honekin, gainera?

      — Denok. Ikusiko duk.

      — Hik, adibidez, abestuko duk?

      — Ez —esan zuen Altmäek.

      — Eta hik? —galdetu nion Bykoverri.

      — Abestu behar bada, abestuko diat —erantzun zuen Fimak.

      Jendea irteera aldera zihoan. Askok koroak, lore-sortak eta loreak zeramatzaten loreontzietan. Atarian sei autobus eta gure furgoia zeuden. Antolatzaileetako bat niregana hurbildu zen:

      — Shablinski kamarada?

      — Laneko bidaia batean dago.

      — Baina zu Sobietar Estoniakoa zara?

      — Bai. Agindua daukat.

      — Gorpua ekarri duzu?

      — Hiruron artean ekarri dugu.Hemendik aurrera ere zuek lagunduko diozue. Auto ofizialean joango zarete. Hemen daukazue hau, izoztuta geratu ez zaitezten.

      Glu-glu soinu bat zerion fardel bat luzatu zidan. Ezkutuko ordain-saria zen hura. Erasoaldi baten aurretik soldaduari eman ohi zaion vodka tragoxka. Lotsa sentitu nuen, baina isilik geratu nintzen. Fardela poltsikoan sartu nuen. Bykover eta Altmäeri kontatu nien. Buffetera joan eta edalontziak eskatu genituen. Altmäek hiru ogitarteko txiki erosi zituen. Eraikinaren harrera hutsik geratu zen. Izei-adaxkek hori koloreko zoru distiratsua iluntzen zuten. Furgoira hurbildu ginen. Gidariak esan zigun:

      — Kabinan baduzue lekua.

      — Ez du inportarik, lasai —esan zuen Altmäek.

      — Tragoxka bat emango zioagu? —galdetu nuen nik ahopean.

      — Ezta hilda ere —esan zuen Bykoverrek zalantza guztiak uxatuz.

      Hilkutxa utzitako tokian zegoen. Une batez, erdi ilunpean egon ginen eserita. Motorra martxan jarri zen. Altmäek hilkutxaren estalkiaren gainean jarri zituen ogitartekoak. Nik vodka atera nuen. Fimak hortzekin erauzi zuen latorrizko estalkitxoa. Edalontziek tintin ezti bat atera zuten. Autoa martxan jarri zen.

      — Hildakoarengatik —esan zuen Bykoverrek tristuraz.

      Altmäek, jada burua galtzen hasita, ihardetsi zuen:

      — Hori duk!

      Trago bat egin, botila jarlekuaren azpian gorde eta papera leihotik behera bota genuen.

      — Edalontziak itzuli beharko genizkiake —esan nuen.

      — Oraindik ere beharko ditiagu —nabarmendu zuen Bykoverrek.

      . Furgoiak mugimendu zakar bat egin zuen trenbide baten gainetik igarotzean.

      — Helmugatik gertu gaudek —esan zuen Bykoverrek.

      Bere ahotsean bizitzaren hauskortasunaren oihartzuna igartzen zen.

      Linnametseko hilerria pinuz beteriko eta efektu handia egiten duten sarrio-larruaz eginiko errekarriz jositako muino batzuen gainean zegoen kokatua. Harri apaingarri horiek, kazetariei segituan “Aro glaziarraren hondakinak” esateko bidea ematen dieten horietakoak dira. Historiaurreko garaiak ezagutu eta oraindik ongi gogoratuko balituzte bezala.

      Hilerrian dena zetorren bat hilezkortasunaren eta atseden hartzearen ideiarekin. Antzinako gotorlekuaren hondakin moduan, muinoak zeuden. Urrunean, ikusten ez zen itsasoaren burrunba entzuten zen. Pinuen gainaldeak balantzaka zebiltzan. Euren enbor paralelo horixketako azala erortzear zegoen.

      Ez iragarkirik, pankartarik, kioskorik, ezta zakarrontzirik ere. Uraren eta harriaren uztartzearen ospakizuna. Isiltasuna.

      Pinuen itzalek zeharkatzen zuten hilerriko etorbide nagusira irten zen autoa. Gidariak galgatu egin zuen. Burdinazko atea pare-pare ireki zen. Gure atzean, autobusak ilaran jarri ziren, konboi bat osatuz. Antolatzaile bat hurbildu zitzaigun:

      — Zenbat zarete?

      — Hiru —esan nuen.

      — Beste hiru behar ditugu.

      Horrekin garbi geratu zitzaidan hilkutxa gure eginkizuna zela aurrerantzean ere.

      Autobusen inguruan, koroadun eta lore-sortadun jendea pilatu zen. Ustekabean, musika lehertu zen. Lehenengo akorde indartsuak oihartzuna izan zuen lagun. Hiru gazte sendo batu zitzaizkigun. Gazteentzako egunkariko behin-behineko langileak. Haietako batekin ping-pongean jokatua nintzen sarritan. Hilkutxa atera, buelta-erdia eman eta ilararen aurrealdean hartu genuen tokia. Chopinen hileta-martxa entzuten zen. Zama astun batekin astiro joatea sufrikario bat da. Leher eginda nengoen. Eskuz aldatzea ere ezinezkoa zitzaigun.

