euskarari ekarriak

1.505 idazle / 3.913 idazlan

  A B C D E F G H I J K L M N O P Q R S T U V W X Y Z  

Azken kritikak

1828-09-09 / 1910-11-20

Lev Tolstoi


Tolstoi, Lev. Errusiako eleberrigilea, dramagilea eta pentsalaria (Iasnaïa Poliana, 1828 - Astapovo, 1910). Errusiako antzinako nobleziaren familia batean sortu zen. Haurra zela umezurtz geraturik, izebak arduratu ziren haren eta lau anaien heziketaz; egiteko hartan atzerriko maisuak esku hartu zuten. Kazango unibertsitatean ikasten hasi zen 1844an, baina diplomarik lortu gabe ikasketak bertan behera utzirik, Iasnaïa Polianako etxaldera itzuli zen. 1851n, bere bizitzari zentzua eman nahirik, hiru urtez aritu zen Kaukasoko gerran. Lehen idazkiekin arrakasta handia lortu zuen: Detstvo (1852, Haurtzaroa); Otrochestvo (1854, Nerabe aroa); Junost (1857, Gaztaroa) narrazio autobiografikoak; Sebastopolkiie rasskazi (1855-1856, Sebastopoleko kontakizunak) gerraren inguruko narrazioen bilduma. 1856an armada utzi zuen eta bi urtez Europan ibili zen (Frantzia, Suitza, Italia, Alemania); bidaia horietan jende asko ezagutu zuen (P. J. Prudhon, A. Herzen, Ch. Dickens). Europako burgesiaren materialismoa eta egoismoa salatu zituen Ljucern (1857-1858, Luzerna) idazki autobiografikoan. 1860. urtean bere etxaldera biltzea erabaki ondoren eta nekazarien egoeraz kezkaturik, jopuen seme-alaben heziketaz arduraturik eskola bat eta aldizkari pedagokiko bat sortu zituen (1862). Gaztetan irakurriak zituen J. J. Rousseau-ren idazkien eraginpean, zibilizazio usteletik urrun naturarekin bat egiten duen bizitza kantatzeari ekin zion 1863an argitaratu zuen kontakizun bilduman: Kazaki (Kosakoak). 1862an Sofia Andreievna Bers-ekin ezkondu zen; harekin hamahiru seme-alaba izan zituen; haietarik bost oso gazterik hil ziren. Zazpi urteko lanaren ondoren (1863-1869) Napoleonen aurkako gerren garaian (1805, 1815) girotutako Voina i mir (Gerra eta bakea) eleberria idatzi zuen. Mendebaleko nobelaren historian gailenetarikoa den honetan frantses inbasioa jasan zuten pertsona askoren bizipenak eta analisi psikologiko xeheak bildu zituen gizarte egoerari buruzko oharpenekin batera. Gero, 1873tik 1877ra Anna Karenina idatzi zuen, autorearen bigarren obra nagusia. Eleberri konplexua da: kontatzen den adulterioa, ezinbestean, tragediaz amaitzen da gizartearen hipokresia morala dela eta. Bi eleberriok mundu osoan ezagutarazi zuten Tolstoi. Anna Karenina idazterakoan Ispoved (1882, Aitorpena) obran azalduriko krisi espiritual sakona bizi izan zuen. Ateismoa utzi eta sinesmenera bihurtu zen halako kristautasun ebanjeliko berezia bere eginik, halako moldez non gobernu edo eliza antolatu ororen agintea eta jabetza pribatua ukatzen zituen. Ebanjelioa izadiaz gaindiko elementuez gabetzen zuen, elkarrenganako maitasuna eta bortxarik ez erabiltzea aldarrikatzeaz batera. 1901ean Errusiako Eliza Ortodoxoak eskumikatu egin zuen. Bere ideiak azaltzearren saiakerak --V chom moia vera? (1884, Zein da nire sinestea?); Chto takoie istusstvo (1898, Zer da artea?)-- eta obra dramatikoak --Vlast tmi (1898, Ilunpeen indarra); Plodi prosveshchenia (1889, Heziketaren fruituak)-- idazteari ekin zion. Nolanahi ere, autorearen jeinua eleberri laburren sailean nabarmendu zen gehienbat: Smert Ivana Ilicha (1886, Ivan Ilitxen heriotza); Kreitserova sonata (1889, Kreutzer Sonata); Joziiain i rabotnik (1895, Nagusi eta morroi). 1899an hirugarren eleberri luzea argitaratu zuen, Voskreseniie (Berpiztea); hartan noble baten eta prostituta baten arteko harremanak kontatzen ditu. Hondar urteetan, halaber, kontakizun nabarmenak egin zituen, hala nola Otets Sergiy (1890-1898, Aita Sergio) edo Hadzhi-Murat (1896-1904). Urte horietan munduko alde guztietatik zetorren jendea Iasnaia Poliana-ra, idazlearen nortasunak eta ideiek erakarrita. Nekazari lanetan ari ohi zen eta, bere printzipioei leial eusteko, argitaratutako obrengatik ez zuen etekin ekonomikorik nahi. Emazteak ez zituen ez senarraren ideiak ez eta dizipuluak onartzen eta bien arteko gatazkak etengabeak ziren. Bizitzaren azkeneko hamar urteetan Tolstoiren ospea handia zen Errusian eta mundu osoan. Egoera horri ihes egin nahirik, 82 urteko zela, 1910eko urriaren 28an etxetik alde egin zuen eta hamar egun geroago Astapovoko geltokian hil zen.

