1580-09-14 / 1645-09-08
Francisco de Quevedo
Quevedo y Villegas, Francisco de. Idazle, diplomatiko eta politikari espainiarra (Madril, 1580 - Villanueva de los Infantes, Ciudad Real, 1645). Umetako eta gaztetako urteak politika eta erlijio giroan igaro zituen. Jesuitekin egin zituen letrak ikasketak, Madrilen; 1596-1600. urteetan hizkuntza klasikoak, frantsesa, italiera, eta filosofia ikasi zituen Alcalan, eta horietan lizentziatura lortu zuenean Valladolid-a joan, ezin jakin ahal izan den arrazoiren bategatik, eta han teologia eta patrologia ikasten aritu zen. Uste denez apaiz egin edo ez ere ibili zen. 1606an bide horri utzi eta Madrilgo gortera itzuli zen. Bi giro horien eragina nabaria da Quevedoren lanetan: idatzietan erabili zituen gai nagusiak morala, politika, satira eta umorea dira hain zuzen. Oso gazterik, 25 urte zituela, argitaratu zituen lehenengo idazlanak, eta bere garaiko idazlerik ezagunenekin harremanetan ere garaitsu horretan jarri zen: Góngora, Cervates... 1613an Siziliara joan zen Diego Téllez Girón, Osunako dukeak gonbidaturik. Han agertu zituen politikarako dohaiak. Bere eraginez Osunako dukea Napoliko erregeorde izendatu zuten. Bestalde, Veneziako hiriaren aurkako politika pizten saiatu zen, baina ahalegin horretik ez zuen alde onik atera, batetik Osunako kondearekin haserretzera eta bestetik Venezia utzi behar izatera eraman baitzuen horrek. Handik Madrilgo gortera itzuli zen berriro. Garai horretan Osunako kondearen eta Olivaresen artean sortu zen auzian kondearen alde egin zuen Quevedok, eta soneto aipatu bat idatzi zuen honen ohoretan. Baina 1621. urtetik aurrera Olivaresi hurbiltzen saiatu zen eta zenbait gutun eta beste hainbat lan hori goratzen zutenak idatzi zituen. Horietan ezagunena Cómo ha de ser el privado komedia da, ezagutzen den bere antzerki lan oso bakarra. 1623-1626. urteetan Felipe IV.aren idazkari eta haren zenbait bidaiatako (Andaluziara, Aragoira) laguntzaile gisa ibili zen. Urte horietakoren batean Esperanza de Aragón, bera baino zaharrago eta hiru haurren ama zenarekin ezkondu, eta hilabete batzuetara apartatu ziren. 1635-1639 bitarteko urteak Torre de Juan Abaden (Ciudad Real) bizi izan zen bere idazlanei emana. Han bizi zela atxilotu zuten berak idatzia uste izan den Católica, sacra, real Majestad obrak erregerengan eragindako haserrearen ondorioz. Literatura jenero askotako obrak idatzi zituen, bai prosan eta bai olerkigintzan. Prosan, ezagunenak dira: La culta latiniparla, Aguja de navegar cultos, Política de Dios, gobierno de Cristo (1617an idatzia eta 1635an argitaratua), La cuna y la sepultura (1635), Tratado de la Providencia de Dios (1841), La vida de Marco Bruto, El Buscón (Historia de la vida del Buscón llamado don Pablos, ejemplo de vagabundos y espejo de tacaños); mende horren lehen hamar urteetan idatzia eta 1626an argitaratua, Los sueños (1627), El sueño del juicio final, El alguacil alguacilado, Las zahúrdas de Plutón, El mundo por dentro (denak 1607 eta 1612 bitartean idatziak). Gaztelerazko literaturan izan diren idazleetan zorrotzenetakoa da Quevedo, bai erabili zituen gaien aldetik eta bai hizkera erabiltzeko moduaren aldetik ere. Adierazteko zeukana zehatz eta labur idazten zuen; hitzak elkarrekin lotzeko, horien artean lotura bereziak sortzeko eta adierazpen berriak emanarazteko dohai berezia zuen. Horregatik, kontzeptista joerako idazleen artean sartu izan da.
Sonetoak
itzul.: Lukax Dorronsoro
Hiria, 2008
Xerkari
itzul.: Lukax Dorronsoro
Hiria, 2007
Bizitzako engainuari dagozkion damutasun eta malkoak
Zintzhilik, 1986
Apirilak 20: Christopher Okigbo eta Edna St. Vincent Millay Munduko Poesia Kaierak
Apirilak 30: Susan Buck-Morss Izuaren osteko gogoeta Iruñean
Jende normala
Sally Rooney
itzul.: Irene Aldasoro
Nagore Fernandez
Babel aurretik
Joseba Gabilondo
itzul.: Amaia Apalauza
Ibon Egaña
Babel aurretik
Joseba Gabilondo
itzul.: Amaia Apalauza
Ibai Atutxa Ordeñana
Erle langileen amodioak
Aleksandra Kollontai
itzul.: Aroa Uharte
Irati Majuelo
Jende normala
Sally Rooney
itzul.: Irene Aldasoro
Ainhoa Aldazabal Gallastegui
Erbesteko gutunak Victor Hugori
Louise Michel
itzul.: Amaia Lasa
Irati Majuelo
Bihotza nora, zu hara
Susanna Tamaro
itzul.: Fernando Rey
Ainhoa Aldazabal Gallastegui
Atezainaren larria penalti-jaurtiketan
Peter Handke
itzul.: Jose Mari Berasategi Zurutuza
Hasier Rekondo
Erle langileen amodioak
Aleksandra Kollontai
itzul.: Aroa Uharte
Ibai Atutxa Ordeñana
Odolik gabe
Alessandro Baricco
itzul.: Fernando Rey
Nagore Fernandez
2021 Apirila
2021 Martxoa
Antzerkiaren Nazioarteko eguna
2021 Otsaila
2021 Urtarrila
Dashiell Hammett
Behin bakarrik urka zaitzakete
Friedrich Dürrenmatt
Hainbat lan
2020 Abendua
Ken Saro-Wiwa
Afrikak bere eguzkia hiltzen du
Clarice Lispector
Bederatzi poema
Susa argitaletxea Durangoko liburu azokan
Burgosko auzia eta Jean Paul Sartre gogora ekarriak
2020 Azaroa
Sarah Kane
Zartatua / 4.48 Psikosia
2020 Urria
Harold Pinter
Alaska moduko bat
2020 Iraila
William Carlos Williams
Indarraren erabilera
2020 Abuztua