1828-09-09 / 1910-11-20
Lev Tolstoi
Tolstoi, Lev. Errusiako eleberrigilea, dramagilea eta pentsalaria (Iasnaïa Poliana, 1828 - Astapovo, 1910). Errusiako antzinako nobleziaren familia batean sortu zen. Haurra zela umezurtz geraturik, izebak arduratu ziren haren eta lau anaien heziketaz; egiteko hartan atzerriko maisuak esku hartu zuten. Kazango unibertsitatean ikasten hasi zen 1844an, baina diplomarik lortu gabe ikasketak bertan behera utzirik, Iasnaïa Polianako etxaldera itzuli zen. 1851n, bere bizitzari zentzua eman nahirik, hiru urtez aritu zen Kaukasoko gerran. Lehen idazkiekin arrakasta handia lortu zuen: Detstvo (1852, Haurtzaroa); Otrochestvo (1854, Nerabe aroa); Junost (1857, Gaztaroa) narrazio autobiografikoak; Sebastopolkiie rasskazi (1855-1856, Sebastopoleko kontakizunak) gerraren inguruko narrazioen bilduma. 1856an armada utzi zuen eta bi urtez Europan ibili zen (Frantzia, Suitza, Italia, Alemania); bidaia horietan jende asko ezagutu zuen (P. J. Prudhon, A. Herzen, Ch. Dickens). Europako burgesiaren materialismoa eta egoismoa salatu zituen Ljucern (1857-1858, Luzerna) idazki autobiografikoan. 1860. urtean bere etxaldera biltzea erabaki ondoren eta nekazarien egoeraz kezkaturik, jopuen seme-alaben heziketaz arduraturik eskola bat eta aldizkari pedagokiko bat sortu zituen (1862). Gaztetan irakurriak zituen J. J. Rousseau-ren idazkien eraginpean, zibilizazio usteletik urrun naturarekin bat egiten duen bizitza kantatzeari ekin zion 1863an argitaratu zuen kontakizun bilduman: Kazaki (Kosakoak). 1862an Sofia Andreievna Bers-ekin ezkondu zen; harekin hamahiru seme-alaba izan zituen; haietarik bost oso gazterik hil ziren. Zazpi urteko lanaren ondoren (1863-1869) Napoleonen aurkako gerren garaian (1805, 1815) girotutako Voina i mir (Gerra eta bakea) eleberria idatzi zuen. Mendebaleko nobelaren historian gailenetarikoa den honetan frantses inbasioa jasan zuten pertsona askoren bizipenak eta analisi psikologiko xeheak bildu zituen gizarte egoerari buruzko oharpenekin batera. Gero, 1873tik 1877ra Anna Karenina idatzi zuen, autorearen bigarren obra nagusia. Eleberri konplexua da: kontatzen den adulterioa, ezinbestean, tragediaz amaitzen da gizartearen hipokresia morala dela eta. Bi eleberriok mundu osoan ezagutarazi zuten Tolstoi. Anna Karenina idazterakoan Ispoved (1882, Aitorpena) obran azalduriko krisi espiritual sakona bizi izan zuen. Ateismoa utzi eta sinesmenera bihurtu zen halako kristautasun ebanjeliko berezia bere eginik, halako moldez non gobernu edo eliza antolatu ororen agintea eta jabetza pribatua ukatzen zituen. Ebanjelioa izadiaz gaindiko elementuez gabetzen zuen, elkarrenganako maitasuna eta bortxarik ez erabiltzea aldarrikatzeaz batera. 1901ean Errusiako Eliza Ortodoxoak eskumikatu egin zuen. Bere ideiak azaltzearren saiakerak --V chom moia vera? (1884, Zein da nire sinestea?); Chto takoie istusstvo (1898, Zer da artea?)-- eta obra dramatikoak --Vlast tmi (1898, Ilunpeen indarra); Plodi prosveshchenia (1889, Heziketaren fruituak)-- idazteari ekin zion. Nolanahi ere, autorearen jeinua eleberri laburren sailean nabarmendu zen gehienbat: Smert Ivana Ilicha (1886, Ivan Ilitxen heriotza); Kreitserova sonata (1889, Kreutzer Sonata); Joziiain i rabotnik (1895, Nagusi eta morroi). 1899an hirugarren eleberri luzea argitaratu zuen, Voskreseniie (Berpiztea); hartan noble baten eta prostituta baten arteko harremanak kontatzen ditu. Hondar urteetan, halaber, kontakizun nabarmenak egin zituen, hala nola Otets Sergiy (1890-1898, Aita Sergio) edo Hadzhi-Murat (1896-1904). Urte horietan munduko alde guztietatik zetorren jendea Iasnaia Poliana-ra, idazlearen nortasunak eta ideiek erakarrita. Nekazari lanetan ari ohi zen eta, bere printzipioei leial eusteko, argitaratutako obrengatik ez zuen etekin ekonomikorik nahi. Emazteak ez zituen ez senarraren ideiak ez eta dizipuluak onartzen eta bien arteko gatazkak etengabeak ziren. Bizitzaren azkeneko hamar urteetan Tolstoiren ospea handia zen Errusian eta mundu osoan. Egoera horri ihes egin nahirik, 82 urteko zela, 1910eko urriaren 28an etxetik alde egin zuen eta hamar egun geroago Astapovoko geltokian hil zen.
