1759-11-10 / 1805-05-09
Friedrich von Schiller
Schiller, Friedrich von. Poeta eta dramagile alemaniarra (Marbach, 1759 - Weimar, 1805). Alemaniako idazle erromantiko nagusietako bat izan zen. Familia militar batean sortu zen, eta karrera hartara bideratu zuten arren, armak utzi eta zuzenbideko eta medikuntzako ikasketak egin zituen literaturan hasi aurretik. Jean-Jacques Rousseau-ren jarraitzaile sutsua izan zen gaztetan, idazle klasikoak irakurri zituen (Homero, Virgilio, Shakespeare...), eta harreman estuak izan zituen Sturm und Drang taldeko poetekin. 1781-1787 bitartean lau drama idatzi zituen, gizarteko gehiegikeriak salatzen zituztenak: Die Räuber (1781, Gaizkileak) eta Die Verschwörung des Fiesko zu Genua (1783, Fiesco, edo genoarren konspirazioa) tiraniaren aurka; Kabale und Liebe (1784, Intriga eta amodioa), gizarteko desberdintasunen aurka, eta Don Carlos (1787), kontzientzia mailako zapalketaren aurka. Wurtenberg-eko dukearen mehatxuen ondorioz Stuttgart-eko hirira jo behar izan zuen, eta 1789an Jena-ko unibertsitateko historia irakasle hasi zen. Historia, filosofia eta estetika landu zituen hurrengo urteetan: Geschichte des Dreissigjährigen Krieges (1791-1793, Hogeita Hamar Urteko Gerraren historia), über die tragische Kunst (1792, Arte trajikoari buruz), Briefe über die ästhetische Erziehung des Menschen (1793-1795, Gutunak gizakiaren estetika heziketari buruz). Garai hartan Goethe-rekin harremanetan jarri zen; harekiko gutunetan, politika bideak alde batera utzi eta norberak edertasunaren eta, aurreramenduaren bidean, ongiaren aldera duen isuria landu beharra dagoela argudiatzen zuen. Goethe-ren eraginez, poesia molde klasizistetara jo zuen ondoren, eta lan bikainak idatzi zituen: balada bilduma (1797) eta Das Lied von der Glocke (1800, Ezkilaren kantua). 1794tik aurrera dramak idatzi zituen berriro, eduki moral handikoak: Wallenstein trilogia (1794-1799), Maria Stuart (1800), Die Jungfrau von Orleans (1801, Orleans-eko neskatxa), Die Braut von Messina (1803, Messina-ren andregaia) eta Wilhelm Tell (1804). Hogei antzerki lan utzi zituen bukatu gabe.
Wilhelm Tell
itzul.: Lur erredakzioa
Lur Entziklopedia Tematikoa, 1999
Musa alemana
itzul.: Joxe Azurmendi
Euskera, euskaldunon hizkuntza, 1990
Eusko Jaurlaritza
Oh Freude, nicht diese Töne (Adiskideok! Ez gaitezen goinu zarata hoietan e
itzul.: ?
Urrats - 1, 1979
Gilen Tell
itzul.: Jaxinto Fdez. Setien
Mensajero, 1979
Kimu 14
Pozari
itzul.: Resurrección Maria de Azkue
Opera libretoa, 1922
An die Freude. (Poza, Jainkotxinpart eder)
itzul.: ?
Euskal-Erria - 70, 1914
KRITIKAK
Wilhelm Tell – Karlos Del Olmo, Berria (2005-10-18)
Dolu-egunerokoa
Roland Barthes
itzul.: Danele Sarriugarte
Asier Urkiza
31 ipuin
Anton Txekhov
itzul.: Iker Santxo Insausti
Aritz Galarraga
Oihaneko ipuinak
Horacio Quiroga
itzul.: Xabier Monasterio
Aiora Sampedro
Barrengaizto
Beatrice Salvioni
itzul.: Fernando Rey
Nagore Fernandez
Girgileria
Juana Dolores
itzul.: Maider Ramirez
Nagore Fernandez
Berlin Alerxanderplatz
Alfred D?blin
itzul.: Anton Garikano
Aritz Galarraga
Teatro-lanak
Rosvita
itzul.: Enara San Juan Manso
Amaia Alvarez Uria
Arturoren uhartea
Elsa Morante
itzul.: Koldo Biguri
Asier Urkiza
Arrabioen gerra
Karel Capek
itzul.: Koro Navarro
Jon Jimenez
Negu batez Mallorcan
George Sand
itzul.: Miren Arratibel / Aintzane Atela
Aritz Galarraga
2025 Apirila
Jean-Paul Sartre
Sartre euskaraz
Francis Scott Fitzgerald
Euskarazko lanak
2025 Martxoa
Friedrich H?lderlinen urteurrena
<>Edgar Lee Masters<>
Hamar poema
2025 Otsaila
2025 Urtarrila
Derek Walcott/Nijole Miliauskaite
Zubia elurretan
2024 Abendua
Juan Ramon Jimenez
Hamabi poema
MPK bildumak 10 urte (Biziei ere omen)
Manuel Vazquez Montalban
Poesia kaiera
2024 Azaroa
Sophia de Mello / Cecilia Meireles
Poemak
2024 Urria
2024 Iraila
Aurora Bertrana
Papeete modernoa
2024 Abuztua