      Orduan, Bykoverrek, itolarrizko ahots batez, esan zuen:

      — Astuna duk alua.

      — Goazemak bizkorrago —esan nuen nik.

      Bizkorxeago joaten hasi ginen. Orkestrak erritmoa suspertu zuen. Hor gindoazen, orkestra zuzenduz. Bykoverrek esan zuen:

      — Ezin diat gehiago, erori egingo zaidak.

      Eta ozenago:

      — Hartu erreleboa, kamaradok. Tira!

      Irratiko esatari Ojak eman zion erreleboa.

      Etorbidearen amaieran hilobi laukizuzen beltz bat zegoen. Alboan, lur atera berriaz osaturiko muinotxo bat zegoen tente. Musikariek borobil-erdi bat osatu zuten. Musikak etenaldi bat egin arte zain egon eta hilkutxa lurrera erortzen utzi genuen. Bildutakoek hilobia inguratu zuten. Antolatzaileak eta bere laguntzaileek estalkia kendu zioten hilkutxari. Gorbata bere tokian zegoela egiaztatu eta zuhaitzen atzerantz aldendu nintzen. Telebistako mutilak euren tresnak prestatzen hasi ziren. Lanpara distiratsuen argiak lekuz kanpo zirudien egoera hartan. Kableen belztasunak belardiarekin kontrastea egiten zuen. Bykover eta Altmäe hurbildu zitzaizkidan. Bistakoa zen vodkak batzen gintuela. Zigarreta bat piztu genuen. Antolatzaileak isiltasuna eskatu zuen. Lehenengo hizlaria hizketan hasi zen, eskuetan belusezko txapel berri-berri bat zeukala. Ez nuen entzun. Gero beste batzuek hitz egin zuten. Telebistako mutilak elkarrizketa bizian zebiltzan.

      — Zuzenean ari dituk —esan zuen Bykoverrek—. Eta zera gaineratu zuen: -Ni, berriz, zakur baten moduan lurperatuko naitek.

      — Epidemiologia Institutuak ez dik onartuko —erantzun zion Altmäek—, heriotzarako bidea edukirik gabeko informazioz zolaturik zagok.

      — Eduki handia baino handiagoa ditek —esan zuen Bykoverrek minduta.

      Õhtu leht egunkariko goi-karguren bati eman zioten hitza. Esaldi bat harrapatu nuen: “Bere aita eta aitona estoniar autarkiaren aurka borrokatu ziren”.

      — Zer duk hori bada?! —esan zuen Altmäek harriturik— Estonian ez duk sekula autarkiarik izan.

      — Tira, Tsarismoaren aurka —esan zuen Bykoverrek.

      — Estoniar Tsarismorik ere ez duk izan. Errusiar Tsarismoa bai, hori izan zuan.

      — Ziur izan ez dena, Tsarismo judua duk —nabarmendu zuen Fimak— ez dagoen lekutik, ezin atera.

      Antolatzailea hurbildu zitzaigun:

      — Zu zara Shablinski?

      — Laneko bidaia batean dago.

      — A bai. Prest al zaude? Hurrengoaren ondoren zu zoaz.

      Altmäek zigarretak atera zituen. Su-pizgarria ez zebilen, gasolina amaitu zitzaion. Bykover pospolo bila joan zen. Minutu bat beranduago, hanka-puntatan itzuli zen eta, keinu bat bestearen atzetik eginez, esan zuen:

      — Barre-algaraka hasiko zarete, baina hori ez duk Ilves.

      Altmäeri eskuetatik erori zitzaion zigarreta.

      — Nolatan hori? —galdetu nuen nik.

      — Ez duk Ilves. Beste pertsona bat duk. Esan nahi diat, beste hildako bat dela.

      — Fima, hi burutik sano al hago?

      — Nik esaten diat ez dela Ilves. Antzik ere ez zeukak. Zer esan nahi duk, nik Ilves ez nuela ezagutzen?!

      — Probokazio politikoren bat izango duk, agian? —esan zuen Altmäek.

      — Garbi zagok zer gertatu den: okerrekoa aukeratu duk.

      — Zaindariak aukeratuko zian okerrekoa. Nik bistaz ere ez nian ezagutzen Ilves. Zerbait egin beharra zeukaagu —esan nuen.

      — Zer egingo diogu, bada? Eta telebistako zuzeneko saioa zer?

      — Baina, nola utziko diagu hori horrela!?

      — Begirada bat botako diat —esan zuen Altmäek.

      Joan eta itzuli zenean, esan zuen:

      — Egia duk, ez duk Ilves. Baina antz apur bat badik.

      — Eta senitartekoak, hurbileko jendea? —galdetu nuen.

      — Egia esan, ez zeukaan ez senitartekorik, ezta hurbileko jenderik ere —esan zuen Altmäek— egia esan behar bada, inork ez zian gehiegi maite.

      — Baina ez zitean, bada, esaten, semeak hau eta ilobak bestea?

      — Jar hadi euren lekuan. Badakik, telebista saioa. Eta gainera, erantzukizun handiko ospakizuna duk.

