euskarari ekarriak

1.509 idazle / 3.925 idazlan

  A B C D E F G H I J K L M N O P Q R S T U V W X Y Z  

Azken kritikak

1872-12-28 / 1956-10-30

Pio Baroja


Baroja Nessi, Pío. Gaztelaniaz idazten zuen eleberrigile gipuzkoarra (Donostia, 1872 - Madril, 1956). Serafínen semea. Aitaren lanbidea zela eta, mea-ingeniaria baitzen, gaztaroa Espainiako hainbat hiritan igaro zuen. Medikuntza ikasi zuen Madrilen eta Valentzian. Gero, mediku izan zen Zestoan, baina bi urteren buruan lanbide hura utzi eta Madrila jo zuen. Familiaren okindegia eraman zuen Madrilen. Garai hartan, gerora 98ko belaunaldi izenarekin ezagutu zen idazle talde gaztearekin harremanetan jarri zen, errepublikaren aldeko egunkarietan eta gazteria ikonoklastaren aldizkarietan artikuluak idazten zituelarik. Okindegiko lanetan sei urte eman ondoren, literaturari ekin zion huts-hutsik, eta 1900ean bere lehen lana argitaratu zuen: Vidas sombrías, kontakizun liburua. 1911. urtera bitartean, Espainian, Frantzian, Ingalaterran eta Italian barna egindako bidaiez gainera, bere lanaren gune garrantzitsuena moldatzen duten hamazazpi eleberri kaleratu zituen. Harez gero, ospe eta entzute handia harturik, idazten jarraitu zuen etengabe. 1935ean Real Academia Española delakoan sartu zen. 1936ko gerrak Berako etxean harrapatu zuen. Gipuzkoara zihoazen altxatutakoen osteekin arazoak izan eta, karlistek ezaguturik larri ibili ondoren, Donezteben preso egon zen gau batez; gero Donibane Lohizunera ihes egin zuen. Handik gutxira itzuli zen, eta 1940an Madrilen bizitoki hartu eta berriro idazten bizi izan zen hil arte. Gaztetan anarkismoaren zalea izana, etsipenak hartu zuen. Gizonarenganako itxaropena galdurik, laster erlijio, etika edo politikarekiko mesfidantza nagusitu ziren Barojarengan. n Idazle oparoa izan zen; haren eleberri eta kontakizunek 75 liburu osatzen dituzte. Barojak berak hirunaka sailkatu zituen bere eleberri garrantzitsuenak. Horietatik nabarmentzekoak dira: Euskal lurra: La casa de Aizgorri (1900), El mayorazgo de Labraz (1903) eta Zalacaín el aventurero (1909), Euskal Herrian kokatuak. Karlistadan kokatuak dira; ahaztezinak dira Zalacaín-en gertaerak. Autoreak sail honetan sartu ez bazuen ere, La leyenda de Jaun de Alzate gogoangarria aurrekoekin lotu daiteke. Arraza: La dama errante (1908), La ciudad de la niebla (1909) eta El árbol de la ciencia (1911). Lehenengo bietan Aracil doktoreak Ingalaterrara ihes egiten du Brull (Morral) anarkista babesteagatik. Hirugarrena, Andrés Hurtado protagonistaren heziketa kontatzen duena, autobiografikoa da hein handi batean. Bizitza fantastikoa: Aventuras, inventos y mixtificaciones de Silvestre Paradox (1901), Camino de perfección (1902) eta Paradox rey (1906). Lehen eta hirugarrenean Paradox pertsonaia bitxi maitagarriaren gorabeherak kontatzen dira. Bigarrenean, Fernando Ossorio protagonista, larridurak jota, bizitzari zentzzua aurkitzen saiatzen da. Bizitzeko borroka: La busca (1904), Mala hierba (1904) eta Aurora roja (1905). Langileria xehearen giroa agertzen da hauetan, mende hasierako Madrilen. Hiriak: César o nada (1910), El mundo es ansí (1912) eta La sensualidad pervertida (1920). Itsasoa: Las inquietudes de Shanti Andía (1911), El laberinto de las sirenas (1923), Los pilotos de altura (1929) eta La estrella del capitán Chimista (1930). Euskal marinelen gertaerak jasotzen dituzte eta lehenaren protagonista Barojaren pertsonaien artean handienetakoa da. n Azpimarratzekoa da, bestalde, Aviraneta pertsonaiari buruzko saila: Memorias de un hombre de acción, 22 liburu (1913-1935). Gainera, egilea eta garaia ezagutzeko guztiz interesgarriak dira haren oroitzapen liburuak: Juventud y egolatría (1917), Desde la última vuelta del camino, 7 liburu (1944-1949). Azkenik, Barojaren gainerako lanek —artikulu, biografia, bidaia liburu, saiakera, antzerki eta poesiek— beste zenbait liburu osatzen dituzte. Estiloari dagokionez, ohizko erretorikaren aurkako joera agerikoa da Barojarengan; esaldi motzak eta pasarte laburrak hobesten ditu. Kontaketarako duen dohain handiak eta sormenak bere garaiko Espainiako eleberrigile estimatuena egin dute Baroja. Ondoko eleberrigile anitzek sarritan aitortu dute haren eragina.

