1.

 

      Zer diozu, kontserbatorioan kantu-ikasle bat ikusi zenuela, neska izugarri ederra, haur bat zeramala? A ze kasualitatea!

      Haur horrekin badut nik zerikusirik. Ez, jainkoarren, ez pentsa haren autorea naizenik. Ez da hola, zoritxarrez. Gustura nintzateke autorea, baina ospetsua edo nabarmena izateko batere asmorik gabe, sortzearen poz soilagatik. Aski nuke autoretasun erabat anonimoarekin. Baina ez naiz autorea. Hemen atzealdeko gizontto bat besterik ez naiz, alaitasunaren bitartekoa, Fortunaren, hots, bi maitalerentzat asmatu nuen jainkosaren mezularia. Hortaz, haurraren autorea baldin ez banaiz, istorioarena bai, ordea. Inola ere ez idazle gisa, baizik eta bizi den eta idazten ez duen gizon gisa. Idatzi ez dut egiten, bizi baizik, eta arbuiatzen ditut, egia esan, paperean idatziriko istorioen autoreak, bizitzaren kopiatzaile izerditsu horiek. Bizi izandako istorioen autoreak, berriz, gurtu egiten ditut. Neronek haien artekotzat daukat neure burua. Izan ere, bizitzan bi jende mota daude: bizitzaren autoreak eta bizitzaren irudiak. Batzuek beraien fantasiaren egitasmo eta ideiak burutzen dituzte bizitzan; besteak lehenengo hauen tresnak dira. Batzuk bizi dira; besteak, nolabait esateko, bizituak dira.

      Nekagarri natzaizu hausnarketokin. Andereño hau (bai, andereñoa da, ez da emakume ezkondua, ez al duzu ulertu?), neska hau aspaldi ezagutu nuen, eta oso gustukoa nuen. Bestalde, ez dut horretan luzatu behar: ikusia duzu. Kantua ikasten zuen kontserbatorioan. Neska haiekin, ez dut gogoratzen nola baina, ezaupideak egin nituen, eta pittin bat haien nondik norakoen berri izan. Neska kantariak, eta agian oro har neska artistak, itxaropenaren solairurik altuenean bizi dira. Hamalau urtetik hasiak dira beren ametsez ospearen izarrak ukitzen. Hain bizi dira altu, ezen zerutar gisakoak baitira. Eta, zerutarrak diren aldetik, ezin ditzakete profita lurrak ez bestek eskaintzen dituen zenbait abantaila: heziketa, kasu.

      Bada, neska kantariak, eta agian oro har neska artistak, itxaropenaren solairurik altuenean bizi izaten dira, eta neskak mutiriak izan ohi direnez, bertan etxean legez sentitzen dira berehala, bertan sofan etzan, bertan irratia piztu, bertan ahots-ariketak egin, eta gero, leihoratu eta, itxaropenaren solairu altu horretatik beheko kaleetara begiratu, eta behean, egiazko hiriko amildegiaren sakonean ikusten gaituztelarik, ukondoarekin jotzen dute elkar, barre-algaretan.

      Aspaldi, aipatu didazun andereño hori gorteatu nuen. Neureak eta bost egiten nituen irri egin zezan, loreak eramaten nizkion, eta gero jakin nuen ikaskideei erakusten zizkiela, Lambrecht jaunaren opari zirela esanez. Jaun hori Brno hiriko operaren tenorea da, aurpegi lerdoko gizonttoa, baina ahotsez azken judizioaren tronparen antzekoa. Orain lotsagarri eta desohoragarri gertatzen zaizkidan gauzak egiten nituen orduan. Baina, badakizu, desirak gizona bereganatu, burruntzian sartu eta erretzen duenean, duintasuna antzarrak ferratzera joaten da. Hainbeste umiliatu nintzen, ezen andereñoari piano-jotzaile amateur gisa nuen gaitasun apala eskaini bainion haren korrepetidore partikularra izateko. Oi, asmatzerik ere ez daukazu nolako asperraldi amaigabea den hori! Andereñoa Rusalka operaren aria kanta kantari, ni pianoan lagun. Aurreneko hiru egunetan artaz ikasi, eta gero partituratik zuzenean jotzen nuelako itxurak egiten nituen, andereñoak amiñi bat bederen mirets nintzan, baina, miretsi barik, hurrengorako bestelako kantak eskatzen zizkidan, ezertan ere ez interesgarri eta atseginagoak Dvořák-en opera hori baino. Bidenabar esanda, Dvořák-ek, barka atrebentzia, aspertu egiten nau, esaterako, ibai ondoan emandako igande-arratsaldeak edo Alpeetako posta-txartelik politenaren ikuspegiak bezalatsu.

      Konforme, barkatu esandakoa gustatu ez bazaizu. Baina, dena dela, ez nuen horretaz mintzatu nahi. Bakarrik esan nahi nizun andereño hark luze jo zidala adarra, eta Lambrecht-en oparitzat erakusten zituen loreak erosteko eta pianoarekin laguntzeko gozamen neurrigabe hartaz gain, ez nuela batere arrakastarik lortu. Beraz, gertatu beharrekoa gertatu zen elkarrekin egindako paseo batean zeharo kiskali nintzenean. Haren izena zela eta kiskali nintzen. Haren izena nire akabera izan zen. Izena nola zuen? Ez ote dizut oraindik esan? Jakina, deabrua gurutzeari legez itzurtzen natzaio izen horri, eta nahiago dut “andereño hori” deitu. Joana zuen izena. Eta zorigaiztokotzat aipatu dizudan paseo hartan honako hau bota nion, txantxetarako dudan joera halabeharrezkoa baliatuz:

      – Arkuko Joana!

      – Zer darabilk hik? –esan zidan, harro-harro begiratuz.

      Errepikatu nuen, gaizki ahoskatu nuelakoan:

      – Arkuko Joana!

      Eta hark:

      – Zer arku?