Hadji-Murat
itzul.: Josu Zabaleta
Meettok, 2017
Zer da artea?
itzul.: Aritz Gorrotxategi
Meettok, 2013
Zenbat lur behar ditu gizon batek?
itzul.: Mikel Vilches
Denonartean, 2011
Zaldi baten historia
itzul.: J. L. Egiguren
Mensajero, 1998
KRITIKAK
Hadji-Murat – Ekaitz Zabala Iturbe, Begitu (2019-01-02)
Hadji-Murat – Joannes Jauregi, Berria (2018-02-25)
Hadji-Murat – Javier Rojo, El Diario Vasco (2018-01-20)
Zenbat lur behar ditu gizon batek? – Iraitz Urkulo, Berton (2014-02-26)
Zer da artea? – Alex Gurrutxaga, Berria (2013-04-28)
Zenbat lur behar ditu gizon batek? – Bixente Serrano Izko, Berria (2012-02-19)
Alegiak – Iņaki Camino, Argia (1986-01-19)
Ekainak 16: Bloomsday Iru?ean eta Dublinen
Ekainak 16: Gaito Gazdanov Alexander Wolfen mamua Ean
Alexander Wolfen mamua
Gaito Gazdanov
itzul.: Josu Zabaleta
Nagore Fernandez
Spoon River Antologia
Edgar Lee Masters
itzul.: Alain Lopez de Lacallle
Paloma Rodriguez-Mi?ambres
Autobiografia bat
Assata Shakur
itzul.: Danele Sarriugarte Mochales
Nagore Fernandez
Spoon River Antologia
Edgar Lee Masters
itzul.: Alain Lopez de Lacallle
Jose Luis Padron
Emakume bat
Annie Ernaux
itzul.: Itziar de Blas Fdez. de Gamarra
Nagore Fernandez
Atsoa
Victor Catala
itzul.: Sagastibeltza
Joxe Aldasoro
Puskak
Irene Pujadas
itzul.: Amaia Apalauza
Asier Urkiza
Beirazko kanpaia
Sylvia Plath
itzul.: Garazi Arrula
Hasier Rekondo
Puskak
Irene Pujadas
itzul.: Amaia Apalauza
Ainhoa Aldazabal Gallastegui
Nik ez dakit beste gauza batzuen berri
Elisa Levi
itzul.: Irene Aldasoro
Irati Majuelo
2023 Ekaina
2023 Maiatza
Wa Thiong'o eta Bulawayo
Afrikako hitzak
2023 Apirila
Mouton eta Rodoreda
Fantasiatik errealitatera
2023 Martxoa
Jose GorostizaAmaibako heriotza
Roberto Juarroz
Poesia bertikala
2023 Otsaila
2023 Urtarrila
2022 Abendua
Alphonse Daudet eta Louis Aragon
Testuak
2022 Azaroa
2022 Urria
Coleridge/Gautier
Erromantizismoaren haizeak
Federico Garcia Lorca
Poesia kaiera