1694-11-21 / 1778-05-30
Francois-Marie Arouet Voltaire
Voltaire, François Marie Arouet. Idazle frantsesa (Paris, 1694 - Paris, 1778). Erdi mailako burges familia batean sortu zen. Lege ikasketak egiten hasi zen aitaren aginduz, baina alde batera utzi zituen idazteari ekiteko, eta bere burua giro libertinoetan ezagutarazi zuen. 1717an La Bastilleko kartzelan sartu zuten Orlèans-ko Felipe erregeordea eta haren gobernua bertsotan laidoztatzeagatik. 11 hilabeteko kartzelaldi hartan La Henriade poema epikoa idatzi zuen, eta Voltaire izena erabiltzen hasi zen. 1718an, kartzelatik atera berritan, Edipo antzezarazi zuen, bere tragedia sail luzean lehena, eta arrakasta handia lortu zuen. 1720an inoiz alboratuko ez zituen negozioak egiten hasi zen (inbertsioak, espekulazioak, maileguak, etab.), eta modu horretara bizitzan zehar dirutza handia bildu zuen. 1926an familia nobleko gizaseme batekin izandako liskarraren ondorioz berriro La Bastillera eraman zuten eta handik Ingalaterrara joateko utzi zuten irteten. Ingalaterran eman zituen hiru urteetan idazle eta filosofoak ezagutu zituen (Pope, Swift, Gay, Locke) eta erregimen liberalarekiko miresmena sortu zitzaion. Frantziara itzultzeko baimena lorturik, genero desberdineko obrak argitaratu zituen: Shakespeare-ren eragina zuten zenbait antzerki --Brutus (1730), Zaïre (1731)--, "konkisten eromena" kritikatzen zuen Histoire de Charles XII (1731), kristautasunaren dogmen kritika (Epître a Uranie, (1733), etab. Frantziako erakundeen eta ohituren satira batek, Gutun filosofikoak (1734) sortu zuen eskandaluagatik, Madame de Châtelet bere amorantearen Lorraineko gazteluan babesa hartu behar izan zuen; han igarotako urteetan (1734-1749) tragedia berri asko idatzi zituen Zesarren heriotza (1735), Mahomet (1741), Mérope (1743), bai eta bestelako obrak: Discours sur l'homme poema (1738) edo zuzengabekeria salatzen duen Zadig ipuina (1747). Prusiako Federiko II.ak deiturik, Postdam-era joan zen 1750ean eta han Le Siècle de Louis XIV (1752) obra historikoa eta Micromégas ipuin filosofikoa idatzi zituen. 1753an Frantziara itzuli zen, eta La Pucelle (1755, Neskatxa) Joana Arc-ekoaren gaia umorez lantzen zuen poemak katolikoen haserrea piztu zuen. Ferney-n igaro zituen Voltairek azken urte emankorrak: Candide (1759), Leibniz-en optimismoaren aurkako ipuina; Traité sur la tolérance (1763), arrazoiaren goraipamena; Dictionnarire philosophique (1764), gizartearen, literaturaren eta erlijioaren kritika; Jeannot et Colin (1764), L'Ingénu (1767) ipuin filosofikoak, etab. Laurogeita lau urte zituela hil zen. Voltairek literatura genero asko landu zuen, guztietan bizienak ipuinak; haietan, ironiaz eta umorez, garaiko injustiziak salatzen zituen, fanatismoaren eta intolerantziaren aurka.
Tolerantziari buruzko tratatua
itzul.: Irati Bereau Baleztena
EHU, 2010
Limes 14
Irakurzaletasunaren arrisku izugarriaz
itzul.: Andres Urrutia
Idatz & Mintz-30, 2000
Kandido
itzul.: Ibon Sarasola
Lur, 1972
KRITIKAK
Mikromega – Dabid Zuazalde, Argia (1988-05-22)
Apirilak 23: Ahmadou Kourouma Independentzien eguzkiak Donostian
Apirilak 24: Annie Ernaux Emakume bat Orion
Apirilak 25: Olga Tokarczuk Erabili goldea hilen hezurren gainetik Gasteizen
Transgresioa irakasgai
Bell Hooks
itzul.: Amaia Apalauza
Bestiak Liburutegia
Zoriontasunaren defentsan
Epikuro
itzul.: Jonathan Lavilla / Javier Agirre
Aritz Galarraga
Gizadiaren oren gorenak
Stefan Zweig
itzul.: Edorta Matauko
Jon Jimenez
Barbaro iraun
Louisa Yousfi
itzul.: Itziar Diez de Ultzurrun
Amaia Alvarez Uria
Palestinaren okupazioaz eta kolonizazioaz
Perry Anderson
itzul.: Amaia Astobiza / I?igo Roque
Irati Majuelo
Hitzak palmondo
Silvia Federici
itzul.: Amaia Astobiza
Nagore Fernandez
Altxa, hildakoak
Fred Vargas
itzul.: Be?at Irastorza
Ainhoa Aldazabal Gallastegui
Alderdi komunistaren manifestua
Karl Marx / Friedrich Engels
itzul.: Xabier Kintana
Aritz Galarraga
Independentzien eguzkiak
Ahmadou Kourouma
itzul.: Aiora Jaka
Jon Jimenez
Bortxaketa
Joyce Carol Oates
itzul.: Xabier Olarra
Ibon Ega?a
2024 Martxoa
Maria Barbal
Adiskide eskoziarrari
2024 Otsaila
Mildred Kiconco Barya
Lurraren orbainak
Sarah Kane
Zartatua/Psikosia 4.48
2024 Urtarrila
Jose Maria Arguedas
Pongoren ametsa
Antelme / Farrokhzad
Errepresiopeko hitzak
2023 Abendua
2023 Azaroa
Mosab Abu Toha eta Adania Xibli idazle palestinarrak euskarari ekarriak
2023 Urria
Gabriel Arestik euskaratutako Internazionala osorik
2023 Iraila
Jon Beistegik euskarari ekarritakoak
Chopin eta Mansfield
Narrazioak
Ho Chi Minh
Gartzelako egunkaria
2023 Abuztua
2023 Uztaila
David Albahari
G?tz eta Meyer (zatia)