      Hilobi ondoan abesten hasi ziren. Eguneroko berrien saileko Liuba Torshinaren ahots sarkorra nabarmentzen zen denen gainetik. Eta une hartan, antolatzaileak buruaz keinu bat egin zidan. Hilobirantz hurbildu nintzen. Abestia itzali zen halako batean.

      — Agur-hitza dauka.

      Normala denez, nire abizena gaizki esan zuen:

      — Agur-hitza dauka Dolmatov kamaradak.

      Nor ez ote naiz izan bizitza honetan: Dokladov, Zaplatov.

      Hilobiranzko pauso bat eman nuen. Ura eta ebakitako sustrai zuriak zeuden bertan. Alboan, hanka berezi batzuen gainean ipinita, itzala emanez, hilkutxa zegoen. Gizon ezezagun hura lore azpian itota zegoen. Bere aurpegiaren zatitxo bat orkidea eta ezpata-loreen apar zuriaren artean galduta bezala zegoen, umezurtz. Bere izenarengandik banandutako hildako hark objektu bat zirudien. Pinuek ferekatutako teilatu urdinaren kupula ikus nezakeen handik. Belatxingak hegaka zebiltzan, telebistako pantailan bezalaxe. Elizaren itsuarazteko moduko orratz horiak, Mustamäeko etxeen gainetik altxatuz, etxe haien egunerokotasun aspergarri eta gris samarra agerian uzten zuen. Hilobia beroki ilunak zeramatzaten ezezagun batzuek inguratzen zuten. Loreen eta pinu-punten usain itogarria sentitu nuen. Jaka ezeroso haren aldamenek sorbaldak estutzen zizkidaten. Hostoek, erortzean, bularretan bilduta geneuzkan besoetan kilika egiten ziguten. Nire buru gainean telebistako langile bat zebilen atzera eta aurrera, presaka. Urrunean, nartzisismoak apainduriko ahots bat entzun zen:

      “. Nik neuk ez nuen gizon hau ezagutzen. Bere arima, adorea, irmotasuna, ausardia, etsipenak eta itxaropenak ere ez. Ez dut sinesten, bila ibili gabe aurkituko zuenik egia. Ez dut uste, halaber, itzaltzen zihoan bere begiradak kezkaz beteriko bizitza honi, bistakoak diren maltzurkeriei, ospakizunik gabeko garaipenei, edota sufrimendurik gabeko kapitulazioei, edota amore-emateei neurria hartu zienik. Ez dut uste nora goazen ulertu zuenik, ezta zer daukan pozgarri eta baliotsutik gure atzera-egite asaldatu honek. Eta hala eta guztiz ere, hemen dago. berak hala aukeratuta.”

      Hazten zihoan marmar isil bat entzun nuen. Itota iristen zitzaizkidan elkarrizketa-zatietatik ondorengo ideia hau osa zitekeen: “Zer dio honek?” Norbaitek besotik heldu ninduen. Sorbaldak astindu eta bizkorrago hasi nintzen hizketan:

      “. Zer datorkit burura, hilobi honen alboan nagoelarik? Gizasemearen arimaren sekretuak datozkit burura. Heriotza eta arimaren oinazeen gainditzea. Existentziaren legeak, iraganeko milurtekoen barren-barrenetik sortuak, eta eguzkia itzali arte iraungo dutenak datozkit burura.”

      Norbaitek alde batera eraman ninduen.

      — Ez diat ulertu —esan zuen Altmäek— zer esan nahi huen?

      — Nik neuk ere ez diat ulertu —esan nuen— inguruko kaos hau izango zuan.

      — Kontu guztia zertan den argitu diat —esan zuen Bykoverrek. Bere aurpegiak sekretu baten jakinaren gainean dagoenaren maltzurtasun-kolore bizia hartu zuen—. Hau Gaspl duk, arrantzaleen kooperatibako kontularia. Ilves Meriväljako hilerrian lurperatzen ari dituk, Gaspl delakoan. Ikaragarrizko eskandalua zagok bertan. Oraintxe deitu ditek. Familia histeriak jota zagok. Dauden bezala lurperatzea erabaki ditek.

      — Bihar edo gaur gauean bertan alda litezkek oroitarriak —esan zuen Altmäek.

      — Ezta pentsatu ere —ihardetsi zuen Bykoverrek—. Ilves nomenklaturako langilea zuan. Hilerri pribilegiatu batean lurperatua izan behar dik. Ordena finko bat bazagok horretarako. Gauean aldatuko ditiztek hilkutxak.

      Nik, bat-batean, errealitatearen zentzua galdu nuen. Ireki berri zitzaidan munduan ez zen aurrerabiderik ikusten. Etorkizuna sorbalden gainean metatu zitzaidan. Han bizi izandakoak zerumuga estaltzen zidan. Zera etorri zitzaidan burura: harmonia poetek jendearen bihotzak hunkitu nahian asmatutako zerbait dela.

      — Goazemak —esan zuen Bykoverrek— autobusean lekua hartu beharra zeukaagu. Bestela, burdinazko kaxa horretan dardarka joan beharko diagu atzera.