1740-06-02 / 1814-12-02
Sadeko Markesa
Sadeko markesa. (Donatien Alphonse François de Sade). Idazle frantsesa (Paris, 1740 - Charenton, 1814). Sexu perbertsio bati, sadismoari, izena eman zion. Bizitzako 30 urte eman zituen kartzelan eta, erromantizismoaren garaian gaizkiaren iruditzat hartua izan ondoren, XX. mendean baizik ez da benetan ezaguna gertatu. Condé printzearekin gorteko familia noblean sortu zen. Zazpi Urteko Gerran zaldun ofiziala izan ondoren, kapitain graduarekin utzi zuen Armada. 1763an Renée-Pélagie de Montreuil-ekin ezkondu zen; urte hartan kartzelaratu zuten lehen aldiz, erregearen aginduz, eta 1768an berriro inmoralitatez salaturik. 1772an Marseillen prostituta batzuk pozoitzea leporatu zioten, eta hiltzera kondenatu, baina Sardiniara ihes egin zuen. La Coste-ko bere gaztelura itzuli zen ezkutupean, baina limurtu zituen auzoko neska-mutilen gurasoek salaturik, berriro Italia aldera ihes egin behar izan zuen. 1776an Frantzian berriro, eskandalu hurrenkera etengabeen ondorioz 1777an atxilotu zuten Parisen, eta Vincennes-ko espetxean sartu. 1790 arte presondegian egon zen, La Bastille-n azken garaian. Kartzelaldi hartan eleberriak eta antzerki obrak idazteari ekin zion espetxeko asperdura gainditzearren: Dialogue entre un prêtre et un moribond (1782); Les 120 Jounées de Sodome (1785); Les infortunes de la vertu (1787). Iraultzaren ondorioz 1790ean askatu zuten eta Iraultzarako lan egin zuen zenbait kargutan, erietxeen erreforman parte hartuz eta idazki aberkoiak eginez. Izuaren garaian, alabaina, moderatu zelako salatu zuten, eta 1794an gilotinatik doi-doi libratu zen. Ondoko urteetakoak dira: La philosophie dans le boudoir (1795) eta La Nouvelle Justine (1797). Napoleonen agintepean berriz atxilotu zuten, eta 1803an erotzat harturik Charenton-eko eroetxean sartu zuten; hil arte egon zen han. Sadek obra zabala utzi zuen, parte bat Kontsulatuko eta Inperioko poliziak eta familiartekoek desegin zutena: idazki politikoak, antzerki obrak, eleberriak. Bere obretan, etengabeko transgresioa dela bide, benetako pentsamendu filosofikoa eta are metafisikoa azaltzen du. Saderen ustean esperientzia ezagutzaren oinarria da eta, gainera, sentipena zenbat eta bortitzagoa izan are gardenagoa da ateratzen den ezagutza. Oinazea denez sentipen biziena, esperientzia modu hori bultzatzen du sadismoak, bost zentzumenek jasoko dituzten sentipen horiek berretu behar baitira. Hortik dator Sadeko Markesaren idazkietan aurkitzen den sexu gehiegikerien deskripzioaren xehetasuna. Materialista eta ateoa zen, eta Izadiak gizakiak lurrean jarri baditu, ahalik eta atsegin gehien hartzeko jarri dituela aldarrikatu zuen, hura lortzearren biktimak sortzen eta krimenak obratzen badira ere.
Justine edo Bertutearen zorigaitzak
itzul.: Mikel Hoyos Sein
Ibaizabal, 1997
Literatura Unibertsala 61
KRITIKAK
Filosofia apaingelan – Ibon Egaña, Euskaldunon Egunkaria (2002-03-09)
Apirilak 20: Christopher Okigbo eta Edna St. Vincent Millay Munduko Poesia Kaierak
Apirilak 30: Susan Buck-Morss Izuaren osteko gogoeta Iruñean
Jende normala
Sally Rooney
itzul.: Irene Aldasoro
Nagore Fernandez
Babel aurretik
Joseba Gabilondo
itzul.: Amaia Apalauza
Ibon Egaña
Babel aurretik
Joseba Gabilondo
itzul.: Amaia Apalauza
Ibai Atutxa Ordeñana
Erle langileen amodioak
Aleksandra Kollontai
itzul.: Aroa Uharte
Irati Majuelo
Jende normala
Sally Rooney
itzul.: Irene Aldasoro
Ainhoa Aldazabal Gallastegui
Erbesteko gutunak Victor Hugori
Louise Michel
itzul.: Amaia Lasa
Irati Majuelo
Bihotza nora, zu hara
Susanna Tamaro
itzul.: Fernando Rey
Ainhoa Aldazabal Gallastegui
Atezainaren larria penalti-jaurtiketan
Peter Handke
itzul.: Jose Mari Berasategi Zurutuza
Hasier Rekondo
Erle langileen amodioak
Aleksandra Kollontai
itzul.: Aroa Uharte
Ibai Atutxa Ordeñana
Odolik gabe
Alessandro Baricco
itzul.: Fernando Rey
Nagore Fernandez
2021 Apirila
Vladimir Maiakovski
Ozeano Atlantikoa
2021 Martxoa
Antzerkiaren Nazioarteko eguna
2021 Otsaila
2021 Urtarrila
Dashiell Hammett
Behin bakarrik urka zaitzakete
Friedrich Dürrenmatt
Hainbat lan
2020 Abendua
Ken Saro-Wiwa
Afrikak bere eguzkia hiltzen du
Clarice Lispector
Bederatzi poema
Susa argitaletxea Durangoko liburu azokan
Burgosko auzia eta Jean Paul Sartre gogora ekarriak
2020 Azaroa
Sarah Kane
Zartatua / 4.48 Psikosia
2020 Urria
Harold Pinter
Alaska moduko bat
2020 Iraila
William Carlos Williams
Indarraren erabilera
2020 Abuztua