      Dakusazunez, zerutar errugabea zen gaixoa, eta nik ez dakit zeren karietara bota behar izaten nion beti bururatzen zitzaidan estreinako zentzugabekeria:

      – Arkuk, Joanatxo, “parkea” esan nahi din frantsesez.

      – Hara… –esan zuen hausnarketan–. Eta zergatik izan beharko nuke parkekoa?

      – Joanatxo, hala esaten zitzaienan parkeetan bizimodua ateratzen zuten andereño guztiei. Sarritan dirua eskaintzen zieten gizonek ponteko izen soilaz ezagutzen zitiztenan: Elena, Joana, Elisa, Mari. Eta gizon ondraduek, horrela bakarrik deitzea gaitzi zitzaienez, izenari “parkekoa” izengoitia eransten omen ziotenan. Halatan bada, izen bakoitzari kutsu noblea zerion: Elena parkekoa! Mari parkekoa! Joana parkekoa! Eta Joana hau, hain zuzen ere, txit ospetsu bilakatu zunan, eta historian sartu.

      Zin dagizut txantxetan ari nintzela. Baina Joanatxo zurtu egin zen:

      – Beraz, esan nahi duk p naizela? –hain zen zintzoa, non ezin izan baitzuen hitz izugarri horren hasierako letra besterik esan.

      – Baina, jainkoarren, Joanatxo, zerk pentsaraziko lidake halakorik? Hi p? P baten alderantzizkoa haiz ordea! Zer ez nuke emango, bada, p bahintz! Nire soldataren erdia ekarriko ninake!

      Suposatzen nuen ateraldi horrekin Joanak begi onez hartuko ninduela berriro, baina oker nenbilen: azkar urrundu zen, ni bidexkan utzirik.

      Parkeko Adolfo, eta orain zer? Nire Arkuko Joana galarazi zidan parketik irtetea besterik ez zitzaidan bururatu. Eta Brnoko kaleetan barrena nenbilela, horra non dakusadan nire aurretik ibiltzen neska ilebeltz eder bat. Eta haren atzetik aldi batez joan ondoren, aurrean jarri nintzaion:

      – Zure zangoei beha nago, andereño. Hain dira ederrak, penatzen nauela bi bakarrik edukitzeak.

      Irri egin zuen. Gero beste zenbait xelebrekeria esan nizkion, hark ere zertxobait esan zuen, nik irri, hark irri, eta arrats berean zinean izan ginen, zineaz geroztik ardandegi batean, eta ardandegiaz geroztik nire ezkongabe-gelatxoan.

      Nire ilebeltza kontserbatorioko andereñoa eskuragaitza zen bezain eskuragarria zen, eta gorputz-edertasunari dagokionez, bestearen azpitik maila gutxira zegoen. Eta, halarik ere, maila gutxi horiek zirela eta, ez nion kontserbatoriokoari zeharo uko ekin. Denbora alferrik galtzen ari nintzela ulertu nuen, eta pianoan laguntzeari eta loreak erosteari utzi nien, bai, baina niregan zirauen halako orbain mehe bat behin eta berriz zoltzen zen eztiki, bere buruarenganantz nire arreta erakarriz. Banekien azken hitza oraino esan gabe zegoela Joana andereñoaren eta nire artean.

 

2.

 

      Andereño ilebeltzarekin besterik gabe ibili nintzen denboran adiskide bat egin nuen. Pasadizo ugari konta nitzake haren gainean, baina ez ditut aipatuko, nire kontakizunak haria galduko luke-eta. Adiskide berri hura greziarra nuen. Haren alde ahal beste egin nuen, eta hark ere ahal zuen moduan itzultzen zidan mesedea. Halaber, esango nizuke taxuzko giza harremana bi gizonezkoren artean soilik gerta daitekeela, berekoikeriarik, exijentziarik eta jelosiarik gabeko harreman bat, ardura zintzo eta begirune xaloarekin. Greziar hura gizon bikaina zen. Gerrillari izana, zauriturik, Bohemiara etorri zen. Hemengo lantegi batean bazterrak bete mataza egin zuen, mandoak bezala lan egin ere, baina zauriek ahuldurik, birikeriak jota geratu zen. Luze ibili zen sendabidean, eta azkenean erretiroa hartu zuen, soilik ni baino pare bat urte zaharragoa izanagatik ere. Bitartean, ederki ikasi zuen nagikerian egoten. Královo Pole auzoko kaleetan barrena noraezean, noizean behin garagardotara, eta non alderrai ibili ez zeukanean, etxean mahai ondoan eseri eta kablez eta zeluloidez mota askotako irudi, kutxatxo eta euskarriak egiten zituen. Erietxean ikasi zuen halako bitxikeriak egiten, bertako erizainei koipe emateko-edo.

      Badakizu, edozein gizonek, lanaren itobeharretik askaturik, ustekabean alferkerietarako zenbait urte oparitzen bazaizkio, badu andereño eta andreetan pentsatzeko denbora dezente. Maiz, garagardotan geundela, haren nahien berri ematen zidan, eta nik behin, haren aldamenean eseririk, hazkura ñimiñoa antzeman nuen neure arimaren baitan. Joana andereñoak sortutako orbaintxoa zen.

      – Apostoltxo –esan nion–, badiat opari bat hiretzat.

      – Baina, Adolfotxo, nola da oparia hori?

      – Badiat hiretzat neska izugarri eder bat, ederragorik ez duk eduki ez Bohemian ezta beste inon ere.

      Ez dago gizonak gizonari eman diezaiokeen opari hoberik emakume bat baino. Apostoltxok niregatik asko egina zuen. Musu-truk. Haren zordun sentitzen nintzen. Eta bera nire zordun sentitzen zen, eta hori zeharo zuzena da, hala izan behar lagun artean. Hala izan beharko luke lagun artean. Hala izan beharko luke maitasunean ere, baina bertan alderantziz gertatu ohi da, bertan biak hartzekodun sentitzen baitira gehienetan, ondorioak txarrak bezain tristeak izaki.

      Nire adiskideak uko egin zion eskaintzen nion opari eder horri, baina banekien uko hori nolabaiteko poz laztana zela.

