1821-04-09 / 1867-08-31
Charles Baudelaire
Baudelaire, Charles. Idazle frantsesa (Paris, 1821 - Paris, 1867). Aita 1827an hilik, haren ama Aupick komandantearekin ezkondu zen ondoko urtean. Charles ez zen sekula ondo etorri militarrarekin. Lionen (1832-1836) eta Parisen (1836-1839) ikasketak egin ondoren, hirian egiten zuen bizitza askea familiaren eskandalugarri gertatu zen, eta aitordeak itsasoan luze bidaiatzera behartu zuen (1841-1842); hala, Antilletaraino iritsi zen eta baita hango munduarekin zaletu ere. Frantziara itzulirik, lehengo bizitza bohemiora itzuli zen berriro (ordukoak dira, 1842, Jeanne Duval «Venus beltza»rekiko harreman liskartsuak), idazle eta artista taldeekin harremanak zituen bitartean. Arte kritiko zorrotz agertu zen Salons (1845, 1846 eta 1859) eta Curiosités esthétiques (1868) izenburupean bilduriko artikuluetan. Halatan, Baudelairek Delacroix-en alde egin zuen, Wagner-en balioa ulertu eta Thomas de Quincey ezagutzera eman zuen. Edgar Allan Poerengan anaia bikia aurkitu zuen: haren itzultzaile bikaina izan zen (1852-1865). Hamabost urtez landu ondoren, 1857an, bere lanik ezagunena argitaratu zuen: Les fleurs du mal poema liburua, berehala aurkako auzia eragin zuena «moral publiko eta ohitura onei egindako irainengatik». 300 liberako isuna ordaindu eta liburuko sei poema kentzera kondenatu zuten, baina poetak etsi beharrean liburua osatzeari ekin zion, halako moldez non 1861eko argitalpenak 35 poema gehiago bildu zuen. Garai hartantxe, 1857tik aurrera, hasi zen Petits poèmes en prose delakoa (edo Le Spleen de Paris) argitaratzen, osoki 1869an argitaratu zena. Ordukoa da, orobat, De Quinceyren eragina ageri duen Les paradis artificiels (1858-1860). Bere lan guztiak nork argitaratu aurkitzeko itxaropenez Belgikara joan zen 1864eko apirilean. Nahi zuena lortu ez izanak etsipen sakona ekarri zion; pairatzen zuen gaitzak ere, sifiliak, arazo larriak sortzen zizkion. Urtebeteko elbarritasuna eta afasia jasan ondoren Parisen hil zen, berrogeitasei urte zituela. Hil ondoren haren Journaux intimes (1909) agertu ziren, bi sailek osatua (Fusées eta Mon coeur mis à nu). Baudelairek XIX. mendeko frantses literatura inarrosten duten elkarren aurkako bi joeren sintesia egin zuen: literatura jarrera etiko baten adierazle gisa hartzen duena eta literaturan estetika hutsa ikusten duena. Baudelairek sinbolismotik surrealismoraino doan poesia modernoaren hastapenak agertarazi zituen.
Gaitzaren loreak
itzul.: Patxi Apalategi
Balea Zuria, 2020
armiarma.eus, 2007
Andre erraldoia
itzul.: Bernardo Atxaga
Literatura Unibertsala – Batxilergoa, 2000
EIZIE-Erein
Arrotza
itzul.: Bernardo Atxaga
Literatura Unibertsala – Batxilergoa, 2000
EIZIE-Erein
Gizona ta itxasoa
itzul.: Iokin Zaitegi
Hegats-3, 1990
Iluntzea
itzul.: Joseba Sarrionandia
Izkiriaturik aurkitu ditudan ene poemak, 1985
Pamiela
Itsaso billa, beti gixon aske ori
itzul.: Lauaxeta
Euzkadi - 5765, 1931
Biok zarie ixilkor eta lañotsubat
itzul.: Lauaxeta
Euzkadi - 5765, 1931
KRITIKAK
Gaitzaren loreak – Jose Luis Padron, Bilbao (2021-06)
Gaitzaren loreak – Joannes Jauregi, Berria (2020-05-31)
Gaitzaren loreak – Javier Rojo, El Diario Vasco (2020-05-23)
Gaitzaren loreak – Igor Estankona, Deia (2020-04-18)
La Fanfarlo – Anjel Lertxundi, El Diario Vasco (1991-12-18)
Idazketa labana bat da
Annie Ernaux
itzul.: Leire Lakasta
Nagore Fernandez
Hamlet
William Shakespeare
itzul.: Juan Garzia Garmendia
Aritz Galarraga
Feminismo zuriaren aurka
Rafia Zakaria
itzul.: Amaia Apalauza
Jon Martin-Etxebeste
Barrengaizto
Beatrice Salvioni
itzul.: Fernando Rey
Amaia Alvarez Uria
Neska baten memoria
Annie Ernaux
itzul.: Aiora Jaka
Asier Urkiza
Rameauren iloba
Denis Diderot
itzul.: Joxan Elosegi
Aritz Galarraga
Neska baten memoria
Annie Ernaux
itzul.: Aiora Jaka
Paloma Rodriguez-Mi?ambres
Rifqa
Mohammed el-Kurd
itzul.: Eider Beobide
Ibon Ega?a
Kanbodiako enbaxada
Zadie Smith
itzul.: Garazi Ugalde
Nagore Fernandez
Herriaren hezkuntza eta demokrazia
Nadezhda Krupskaia
itzul.: Leire Azkargorta
Jon Jimenez
2024 Abendua
MPK bildumak 10 urte (Biziei ere omen)
Manuel Vazquez Montalban
Poesia kaiera
2024 Azaroa
Sophia de Mello / Cecilia Meireles
Poemak
2024 Urria
2024 Iraila
Aurora Bertrana
Papeete modernoa
2024 Abuztua
2024 Uztaila
Katherine Mansfield
Hamalau poema
Amat-Piniella eta Tisner
Bi liburu
2024 Ekaina
Mohammed el-Kurd idazle palestinarraren Rifqa liburuko 6 poema
2024 Maiatza
Luisa Villalta poeta omenduko du letra galegoen egunak
2024 Martxoa