[Idazleari buruzko informazio gehiago]

Ipuinak

itzul.: Felipe Juaristi

Gipuzkoako Foru Aldundia, 2007

Jakintzaren arbola

itzul.: Josu Zabaleta

Alberdania-Elkar, 2006

Literatura Unibertsala 123

Zalakain abenturazalea

itzul.: Koro Navarro

Alberdania-Elkar, 2006

Literatura Unibertsala 122

Agur, bohemia!

itzul.: Unai Elorriaga

Zubizabal, 2001

Urtubiko dama

itzul.: J.A. Agirre Bergiristain

Hiria, 1999

Atomoen bizitza

itzul.: Felipe Juaristi

Literatur Gazeta, 1987

5

Altzateko Jaun-en kontu zaharra

itzul.: Patxi Apalategi

Baroja, 1986

Ihauterietako erokeria

itzul.: Mikel Azurmendi

Baroja, 1986

Urtubiko dama eta beste zenbait istorio

itzul.: Mikel Aramendi

Txertoa, 1985

Altzateko jaun

itzul.: Maria Dolores Agirre / Felipe Yurramendi

Edili, 1984

Xanti Andiaren kezkak

itzul.: Jon Etxaide

Hordago-Lur, 1984

Lur ilunak

itzul.: J.A. Agirre Begiristain

Luis Haranburu, 1982

Elizabide arlotea

itzul.: Bingen Ametzaga

Egan, 1964

Itxasoa laņo dago - Xanti Andiaren kezkak

itzul.: Jon Etxaide

Kuliska Sorta, 1959

Tellagorri

itzul.: Nemesio Etxaniz

Euzko Gogoa, 1957

Mari Beltxa

itzul.: Ayalde

Egan, 1956

Altzateko jauna

itzul.: A.Iturrioz

Euzko Gogoa, 1955

Mari beltxa

itzul.: Udalaizpe

Euzko Gogoa, 1952

Angelus

itzul.: Udalaizpe

Euzko Gogoa, 1952

KRITIKAK

Ihauteriko erokeriak – Mikel Mendizabal, Argia (1987-03-29)

Itxasoa laņo dago... – Luis Mitxelena, Egan (1959-00)

Hitzorduak

Urriak 05: bell hooks Transgresioa irakasgai. Hezkuntza askatasunaren praktika gisa

Azken kritikak

Maskara baten aitortza
Yukio Mishima

itzul.: Iker Alvarez
Ibai Atutxa Orde?ana

Emakume gaiztoak
Marilar Aleixandre

itzul.: Patxi Zubizarreta
Jon Jimenez

Alferrikakoaren balioa
Nuccio Ordine

itzul.: Fernando Rey
Paloma Rodriguez-Mi?ambres

Maskara baten aitortza
Yukio Mishima

itzul.: Iker Alvarez
Jon Jimenez

Soniexka
Ludmila Ulitskaia

itzul.: Josu Zabaleta
Ainhoa Aldazabal Gallastegui

Puta
Nelly Arcan

itzul.: Miel A. Elustondo
Nagore Fernandez

Puta
Nelly Arcan

itzul.: Miel A. Elustondo
Amaia Alvarez Uria

Deitora zaitzala Tigrisek
Emilienne Malfatto

itzul.: Irati Bereau Baleztena
Ainhoa Aldazabal Gallastegui

Alexander Wolfen mamua
Gaito Gazdanov

itzul.: Josu Zabaleta
Nagore Fernandez

Spoon River Antologia
Edgar Lee Masters

itzul.: Alain Lopez de Lacallle
Paloma Rodriguez-Mi?ambres

Azken sarrerak

2023 Iraila

W.H. Auden
Poemak

Bernard Manciet
Mendeurrena

Jon Beistegik euskarari ekarritakoak

Lydia Davis
Terapia

Miroslav Holub
Poemak

Chopin eta Mansfield
Narrazioak

Ho Chi Minh
Gartzelako egunkaria

Joseph Roth
Leviatana

W.W. Jacobs
Tximino atzaparra

2023 Abuztua

Slawomir Mrozek
Narrazioak

Emmy Hennings
Zortzi poema

Raymond Carver
Idazlanak

2023 Uztaila

David Albahari
G?tz eta Meyer (zatia)

Emily Bront?
Poemak

Miroslav Holub
Poemak

Milan Kundera
Literatur lanak

Maria Merce Mar?al
Poesia kaiera

2023 Ekaina

Edith Sodergranen mendeurrena

Nazim Hikmet
Poemakl

Latindar literatura euskaraz

2023 Maiatza

Wa Thiong'o eta Bulawayo
Afrikako hitzak

2023 Apirila

Mario Benedetti
Poesia kaiera

Bertolt Brecht
Poesia kaiera

Mouton eta Rodoreda
Fantasiatik errealitatera

Oholtzako abangoardia

2023 Martxoa

Chantal Maillard
Idaztea

Jose GorostizaAmaibako heriotza

Roberto Juarroz
Poesia bertikala

2023 Otsaila

Bertolt Brecht
Zazpi antzezlan

Hiru poeta
Poemak

Le Fanu
Maizter misteriotsua

2023 Urtarrila

Colette
Mari-alderrai

Eugenio de Andrade
Poemak

[Sarrera guztiak ikusi]