      – Baina, Adolfotxo, nola lortuko zara andereño hori niri…

      – Apostoltxo, ez duk horren zaila izango. Entzun arretaz.

      Beste garagardo bana edan eta buruak makurtu genituen elkarrenganantz. Apostoltxok adi-adi zentzun. Eragozpenak jarri, eta gero berriz eman zuen amore. Zalantza berriak agertu zituen, baina azkenean, eskua luzatuz, honela esan zidan:

      – Adolfotxo, hemen daukazu nire esku.

      Igandea zen. Joana andereñoa igandero joaten zen Bellevue kafe-etxera. Izan ere, igandeetan, Brnoko operaren zenbait kantari azaltzen baitziren kafea hartzera. Joana andereñoa eta zenbait ikaskide, beraz, ordu berean joaten ziren kafea hartzera, eta kantariek axolagabeki bueltatzen zieten agurra. Gero andereñoak berriketan hasten ziren:

      – A ze ahots ona Lambrecht-ena!

      – Basler-enak, ordea, ez du ezertarako balio.

      – Halako sasikantaria!

      – Gaur ez nengoen kantatzeko moduan.

      – Bai ondo aritu zela atzo Urbanová “Aida”-n.

      – Soineko zoragarria zeukan.

      – Ba, niri ez zitzaidan gustatu. Lodi-itxura ematen zion.

      – Neskok, ni ikaragarri lodi nago. Zer egin dezaket?

      – Tira, tira, zer egin beharko nuke nik.

      Igandea zen, bada, eta aurreko elkarrizketa berriz ere gauzatuko zen lauretan Bellevue kafe-etxean, zeinak bista ederra esan nahi baitu.

      Igandea zen, eta koadrozko jaka, nylonezko alkandora zuria eta tximeleta-begizta neuzkan jantzita, bere dotorezia bitxiagatik ezaguna zen adiskide bati bezperan mailegatuak. Hiruretan etorri zitzaidan Apostol. Muzin egin zuen arropaz aldatzeko agindu nionean. Haren arropa oso polita zela.

      – Apostoltxo, kontua ez duk polita izatea. Ukitu berezi bat eduki behar dik. Koadrozko jaka ez beste izan behar dik. Eta prakok ez beste. Tira, erantzi ezak janzki hori.

      – Baita alkandora ere?

      – Baita alkandora ere.

      Apostol barrezka jantzi zen. Itxura aparta zuen. Tira, ahaztu zait deskribatzea, baina abagune hau baliatuko dut huts hori emendatzeko. Nire adiskide greziarrak ile sarria eta begi beltzak ditu, hitz batez esanda, greziarra dirudi erabat. Segitu behar dut deskribatzen? Besteren jantziaz eta alkandora zuriaz jantzita, tximeleta-begizta eta guzti, kostaldeko bainuetxe bateko ardandegirik garestienera zurrut egitera doan dandy atzerritar bat zirudien. Apostolek dandy atzerritarra zirudiela esan badut, gaineratu behar dut bere zirkin ezean begiratzen zitzaionean bakarrik zirudiela horrelakoa. Ibilera eramangaizki baldarra zuen, langile batenaren antzekoa, dibertigarria. Baina ibilera eta janzkeraren arteko alde hau ez zen gure ekintzaren xedea arriskuan jartzeko modukoa.

      Lauretan sartu ginen Bellevue-ra. Neska eder-eder bat aldean daraman gizona banintz bezala sentitu nintzen. Zenbait mahai so gelditu zitzaizkigun. Bai, batez ere Joana eta bere bi ikaskideak eserita zeuden mahaia. Ez ikusiarena eginez, leiho baterantz abiatu eta alboko mahaitxo batean eseri ginen. Tranbia-geralekuaren, espaloi zikinaren eta oinezkoen bista ederra genuen aurrean. Kafe-etxea ez zen alferrik Bellevue deitzen.

      Bost bat minutu geroago altxatu eta Joanatxoren mahaira inguratu nintzen. Agurtu nuen. Andereñoek onguraz erantzun zuten. Eta horra non diodan:

      – Joanatxo, hire bila nenbilenan.

      – Tira, tira –esan zuen Joanatxok.

      – Agian interesatuko litzainake-eta –jarraitu nuen–. Greziar bat zegon hemen nirekin, Atenaseko operaren zuzendaria. Mendebaleko Alemanian egon dun kontzertuak ematen, eta Txekoslovakian iragaitzaz zagok, itzulbidean. Hemen isilean zagon. Janáček-en “Patua”-ren partitura ikasi nahi din Brnon.

      Iruditu zitzaidan Harrizko hiru ateak izeneko tabernako mahai bat neukala aurrean. Ez dakit ahateek niri eragiten didaten irudipen bitxi berdina zuri ere eragiten dizuten. Antzarek ez. Begiraiezu antzarei! Antzarak, moko eta guzti, ergelkeria nortzen du, ergelkeria autoritarioa, alegia. Aitzitik, ahateak, moko eta guzti, ergelkeria errugabe eta hunkigarria nortzen du. Ezagutu nuenetik, Joanatxo aldizka antzaratzat eta ahatetzat jotzen nuen. Egun hartan, mendekuaren maldatik gora igo ondorenean, sentikor eta kontziliagarriago bihurtu nintzen, eta ahatetzat neukan.

      – Nolatan ezagutu duk?

      – Badakin, hizkuntza zailtasunak. Apostol Akiles jaunak italieraz eta grezieraz baino ez zekin. Eta nik bazekinat pixka bat grezieraz.

      – Grezieraz al dakik? –galdetu zuen Joanak, zur eta lur .

      – Hara bestea, hori ere ez dakin. Bai lotsa! Pixka bat ezagutzen nindunalakoan nengonan, bada!

      – Inoiz ez duk horretaz txintik atera. Nola jakingo nuen, bada?