[Idazleari buruzko informazio gehiago]

Bulkarenak

itzul.: Xabier Boveda

Idatz&Mintz, 68, 2020

Hadji-Murat

itzul.: Josu Zabaleta

Meettok, 2017

Zer da artea?

itzul.: Aritz Gorrotxategi

Meettok, 2013

Zenbat lur behar ditu gizon batek?

itzul.: Mikel Vilches

Denonartean, 2011

Zaldi baten historia

itzul.: J. L. Egiguren

Mensajero, 1998

Ivan Ilitxen heriotza

itzul.: Xabier Mendiguren

Ibaizabal, 1991

Literatura Unibertsala 11

Alegiak

itzul.: Bittor Madina

Baroja, 1985

KRITIKAK

Hadji-Murat – Ekaitz Zabala Iturbe, Begitu (2019-01-02)

Hadji-Murat – Joannes Jauregi, Berria (2018-02-25)

Hadji-Murat – Javier Rojo, El Diario Vasco (2018-01-20)

Zenbat lur behar ditu gizon batek? – Iraitz Urkulo, Berton (2014-02-26)

Zer da artea? – Alex Gurrutxaga, Berria (2013-04-28)

Zenbat lur behar ditu gizon batek? – Bixente Serrano Izko, Berria (2012-02-19)

Alegiak – Iņaki Camino, Argia (1986-01-19)

Hitzorduak

Ekainak 16: Bloomsday Iru?ean eta Dublinen

Ekainak 16: Gaito Gazdanov Alexander Wolfen mamua Ean

Azken kritikak

Alexander Wolfen mamua
Gaito Gazdanov

itzul.: Josu Zabaleta
Nagore Fernandez

Spoon River Antologia
Edgar Lee Masters

itzul.: Alain Lopez de Lacallle
Paloma Rodriguez-Mi?ambres

Autobiografia bat
Assata Shakur

itzul.: Danele Sarriugarte Mochales
Nagore Fernandez

Spoon River Antologia
Edgar Lee Masters

itzul.: Alain Lopez de Lacallle
Jose Luis Padron

Emakume bat
Annie Ernaux

itzul.: Itziar de Blas Fdez. de Gamarra
Nagore Fernandez

Atsoa
Victor Catala

itzul.: Sagastibeltza
Joxe Aldasoro

Puskak
Irene Pujadas

itzul.: Amaia Apalauza
Asier Urkiza

Beirazko kanpaia
Sylvia Plath

itzul.: Garazi Arrula
Hasier Rekondo

Puskak
Irene Pujadas

itzul.: Amaia Apalauza
Ainhoa Aldazabal Gallastegui

Nik ez dakit beste gauza batzuen berri
Elisa Levi

itzul.: Irene Aldasoro
Irati Majuelo

Azken sarrerak

2023 Ekaina

Latindar literatura euskaraz

2023 Maiatza

Wa Thiong'o eta Bulawayo
Afrikako hitzak

2023 Apirila

Mario Benedetti
Poesia kaiera

Bertolt Brecht
Poesia kaiera

Mouton eta Rodoreda
Fantasiatik errealitatera

Oholtzako abangoardia

2023 Martxoa

Chantal Maillard
Idaztea

Jose GorostizaAmaibako heriotza

Roberto Juarroz
Poesia bertikala

2023 Otsaila

Bertolt Brecht
Zazpi antzezlan

Hiru poeta
Poemak

Le Fanu
Maizter misteriotsua

2023 Urtarrila

Colette
Mari-alderrai

Eugenio de Andrade
Poemak

2022 Abendua

Alphonse Daudet eta Louis Aragon
Testuak

2022 Azaroa

Cristina Peri Rossi
15 poema

2022 Urria

Coleridge/Gautier
Erromantizismoaren haizeak

Anna Akhmatova
Poesia kaiera

Federico Garcia Lorca
Poesia kaiera

Tonino Guerra
14 poema

Hushang Ebtehaj Sayeh
Hiru poema

[Sarrera guztiak ikusi]