1740-06-02 / 1814-12-02
Sadeko Markesa
Sadeko markesa. (Donatien Alphonse François de Sade). Idazle frantsesa (Paris, 1740 - Charenton, 1814). Sexu perbertsio bati, sadismoari, izena eman zion. Bizitzako 30 urte eman zituen kartzelan eta, erromantizismoaren garaian gaizkiaren iruditzat hartua izan ondoren, XX. mendean baizik ez da benetan ezaguna gertatu. Condé printzearekin gorteko familia noblean sortu zen. Zazpi Urteko Gerran zaldun ofiziala izan ondoren, kapitain graduarekin utzi zuen Armada. 1763an Renée-Pélagie de Montreuil-ekin ezkondu zen; urte hartan kartzelaratu zuten lehen aldiz, erregearen aginduz, eta 1768an berriro inmoralitatez salaturik. 1772an Marseillen prostituta batzuk pozoitzea leporatu zioten, eta hiltzera kondenatu, baina Sardiniara ihes egin zuen. La Coste-ko bere gaztelura itzuli zen ezkutupean, baina limurtu zituen auzoko neska-mutilen gurasoek salaturik, berriro Italia aldera ihes egin behar izan zuen. 1776an Frantzian berriro, eskandalu hurrenkera etengabeen ondorioz 1777an atxilotu zuten Parisen, eta Vincennes-ko espetxean sartu. 1790 arte presondegian egon zen, La Bastille-n azken garaian. Kartzelaldi hartan eleberriak eta antzerki obrak idazteari ekin zion espetxeko asperdura gainditzearren: Dialogue entre un prêtre et un moribond (1782); Les 120 Jounées de Sodome (1785); Les infortunes de la vertu (1787). Iraultzaren ondorioz 1790ean askatu zuten eta Iraultzarako lan egin zuen zenbait kargutan, erietxeen erreforman parte hartuz eta idazki aberkoiak eginez. Izuaren garaian, alabaina, moderatu zelako salatu zuten, eta 1794an gilotinatik doi-doi libratu zen. Ondoko urteetakoak dira: La philosophie dans le boudoir (1795) eta La Nouvelle Justine (1797). Napoleonen agintepean berriz atxilotu zuten, eta 1803an erotzat harturik Charenton-eko eroetxean sartu zuten; hil arte egon zen han. Sadek obra zabala utzi zuen, parte bat Kontsulatuko eta Inperioko poliziak eta familiartekoek desegin zutena: idazki politikoak, antzerki obrak, eleberriak. Bere obretan, etengabeko transgresioa dela bide, benetako pentsamendu filosofikoa eta are metafisikoa azaltzen du. Saderen ustean esperientzia ezagutzaren oinarria da eta, gainera, sentipena zenbat eta bortitzagoa izan are gardenagoa da ateratzen den ezagutza. Oinazea denez sentipen biziena, esperientzia modu hori bultzatzen du sadismoak, bost zentzumenek jasoko dituzten sentipen horiek berretu behar baitira. Hortik dator Sadeko Markesaren idazkietan aurkitzen den sexu gehiegikerien deskripzioaren xehetasuna. Materialista eta ateoa zen, eta Izadiak gizakiak lurrean jarri baditu, ahalik eta atsegin gehien hartzeko jarri dituela aldarrikatu zuen, hura lortzearren biktimak sortzen eta krimenak obratzen badira ere.
Justine edo Bertutearen zorigaitzak
itzul.: Mikel Hoyos Sein
Ibaizabal, 1997
Literatura Unibertsala 61
KRITIKAK
Filosofia apaingelan – Ibon Egaņa, Euskaldunon Egunkaria (2002-03-09)
Puta
Nelly Arcan
itzul.: Miel A. Elustondo
Joxe Aldasoro
Meditazioak
John Donne
itzul.: Patxi Ezkiaga
Nagore Fernandez
Meditazioak
John Donne
itzul.: Patxi Ezkiaga
Jose Luis Padron
Barbaro iraun
Louisa Yousfi
itzul.: Itziar Diez de Ultzurrun
Irati Majuelo
Maskara baten aitortza
Yukio Mishima
itzul.: Iker Alvarez
Asier Urkiza
Transgresioa irakasgai
Bell Hooks
itzul.: Amaia Apalauza
Irati Majuelo
Horma
Marlen Haushofer
itzul.: Naroa Zubillaga
Paloma Rodriguez-Mi?ambres
Maskara baten aitortza
Yukio Mishima
itzul.: Iker Alvarez
Ibai Atutxa Orde?ana
Emakume gaiztoak
Marilar Aleixandre
itzul.: Patxi Zubizarreta
Jon Jimenez
Alferrikakoaren balioa
Nuccio Ordine
itzul.: Fernando Rey
Paloma Rodriguez-Mi?ambres
2023 Azaroa
Mosab Abu Toha eta Adania Xibli idazle palestinarrak euskarari ekarriak
2023 Urria
Gabriel Arestik euskaratutako Internazionala osorik
2023 Iraila
Jon Beistegik euskarari ekarritakoak
Chopin eta Mansfield
Narrazioak
Ho Chi Minh
Gartzelako egunkaria
2023 Abuztua
2023 Uztaila
David Albahari
G?tz eta Meyer (zatia)
Maria Merce Mar?al
Poesia kaiera
2023 Ekaina
2023 Maiatza
Wa Thiong'o eta Bulawayo
Afrikako hitzak
2023 Apirila
Mouton eta Rodoreda
Fantasiatik errealitatera
2023 Martxoa
Jose GorostizaAmaibako heriotza