      Une hartan zinez txartzat eman nion bere buruaz baino ez arduratzea eta grezieraz nekiela ere ez jakitea. Hara, nioen neure artean, zein neska egozentrikoa. Pozten nauk utzi izanaz. Berehalakoan konturatu nintzen, jakina, alde batetik ez nuela utzi, baizik eta berak utzi ninduela, eta bestetik, grezieraz ez nekiela, eta, beraz, Joanatxok ez zuela inolako errurik. Hala ere, errua bota nion berriz ere, grezieraz Homerok bezala egingo banu ere, hark ez luke horren berri izango, mundu osoan bere burua baino ez baitu ikusten eta bere ahots-ariketen tonuak baino ez baititu entzuten.

      – Nahi badun, Joanatxo, etorri pixka bat gurekin esertzera. Gauza askoren berri entzungo dun –esan nion adeitsu.

      – Hm… –esan zuen Joanatxok, eta eragozpen batzuk aipatu zituen, aldez aurretik jakinik ere gezurtatuko nizkiola–. Baina nola moldatuko naiz berarekin?

      – Interprete lana egingo dinat.

      – Baina nik ezin diat, ez diagu elkar ezagutzen-eta.

      – Neuk aurkeztuko zaituztet.

      – Eta beharbada gogait eragingo zioat.

      – Bai zera! Gustukoa din neska ederrak ezagutzea.

      Joana apurka-apurka zutitu zen. Erdi lotsaturik erdi harro, bere ingurura begira gelditu zen. Handik gertu, Lambrecht kafea hartzen ari zen mahaia zegoen. Bai, benetan. Lambrecht-ek, kafetik burua altxatu eta, Joanari begirada galdua jaurti zion. Joana pozarren zihoan nire ondotik.

      Zorionez, filologia klasikoko institutu batean ikasia nuen. Han, bosgarren urtetik aurrera nahitaezko ikasgaia da greziera zaharra. Hori ikasi beharrak amorratu egiten ninduen. Ez nekusan horretan batere probetxurik. Egia esan, bizitza osoan ez nuen greziera zaharra behar izan eta zeharo ahaztuta neukan, gogoan tinkatu zitzaizkidan hamar hitzak izan ezik. Eta hona hemen institutuko lau ikasturte aspergarri horiek zentzua hartu zuten eguna. Antza denez, badago gauzen ordenaren bat esaten duena munduan soberakorik ez dagoela eta hazi bakoitza noizbait erneko dela.

      Adiskidearen mahaira gerturatu eta esan nuen:

      – Hau dun, Joanatxo, Akiles Apostolos maisua. Einai gar estin Joana Malátová.

      Apostolek, zutitu eta, bostekoa eman zion Joanatxori. Tartean grezierazko zenbait hitz esan zituen, zeinak, ez dut, noski, hori azpimarratu behar, ez bainituen ulertu.

      – Maisuak zion pozik dagoela oso –esan zion Joanatxori.

      Joanatxo, gorri-gorri eginda, nire aulkian eseri zen. Aldameneko mahaitik beste bat hartu behar izan nuen eta alboan jesarri nintzaien.

      Joanatxo gorritzen ari zen oso, Apostoltxok irribarre egiten ziolarik.

      – Joanatxo, lotsatu gabe gero, maisua oso umila dun. Ikusten dunan bezala, gaztea dun eta jada Atenaseko Operaren zuzendaria dun.

      – Galdeiok maisuari –esan zuen Joanak– ea Brno atsegin zaion.

      Apostolengana jiratu nintzen:

      – Ho makrobos ofthankoi Brno?

      Apostolek grezierazko zenbait hitz bota zituen, eta nik itzuli:

      – Maisuak zion asko gustatzen zaiola, baina, ikusi hauenetik bertatik, ederragoa deritzola Napoliri baino, hango hondartzetara txikitan sarri joanda ere.

      Joanatxo indioilar baten ipurdia bezain gorri zegoen. Baina ez zuen begitartea makurtu.

      Apostolek berriz ere esan zituen grezierazko hitz batzuk.

      Eta nik:

      – Maisuak galdetzen din zertara dedikatzen haizen.

      – Kantu ikaslea naiz –esan zuen Joanatxok.

      Apostoli esan nion:

      – Makros kantaté.

      Apostolek, harriturik, begiak altxatu eta grezierazko beste esaldi bat esan zuen ahapeka.

      – Maisuak zion –esan nuen– emakumearentzat ez duela kantatzea baino bokazio ederragorik ezagutzen.

      – Galde egiok –esan zuen Joanatxok– zertan ari den orain Atenasen.

      Nik galde:

      – Hoplitoi toi samoi gelastiké anér andros?

      Apostolek hitz batzuk esan zituen.

      Nik itzuli:

      – Maisuak, batik bat, Greziako opera zaharrak zuzentzen ditin Atenaseko errege-operan. Greziako opera zaharra geroko opera europar guztiaren oinarria dun. Greziako operak ezagutzen ditun, ezta?

      – Ba, pixka bat –ihardetsi zuen Joanatxok.

      – Maisuak zion atsekabeturik dagoela, hemen ze opera greziar gutxi ematen diren ikusita. Zer dion horretaz?

      Joanatxok, lipar batez duda egin ondoren, honela esan zuen:

      – Esaiok maisuari horretarako ahots egokirik ez dugula. Hemengo kantariek orro egiten ditek. Ahots zatarra zeukatek, eta ez dituk partitura handiagoetarako gauza. Wagner interpretatzeko ere hituzke gai izango.

      Beti gertatu zait harrigarria nola Joanak berehala asmatu zezakeen ideia bat ezagutzen ez zituen gauzez edo existitu ere egiten ez ziren gauzez. Asmatu berri nuen Greziako opera zaharra Wagnerrekin konparatu zuen segituan, seguruenik Wagnerri buruz ere ez zuelako ezer entzun, zeren bere bizitza osoan ez baitzuten Brnon behin ere eman.

      – Kapitoloi kantatoi magné ofthalmé eisin komandelé osi Wagneros, enphaté mikros –itzuli nuen.

