1809-01-19 / 1849-10-07
Edgar Allan Poe
Poe, Edgar Allan. Estatu Batuetako idazlea (Boston, 1809 - Baltimore, 1849). Gurasoak antzezleak zituen. Bi urterekin umezurtz geratu zen eta John Allanek, Richmondeko tabako merkatari aberats batek semetzat hartu zuen. 1815etik 1820ra Ingalaterran bizi izan zen. Estatu Batuetara itzulirik Virginiako unibertsitatean egin zituen ikasketak, baina 1826an aitaordearekin izandako liskarren ondoren ikasketak utzi eta West Pointeko ikastetxe militarrean sartu zen; 1830ean bota zuten handik diziplinarik ez omen zuelako. 1835ean hamalau urte zituen bere lehengusina Virginiarekin ezkondu zen. 1835tik 1837ra literatura kritika egin zuen Southern Literary Messenger aldizkarian. 1847an emaztearen heriotzak krisialdi latza sortu zion. Miseriak, egonezinak, maite zuen emakumearen heriotzak, jokoak, alkoholak eta laudanoak eragin handia izan zuten haren bizitzan. Baltimorreko kale batean aurkitu zuten delirium tremens-ak jota eta handik egun batzuetara hil zen. Fantasiazko, beldurrezko eta umorezko ipuinaren maisu izan zen, eta polizia eta zientzia fikzio generoen aitzindari. Literatura kritika zorrotzak idatzi zituen. Estatu Batuetako kritikak gaitzetsi zuen, baina Europan berehala arrakasta handia izan zuen, Baudelairek eta Mallarmék haren lanak frantsera itzuli eta goraipatu zituztelako batipat. Haren idazlan nagusiak. Ipuinak: Ligeia (1838), The Fall of the House of Usher (1839, Usher etxearen eroraldia), William Wilson (1840), Murders in the Rue Morgue (1841, Morgue kaleko hilketak), The Masque of the Red Death (1842, Herio gorriaren mozorroa), The Black Cat (1843, Katu beltza), The Gold Bug (1843, Urrezko kakalardoa), The Cask of Amontillado (1846).
"Amontillado" ardo-kupela
itzul.: Gillermo Etxeberria
Egan, 1-2, 2017
Katu beltza eta izumenezko beste ipuin batzuk
itzul.: Koro Navarro
Vicens Vives, 2015
Literatura-Eskola 8
Urrezko kakalardoa. Morgue kaleko hilketak
itzul.: Koro Navarro
Vicens Vives, 2014
Literatura-Eskola 2
Bihotz Zelataria eta Katu Beltza
itzul.: Ana Arakistain
Desclee de Brouwer, 2001
Belea
itzul.: Harkaitz Cano
Literatura Unibertsala – Batxilergoa, 2000
EIZIE-Erein
Rue Morgueko hilketak
itzul.: Iñaki Mendiguren
Elkar, 1996
Branka 55
Gutun ebatsia
itzul.: Juan Mari Mendizabal
Erein, 1996
Milabidai 8
Misteriozko ipuinak 1/2
itzul.: Iñaki Mendiguren
Elkar, 1991
Irakurmendi 19-20
Urre-zomorroa
itzul.: Txiliku
Elkar, 1990
Branka 2
Botila batean aurkitutako eskuizkribua eta beste ipuin batzuk
itzul.: Koro Navarro
Txertoa, 1989
Larrun 23
Ulalume
itzul.: Migel Anjel Unanua
Hegats-1, 1989
Ligeia-izu ipuinak
itzul.: Migel Anjel Unanua
Elkar, 1987
Erdal Literatura 58
KRITIKAK
Kontakizunak – Ander Irizar, eizie.org (2012-05-29)
Kontakizunak – Kirmen Uribe, The Balde (2002-02-01)
Kontakizunak – Javier Rojo, El Correo (2001-07-11)
Kontakizunak – Karlos del Olmo, Euskaldunon Egunkaria (2001-07-07)
Kontakizunak – Felipe Juaristi, El Diario Vasco (2001-05-05)
Gutun ebatsia – Javier Rojo, El Correo (1997-09-18)
Rue Morgueko hilketak – Jon Eugi, Euskaldunon Egunkaria (1997-02-22)
Ligeia. Izu ipuinak – Xabier Mendiguren, Argia (1987-12-27)
Martxoak 31: Homero eta Odisea Donostian
Apirilak 03: Roland Barthes Dolu-egunerokoa Bilbon
Oihaneko ipuinak
Horacio Quiroga
itzul.: Xabier Monasterio
Aiora Sampedro
Barrengaizto
Beatrice Salvioni
itzul.: Fernando Rey
Nagore Fernandez
Girgileria
Juana Dolores
itzul.: Maider Ramirez
Nagore Fernandez
Berlin Alerxanderplatz
Alfred D?blin
itzul.: Anton Garikano
Aritz Galarraga
Teatro-lanak
Rosvita
itzul.: Enara San Juan Manso
Amaia Alvarez Uria
Arturoren uhartea
Elsa Morante
itzul.: Koldo Biguri
Asier Urkiza
Arrabioen gerra
Karel Capek
itzul.: Koro Navarro
Jon Jimenez
Negu batez Mallorcan
George Sand
itzul.: Miren Arratibel / Aintzane Atela
Aritz Galarraga
Trilogia
Jon Fosse
itzul.: Joannes Jauregi
Hasier Rekondo
Amok
Stefan Zweig
itzul.: Aiora Jaka
Paloma Rodriguez-Mi?ambres
2025 Martxoa
Friedrich H?lderlinen urteurrena
<>Edgar Lee Masters<>
Hamar poema
2025 Otsaila
2025 Urtarrila
Derek Walcott/Nijole Miliauskaite
Zubia elurretan
2024 Abendua
Juan Ramon Jimenez
Hamabi poema
MPK bildumak 10 urte (Biziei ere omen)
Manuel Vazquez Montalban
Poesia kaiera
2024 Azaroa
Sophia de Mello / Cecilia Meireles
Poemak
2024 Urria
2024 Iraila
Aurora Bertrana
Papeete modernoa
2024 Abuztua
2024 Uztaila
Katherine Mansfield
Hamalau poema