1821-04-09 / 1867-08-31
Charles Baudelaire
Baudelaire, Charles. Idazle frantsesa (Paris, 1821 - Paris, 1867). Aita 1827an hilik, haren ama Aupick komandantearekin ezkondu zen ondoko urtean. Charles ez zen sekula ondo etorri militarrarekin. Lionen (1832-1836) eta Parisen (1836-1839) ikasketak egin ondoren, hirian egiten zuen bizitza askea familiaren eskandalugarri gertatu zen, eta aitordeak itsasoan luze bidaiatzera behartu zuen (1841-1842); hala, Antilletaraino iritsi zen eta baita hango munduarekin zaletu ere. Frantziara itzulirik, lehengo bizitza bohemiora itzuli zen berriro (ordukoak dira, 1842, Jeanne Duval «Venus beltza»rekiko harreman liskartsuak), idazle eta artista taldeekin harremanak zituen bitartean. Arte kritiko zorrotz agertu zen Salons (1845, 1846 eta 1859) eta Curiosités esthétiques (1868) izenburupean bilduriko artikuluetan. Halatan, Baudelairek Delacroix-en alde egin zuen, Wagner-en balioa ulertu eta Thomas de Quincey ezagutzera eman zuen. Edgar Allan Poerengan anaia bikia aurkitu zuen: haren itzultzaile bikaina izan zen (1852-1865). Hamabost urtez landu ondoren, 1857an, bere lanik ezagunena argitaratu zuen: Les fleurs du mal poema liburua, berehala aurkako auzia eragin zuena «moral publiko eta ohitura onei egindako irainengatik». 300 liberako isuna ordaindu eta liburuko sei poema kentzera kondenatu zuten, baina poetak etsi beharrean liburua osatzeari ekin zion, halako moldez non 1861eko argitalpenak 35 poema gehiago bildu zuen. Garai hartantxe, 1857tik aurrera, hasi zen Petits poèmes en prose delakoa (edo Le Spleen de Paris) argitaratzen, osoki 1869an argitaratu zena. Ordukoa da, orobat, De Quinceyren eragina ageri duen Les paradis artificiels (1858-1860). Bere lan guztiak nork argitaratu aurkitzeko itxaropenez Belgikara joan zen 1864eko apirilean. Nahi zuena lortu ez izanak etsipen sakona ekarri zion; pairatzen zuen gaitzak ere, sifiliak, arazo larriak sortzen zizkion. Urtebeteko elbarritasuna eta afasia jasan ondoren Parisen hil zen, berrogeitasei urte zituela. Hil ondoren haren Journaux intimes (1909) agertu ziren, bi sailek osatua (Fusées eta Mon coeur mis à nu). Baudelairek XIX. mendeko frantses literatura inarrosten duten elkarren aurkako bi joeren sintesia egin zuen: literatura jarrera etiko baten adierazle gisa hartzen duena eta literaturan estetika hutsa ikusten duena. Baudelairek sinbolismotik surrealismoraino doan poesia modernoaren hastapenak agertarazi zituen.
Gaitzaren loreak
itzul.: Patxi Apalategi
Balea Zuria, 2020
armiarma.eus, 2007
Andre erraldoia
itzul.: Bernardo Atxaga
Literatura Unibertsala – Batxilergoa, 2000
EIZIE-Erein
Arrotza
itzul.: Bernardo Atxaga
Literatura Unibertsala – Batxilergoa, 2000
EIZIE-Erein
Gizona ta itxasoa
itzul.: Iokin Zaitegi
Hegats-3, 1990
Iluntzea
itzul.: Joseba Sarrionandia
Izkiriaturik aurkitu ditudan ene poemak, 1985
Pamiela
Itsaso billa, beti gixon aske ori
itzul.: Lauaxeta
Euzkadi - 5765, 1931
Biok zarie ixilkor eta lañotsubat
itzul.: Lauaxeta
Euzkadi - 5765, 1931
KRITIKAK
Gaitzaren loreak – Jose Luis Padron, Bilbao (2021-06)
Gaitzaren loreak – Joannes Jauregi, Berria (2020-05-31)
Gaitzaren loreak – Javier Rojo, El Diario Vasco (2020-05-23)
Gaitzaren loreak – Igor Estankona, Deia (2020-04-18)
La Fanfarlo – Anjel Lertxundi, El Diario Vasco (1991-12-18)
Puta
Nelly Arcan
itzul.: Miel A. Elustondo
Joxe Aldasoro
Meditazioak
John Donne
itzul.: Patxi Ezkiaga
Nagore Fernandez
Meditazioak
John Donne
itzul.: Patxi Ezkiaga
Jose Luis Padron
Barbaro iraun
Louisa Yousfi
itzul.: Itziar Diez de Ultzurrun
Irati Majuelo
Maskara baten aitortza
Yukio Mishima
itzul.: Iker Alvarez
Asier Urkiza
Transgresioa irakasgai
Bell Hooks
itzul.: Amaia Apalauza
Irati Majuelo
Horma
Marlen Haushofer
itzul.: Naroa Zubillaga
Paloma Rodriguez-Mi?ambres
Maskara baten aitortza
Yukio Mishima
itzul.: Iker Alvarez
Ibai Atutxa Orde?ana
Emakume gaiztoak
Marilar Aleixandre
itzul.: Patxi Zubizarreta
Jon Jimenez
Alferrikakoaren balioa
Nuccio Ordine
itzul.: Fernando Rey
Paloma Rodriguez-Mi?ambres
2023 Azaroa
Mosab Abu Toha eta Adania Xibli idazle palestinarrak euskarari ekarriak
2023 Urria
Gabriel Arestik euskaratutako Internazionala osorik
2023 Iraila
Jon Beistegik euskarari ekarritakoak
Chopin eta Mansfield
Narrazioak
Ho Chi Minh
Gartzelako egunkaria
2023 Abuztua
2023 Uztaila
David Albahari
G?tz eta Meyer (zatia)
Maria Merce Mar?al
Poesia kaiera
2023 Ekaina
2023 Maiatza
Wa Thiong'o eta Bulawayo
Afrikako hitzak
2023 Apirila
Mouton eta Rodoreda
Fantasiatik errealitatera
2023 Martxoa
Jose GorostizaAmaibako heriotza