      Apostolek buruaz baiezko keinua egin zuen serio-serio, eta berriz ere mintzatu zen.

      – Maisuak zion Olympos konpositore greziar zaharraren Akiles opera zaharra zuzendu berri duela Berlinen. Arrakasta itzela lortu din han. Maisuak zion gustura erakutsiko lizkinakeela opera horren kantu-partiturak.

      Joanak begi handiak zituen.

      – Greziako operaren partitura guztiak emakumeek kantatzen zitiztenan, gizonek ez zeukatenan Atenas zaharrean kantatzerik. Hori bahekien, ezta?

      – Bai –esan zuen Joanak.

      Apostolek hitz batzuk esan zituen.

      – Grezia zaharrean kantua jainkosen hizkuntza zunan. Jainkoak mintzatu egiten zitunan, jainkosek kantuz erantzuten zutelarik. Horregatik, Greziako opera zaharretan ere kantua emakumeen ez besteren esku zegonan –itzuli nuen.

      – Bazekiat –esan zuen Joanak.

      – Maisuak zion Afrodita kanta-kantari dirudinala, Pindaros pintoreak egin zion potretaren peto-petoa. Afroditak, hik bezalaxe, ile horia, begi urdinxkak eta aurpegi ñimiñoa omen zitinan, greziarrek imajinatzen zuten edertasuna beraien emakume greziarrek eskaini ahal zietenaren alderantzizkoa zelako.

      – Emakume greziarrak politak dituk –esan zuen Joanak.

      – Helénoi kaloi estin –itzuli nuen.

      Apostolek zenbait hitz esan zituen.

      – Maisuak zion hire ahoak ofthakia izeneko lorearen antza duela; Egeo itsasoko bazterretan hazten den lore bat dun hori.

      Joanatxok beste zertxobait esan zuen. Apostolek zer edo zer esan zuen, nik itzuli nuen, eta itzulpenetan gero eta ausartagoa nintzen. Losintxen boladak areagotu nituen, mingaineratzen zitzaidan lehendabiziko gauza esaten nuen, orkatiletatik buruko ilera laudatzen nuen Joanatxo, konparazio bitxienekin. Jainkosekin, loreekin, Egeo itsasoaren gaineko hodeiekin alderatzen nuen, bai eta Greziako piztia ezezagunekin ere. Piztia horien izenak asmatu egin nituen, eta begi sakon liluratzaileak ez ezik, ibilera handiosa ere eman nien neure deskribaketan.

      Cyrano bihurtu nintzen eta aparteko poza nuen Joanatxok estreinako aldiz entzuten zituelako nire hitzak, bai eta liluraturik, nahasirik, txunditurik entzun ere.

      Azkenik, esan nuen:

      – Maisuak atseginez entzungo liken hire ahotsa, antza. Zerbait abestuko hioke?

      Joanak hasperen egin duen dohatsuki.

      – Gustura… baina non?

      – Orícha… mé kai ha kiiá? –itzuli nuen.

      Apostolek zerbait esan eta nik:

      – Joanatxo, badakin hiregatik edozer egingo nukeela. Beraz, nire etxera joango gaitun. Bertan pianino bat zagon. Nik lagunduko dinat eta Apostol maisuak entzungo din.

      Hala gertatu zen. Tranbiara igo ginen. Maisuak autoa ekarri ez izana barkatzeko eskatu zuen. Estu-estu pilaturik gindoazen mukururaino betetako tranbia hartan. Maisuak ohartarazi zigun Atenaseko tranbiak are beteago egon ohi direla. Joanak esan zuen ikaragarria zela, eta aise igartzen zitzaion bere jaioterriko gabeziez nola lotsatzen zen, bere soinekoaren gabeziak izango balira bezala. Alabaina, maisuak esan zuen pozik zegoela Txekiako jendea bertatik bertara ezagutzeaz. Jendea oro har gustatzen zitzaiola.

      Handik gutxira, nire ezkongabe-pisuan ginen. Joana hasieran lotsati antzera ibili zen, baina maisuak adoretu egin zuen. Pianoaren ondoan eseri nintzen. Rusalkaren piano-partitura Joanaren korrepetidore nenbilen garai zoritxarrekotik neukan. Teklak jo eta Joanak kantatzeari eman zion.

      Apostolek entzun egiten zuen besaulkian eserita. Nire adiskide greziarra antzerkira sekula joan gabea zela esan behar dizut. Gaztetan Greziako herri apartatu batean bizi izan zen, eta hemezortzi urte zituela, gerrillari sartu, mendietan urtebeteko borrokaldia nozitu, eta, zauriturik, Jugoslavia, Hungaria eta Bohemiako erietxeetatik ibili zen alderrai. Geroztik, ez lehenago, ikasi zuen irakurtzen eta idazten. Gustukoa zuen irakurtzea, zinera joatea, bai eta istorioak kontatu eta entzutea. Antzerkia, ordea, ez zitzaion erakargarria gertatzen, eta operaz ere ez zeukan ideia zehaztu gaberen bat baino. Horrexegatik entzuten zigun orduan halako aditasun handiz eskaintzen genion kontzertua.

      Joanak bukatu egin zuen. Apostolek hitzalditxo bat egin, eta itzuli egin nion:

      – Maisuak zion ahots ezin ederragoa dunala. Etorkizun bikaina. Zoritxarrez, ez daukanala, antza, irakaslerik onena.

      Joana zurtu egin zen:

      – Bai horixe! Nola jakin du hori? Halaxe duk, izan ere! Behar bezalako irakasle bat banu… Baina hemen? Hemen ez zagok ezer ere.

      – Ahots hori –esan zuen maisuak– aurrerantz.. burura atera behar dun, besterik ez, aditu?

      – Bai… –esan zuen Joanak.

      – Maisuak zion oso musikala haizela, raros muzikalos esan din, hitzez hitz musikaltasun aparta, alegia.

      – Bai… –esan zuen Joanak.

      – Atenasen kantatzen lagunduko bide din…

      Joanatxok ez zeukan arnasa hartzerik. Mirespenez beteriko begi entregatu eta durduzatuez zegoen Apostoli beha.

      – Eta berriro entzun nahi linake. Beste zerbait kantatu behar dion.

      – Bai –esan zuen Joanak bere buruarenganako konfiantza zoriontsuz gainezkako ahotsez– , jo ezak Mendelssohn-en hori.

      – Joanatxo –esan nion–, besterik ezin dinat jo. Seiak ditun eta, zoritxarrez, beste leku batean egon behar dinat.

      – Arren, ezin duk hori geroko utzi? Zer egin behar duk? –esan zuen ahots isil baina irmo eta haserretuaz.

      – Joanatxo, premiazko kontua dun.

      – Jakin nahi nikek, bai, zertan datzan premiazko kontu hori –esan zuen garraztasun espasmodikoz.

      Bai, ezagutu nuenetik, lehenengo aldiz axola zion nire presentziak: behar ninduen. Eta, agian, orain, “premiazko kontu” horri lehentasuna ematen niola ikusirik, jelosia amiñi bat ere sentitu zuen. Lehenengoz eta azkenengoz ematen zitzaidala susmatzen nuen nagusitasun une hori dastatu eta luzatu egin nuen, baina, azkenean, une gozo hark bukatu behar zuen.

      – Hara –esan nuen–, ulertzen dinat maisuari beste zerbait kantatu nahi izatea; beraz, geldi zaitezte hemen lasai, nik ez dinat ezer horren kontra. Gero etorriko natzaizue bila. Kar ustachoi hoplété afrodité athúne u parhoniiá. Kai gelachoi omnés tetrachord galaktés. Urxula mikra –Apostoli esan, eta agur egin nien.

      Handik lau ordura itzuli nintzen. Joanari zoriona antzematen zitzaion aurpegian, eta Apostoli gorentasuna. Niri gehiegi erreparatu gabe, azkar alde egin zuten.

 

3.

 

      Nire kontakizunari anekdota hutsa iritzi badiozu, anekdota hori hementxe bertan bukatzen da. Joana eta Apostolen istorioa, ordea, ez da oraindik bukatu, ezta nire istorioa ere. Gure ekintzek, hasieran eman nahi diegunaren kontrako zentzua hartu ohi dute. Gure ekintzak gure bizitzatik at, zeharo independiente bizi dira. Apostol zoriontsu egin nahi nuen, Joanaz mendekatu eta, bide batez, jostatu. Ez nituen lortu ez lehenengoa, ez bigarrena, ezta hirugarrena ere.

      Egun bereko gauean etorri zitzaidan Apostol. Eztitan zetorren. Distiratsu.

      – Adolfo, ze emakume! Ni ez nuen inoiz ere ez halako emakume! Haragi hori, halako haragi lore bezala!

      – Konta, Apostoltxo, konta! –esan nuen, itzelezko kilikadura oinazegarriz dardara eginez.

      Zer diot, bada? Kilikadura oinazegarriz? Bai, halaxe da: oinazegarria. Azken egunetan berriz nire Joanari dedikatu ahala, hark nire erraietan utzitako orbaintxo hori ireki, gorritu, eta berriz ere min ematen hasia zen. Denbora luzeaz geroztik berriro bildu nituen haren inguruan neure pentsamenduak, neurrigabeki bildu ere, eta pentsamenduok su bihurtu ziren, burruntzian sartutako nire gorputza kiskaltzen zuen su, zeinaren gainetik jiratua bainintzen. Arropaz aldaturiko Apostol neska liluragarri hura konkistatzen irudikatzeari, hasieran, jostagarria neritzon nik, nire adimenduak, alegia, baina orduan baino orduan zauritzenago zuen nire sentimendua.

      Arestion gertaera irrigarri horien nondik norakoa kontatu dizudanean, ez dut aitortu pittin bat sufritu nuela nire pisutik irten nintzenean, bertan Joana eta neure adiskidea utzita. Eta orain ere ez diot egia, pittin bat sufritu nuela baldin badiot. Nahikoa sufritu nuen. Asko sufritu nuen. Ikaragarri sufritu nuen.

      Eta interesatzen al zaizu jakitea zer egin nuen etxetik irten ondorengo lau orduetan? Ez nintzen zinera joan, ez kafe-etxera, ez neska ilebeltzarengana, ezta adiskide bila ere. Kaleetan barrena noraezean ibili nintzen. Brnoko hiribarren guztiak zeharkatu nituen. Černé Pole-tik Husovice-ra, Malomĕřice-ra, Židenice-ra, handik Černovice-ra eta Kamárov-era, gero Pisárky-ra eta ondoren ibaiaren bazterretik Žabořvresky-ra, gero Královo Pole-ra eta handik Brnoko erdialdeko kaleetara, eta etengabe nengoen nahigabeturik, eta etengabe pentsatzen nuen Joanarengan, honi guztiari barre egiten ahalegindu nintzen, den-dena neuk asmatu diat neure jostagarrirako, baina ez zitzaidan barrerik ateratzen, barre espasmodikoa zen, plantazkoa, eta arima abailtzen zidan.

      Joanak ukigabe iraungo zuela espero nuen nola edo hala. Eta gero, behin eta berriz asmatzen nuen bi horiek elkarrekin zer egin ahal (eta, gure planaren arabera, baita behar ere) zuten. Ezin nintekeen burutazio hauetatik aska, eta sentitzen nuen suak oinazez eta kilikaduraz hartzen zizkidala masailak. Eta, beraz, oinazea jasan ezean, berriro itxaropentsu bilakatu nintzen, Apostolek hainbesteko arretaz prestatu nion helburua lortu ez zuelakoan. Alabaina, etxeratu eta ikusi nituenerako, ez nuen esperantzari eusterik izan. Dena argi zegoen haien aurpegietan. Une mingotsa izan zen niretzat. Haien zorionak iltze batek bezala sastatu zidan bihotza.

      Hortaz, galdetzen al duzu zergatik bururatu zitzaidan halakorik? Zergatik korapilatu nuen hau guztia? Maitasunaren logika bitxia edo logikarik eza ezagutuko ez bazenu bezala! Isiltasuna zegoen Joana eta nire artean. Isiltasun jasanezina. Zerbait egiteko irrika nuen. Edozer. Edozer hobe ezer ez baino. Haren eta nire artean zegoen espazio trabagarri hura nolabait mugitzeko irrika. Harekin mintzatzeko irrika, hura ikusteko irrika, hari adarra jotzeko irrika, hari eta neure buruari sufriarazteko irrika. Isiltasuna eten baino ez nuen nahi, ulertzen duzu?

      Eta, bestalde, gizakiak ez du inoiz bere maitasunaren neurririk ezagutzen. Maitasuna beti ezkutatzen da, une jakinetan soilik bistaratzen da, eta gu beti harri eta zur zein txikia edo zein handia den. Neu ere nengoen zurturik. Joana oraindik maite nuela ohartu nintzen. Erremediorik gabe maite nuela.

      Eta Apostol? Horretan ia-ia nire pareko zebilen.

      Zer ote du neska horrek? Ergela da, ergela benetan. Hamaika aldiz sinetsarazi nion hori neure buruari, baina horrek ez zuen nire bihotzean batere eraginik izan. Ergelkeria ez da sentimenduaren kategoria bat. Bihotzak ez du ez ergelkeriarako ezta adimendurako joerarik. Seguruenik bihotza, berez, nahikoa ergela da, eta horregatik paratzen da ergelen alde. Uste al duzu berriro nabilela ahoberokeriatan? Agian bai. Sumindurik nago eta.

      Apostol, beraz, horretan ia nire pareko zebilen. Arrats berean kontu kontari ibili zitzaidan. Keinuka.

      – Adolfo, bera ez zen ezer ez mugitzen. Ni ezin nuen ezer ere hitz egin, orduan isil-isilik hari joan nintzen eta heltzen… nion eta begiratzen… zidan, orduan musu bat eman… nion, eta hura, Adolfotxo, guztia egin niona egitea utzi zidan, ulertzen duzu, Adolfotxo?, guztia, eta bera ez zekien txekieraz dakidala, eta esan zidan gauza bakoitza, ez, hori izan zen zerbait ezin dela esan.

      – Zer esan zian, Apostoltxo? –galdetu nion ahots larriz.

      – Adolfotxo, holako gauzarik ez dit emakume bat ere esan, ene maitia, esan dit, nire laztana, eta esaten zidan bizitza osoa niri itxaroten egon da, bakarrik niri, eta ez zuela beste inor nahi eta ez nahiko, eta, Adolfotxo, bera zen… bai, nola esaten da, ez zuen inoiz mutilik izan.

      – Birjina.

      – Bai… ni esfortzatu behar izan nuen txekieraz ez esateko ezer ez, ze hori izan zen zerbait, ba, zer esango dut, zer esango zaitut!

      – Kontentu hago beraz, Apostoltxo –esan nuen berriz ahots berberaz.

      – Adolfotxo, zu lagun on bat zara. Lagun oso ona. Bera hitz egiten eta hitz egiten zuen. Gero etzan, eta esan: berdin da ez duzula ulertzen zer esaten dut. Behintzat, hitz egin dezaket. A ze gauzak esan zidan, ezin duzu imajinatu. Eta ni dena ulertu nuen. Bera esan zidan ezin izan zuela inor ez maite izan, zergatik maitasuna zerbait handia da, eta bera ez du nahi maitasun txikia, baizik eta handia bakarrik, eta esaten zuen, zidan, zu, Akiles, ahazteko nauzu, baina berdin da, maite zaitut, eta esaten zidan, Akilestxo, Akilestxo, Akilestxo, eta, Adolfotxo, ni ezin… nieza… nion ezer ez esan, bakarrik grezieraz, eta bera ez zekien grezieraz.

      Apostolek are gehiago luzatu zituen bere azalpenak, baina ez nintzen funtsezko besterik jakitera iritsi. Istorioaren zentzua argi eta garbi zegoen. Joana bere bizitzaren unerik zoragarrienak bizitzen ari zen. Maitasuna urrezko karroza batean heltzen dela sinesten zuen. Urrezko karroza zekusan, eta ondorioz, maitasuna ere zekusan.

      Hura zen hura Apostolen hitz jarioa, harik eta azkenean esan zuen arte:

      – Adolfotxo, ni emakume hori eduki behar dut, beste aldi bat.

      – Berandu habil, Apostoltxo. Akiles Apostolos orkestra-zuzendariak bihar goizean egingo dik alde Praga aldera, eta handik zuzen-zuzenean Atenasera.

      – Adolfotxo, baietz zerbait egin! Ni neska hori eduki behar dut!

      Nola edo hala lasaitu nuen Apostol, baina bi egun geroago etxean nuen berriz.

      – Adolfotxo, ni neska hori, Joanatxo txikia, ni eduki behar dut. Adolfotxo, eske ezin naiz ezta lo egin ere ez, ez jan, ez edan, ezer ez, ni ezin dut bizi.

      Hau guztia tema handiz esan ostean, Apostolek nire sofatik kuxina hartu eta eskuan tinkatu zuen:

      – Joanatxo, azukre koxkorra… Akilestxo, maite zaitut… Ni zuri baita ere, Joanatxo… Eta ni zuri, Akilestxo, Akilestxo… Etorri, Joanatxo, etorri, elkar egongo gara… Bai, Akiles, ni ez dut eduki inor ez zu aparte…

      Apostolek sofaren kontra jaurti zuen kuxina:

      – Adolfotxo, zer egin ahal dut?

      Ezin zen ezer egin. Gehienez, Apostol Akilesen beste bisita bat antzez zitekeen, baina arriskugarria zen eta nik ez nuen neure oinazea luzatzeko gogorik.

      – Ni itxarongo diot eta guztia esango diot, den bezalako.

      – Apostoltxo, ez diat halakorik gomendatzen!

      Baina Apostolek ez zuen aholkurik onartu. Maitasunak bere burruntzian sartu eta bertan erretzen gaituenean, aholkuak oro dira alferrikakoak. Kontserbatorioaren aurrean itxaron zion. Begietsi zuen. Bihotza lipar batez gelditu, eta berehalakoan azkartu egin zitzaion. Bera ere azkartu zen.

      – Andereño! Andereño! Nirekin gogoratzen al zara?

      Baina Joanak saiheska ere ez zion begiratu. Ez zitzaion bururatu ere egin arraiarik gabeko prakaz jantzitako gizon trauskil, ganoragabe eta ibilera baldarreko hura ezagutzen zuenik. Norbait adar-joka ari zitzaiola susmatzen zuen. Pausoa azkartu zuen, eta Apostol atzetik. Baina Joanatxoren hozkeria nabarmenegia zitzaion haren grina miopeari ere.

      Zorigaitzean, etxera etorri zitzaidan.

      Biok ginen zorigaiztokoak.

      Biok maite genuen.

      Neska ergel eta harroputz bat maite genuen.

      Eta Joana?

      Neskatxa ulertezin hura zoriontsu zegoen.

      Zenbait aldiz elkarrekin solasean ibili ginen. Badakizu zer den interesgarriena? Izaki bertutetsu hura ez zela batere lotsatu. Nire sofan odolezko aztarna txiki bat utzi zuen (gero, maiz, hunkipen mingarri batek jota, pentsakor laztandu nuena). Jakingo zuen jakitun nengoela gertatutako guztiaz, eta ez zen lotsatzen. Maitasunak noble harro eta putzontzi bihurtzen ditu neskak. Joanak, harrezkero, tronu gorenetik begiratzen zidan. Maitasunak den-dena goitiar bihurtu zion. Dena eder eta ukiezina iruditzen zitzaion, eta jende orori txikia zeritzonez, ez zen bere maitasun handiaren gauzez inoren aurrean ahalketuko.

      Hilabete geroago jakin zuen haurdun zegoela. Burua bueltaka zebilkion. Gorputzaren eta arimaren zorabioa zuen! Haur bat! Ez, hark ez zuen utzi ken ziezaioten. Garai hartan hori ez zen batere huskeria, abortua ez zen legezkoa, eta isilpean egitea milaka koroa kostatzen zen. Baina, seguruenik, hori ez zen arrazoi nagusia izan. Ez zuen haur hori gainetik kendu nahi. Behin inguru-minguruka galdetu nion, urguritasunez, baina destainaz eta gorrotoz beterik goitik behera begiratu baino ez zidan egin.

      Hura neska harroputza, aieru eta itxaropenen solairurik altuenetan bizi dena! Hura izaki gaixoa! Hura izaki zoritxarrekoa! Hura izaki ederra, bere ergelkeria miresgarrian! Ederra, bai! Ia-ia ironiarik gabe diot hori. Harengan bazegoen zerbait garbia. Edo maite zuen, eta luza gabe eskaintzen zen, edo ez zuen maite, eta amore eman gabe egiten zuen uko. Eta maite baldin bazuen, bazekien kalkulurik gabe maite izaten, ilusiorik inozoenaren sorbatz zorrotz eta mehean.

      Gero haurraz erditu zen. Adiskideei jakinarazi omen zien haurraren aita jenio bat zela eta elkarri idazten ziotela, aitak maite zuela, eta bila etorriko zitzaiola. Haurrak aitaren izena du, Akiles, eta aitaren antz-antzekoa da. Zuk zeuk ere ikusi duzu. Ume ederra da. Ama zoriontsu egon daiteke. Eta badago.

      Nirekiko, ordea, okerragoa da kontua.

      Joanak behiala utzitako orbaina agian aztarnarik gabe itxi ahal izango litzateke, hura ikusteari eta harengan pentsatzeari utzi izan banio. Baina haren inguruan bilbatu nuen komeriak ankerki lotu ninduen berriz ere harekin. Etengabe gogorarazten zidan Apostol arranguratsuak, etengabe gogorarazten zidaten haurdunaldiaz hedaturiko hizki-mizkiek, baita bihotz-zimikoak ere: ezin nezakeen, bada, neska hura burutik atera. Bat-batean desiragarri ez ezik, hurbileko ere bilakatu zitzaidan; asmo gaiztoko mistifikazio bati esker, haren bizitzaren, haren patuaren zati ikusezin bihurtu nintzen harrezkero; bata bestearena ginen; une hartan neure Joana zen benetan; haren patuak hunkitu egiten ninduen eta, nolabait, haren ergelkeria eta harropuzkeriarekin kontziliatzen ninduen: lehen ez bezala maite nuen (berotasun eta gupida handiagoz), eta ikaragarri irrikitzen nuen haren jabe izatea. Uste nuen ama ezkongabearen egoera ez abantailosoegiak amultsuagoa izatera behartuko zuela. Den-dena agintzeko prest nengoen, haur eta guzti harekin ezkonduko nintzela; bai, barre egidazu nahi izanez gero, baina benetan harekin ezkondu nahi nuen eta asmo horrekin bizitzen ere hasia nintzen! Ez zidan batere axolarik oso senargai komikoa izateak; zer axola zuen Barregarri gelditzearen kaperan elkarri ezkon-hitza emateak! Zer axola zuen, kapera hori hain gizatiarra izanik, eta, bestalde, elkarri ezkon-hitza emateaz beste ezerk ez bazidan axola…!

      Baina Joanak ez zidan barregarri gelditze hori ere eman nahi izan. Beste inoiz baino askozaz hotz eta eskuragaitzago jokatzen zuen nirekiko. Haurraren kotxea bizpahiru aldiz eramateko baimena baino ez nuen erdietsi.

      Ikusi duzunez, hau guztia nik neuk korapilatu nuen neure buruaren jostagarri. Neuk asmatu nuen. Istorio honen jainkoa naiz! A ze jainko nahigabetua, ordea…