euskarari ekarriak

1.591 idazle / 4.067 idazlan

  A B C D E F G H I J K L M N O P Q R S T U V W X Y Z  

Azken kritikak

1844-10-15 / 1900-08-25

Friedrich Nietzsche


Nietzsche, Friedrich. Alemaniar filosofoa (Röcken, 1844 - Weimar, 1900). Bonn-en eta Leipzig-en filosofia klasikoa ikasi zuen eta hogeita bost urte zituela filosofia irakasten hasi zen Basileako unibertsitatean, Suitzan. 1879an sifilisak jo eta lanpostua utzi behar izan zuen gaixoturik. 1889an burua galdu zuen, eta 1900ean hil zen guztiz eroturik. Haren obra aipagarri batzuk: Tragediaren sorrera (1872), Gizatarra, gizatarregia (1878), Honela mintzatu zen Zaratustra (1883, X. Mendigurenek euskarara itzulia), Ongiaz eta gaizkiaz Haraindi (1886), Moralaren genealogia (1887), Itzulera etengabea (1888) eta Ecce Homo, (1908an argitaratua) besteak beste. n Nietzscheren eraginak eta pentsamendua. Nietzschek itzal handia izan du Europako kulturan. Schopenhauer filosofoak eta Wagner musikalariak eragin handia izan zuten beregan, eta hortik etor zekiokeen literaturarako eta arterako zuen zaletasuna. Halaber, oso ondo ezagutzen zuen greziar kultura eta eragin handia izan zuen horrek bere pentsamenduan. Bere filosofiaren ardatza gizonaren bizitza da, bizitzaren balioak, eta horren inguruko morala. Hala, arrazoiaren aurkako filosofia joera sortu zuen (bitalismoa) Hegelen filosofia errazionalaren kritikan oinarri hartuz. Nietzscheren ustez gizonak mugarik gabe bizitzeko borondatea du funtsean, baina oztopo bat aurkitzen du bere bidean, bizitza bera, atsekabez eta oztopoz betea; hala, gizonaren eginkizun gorena trabak gainditzea da, ez etsitzea eta bere burua gainditzea etengabe (hortik super-gizonaren ideia). Kristautasunari kritika zorrotza egin zion, etsipenaren kultura zabaldu eta gizona makurturik bizitzera eramaten duelako. Nietzschek, hain gogor kritikatu zituen positibistek bezala, metafisika gaitzetsi, Jainkoarenganako fedea ezetsi eta ukatu egiten zuen arimaren hilezkortasuna. Baina, aldi berean, Europako kulturaren eta moralaren kontra ekin zion, pentsamendu errazionala eta zientifikoa zabaltzen zituelako eta horrekin gizonaren intuizioa eta berezko sena itzaltzen zituelako. Hala, mendebaleko kulturaren erroetara bideratu zuen bere kritika lehenik eta behin: greziar kulturara. n Greziar kulturaren eragina Nietzscheren filosofian. Nietzschek bi joera bereizten zituen antzinako Grezian; bata zen apolotarra (Apolo jainkoarena), argiaren, orekaren eta errazionalismoaren sinbolo dena; bestea da dionisiarra (Dionisos jainkoarena, ardoaren eta eromenaren jainkoarena, alegia), grinaren, oparotasunaren, eromenaren, erotismoaren eta bizitzaren sinbolotzat hartzen dena. Lehenengo joera errazionalista hori Grezia klasikoaren irudia da, mendebaleko kulturara igaro dena; bestea, dionisiarra, Nietzschek bere egin zuen eta, hain zuzen, bizitzeko gogo hori jarri zuen bere pentsamenduaren oinarrian. n Itzulera etengabea. Nietzschek Heraklitogantik datorren ideia bat erabili zuen; gauzen eta gertaeren "itzulera etengabea"rena. Bere ustez munduan gertatu den oro berriro errepikatuko da, zitalkeriak eta gauza makurrak barne. Baina gizonak alda dezake mundua, indarrean diren balio guztiak aldaraziz eta bere burua gaindituz; hala, super-gizona sortuz joango da. n Nietzscheren super-gizona. Nietzsche berdintasuna eta demokrazia eskatzen zuten joera guztien aurka agertu zen, gizabanakotasun indartsua, bestea azpiratzeko gai zena, miresten baitzuen. Ondasun gorena bizia bera zen Nietzscherentzat, eta horren baitan gailentasuna eta ahalmena eskuratzeko nahia zegoela uste zuen. Gizonak bere burua gainditu behar du, super-gizona izatera iritsi, eta horretarako ez du izan behar begirunerik eta besteenganako errukirik. Horrek guztiak moralaren ikuspegi berri bat izatera eraman zuen. n Jaunen morala eta esklaboen morala. Nietzschek aparteko gorrotoa zion Kant-en etikari, betebeharrei eta erantzunkizunei hark ematen zien garrantziagatik, eta beste hainbeste esan daiteke kristau moralaz. Nietzschek bizitza bera baino ez zuen aintzat hartzen, bizitza indartsua, osasuntsua, menderatzeko borondatea duena. Errukia eta ahuldadea ziren beretzat gaitzik larrienak. Bi moral mota bereizten zituen; bata jaunen morala zen, indar handikoa, gorena, bizitzaren bultzadak baieztatzen zituena; bestea esklabo eta morroiena zen, ahula, errukizkoa, bizitzan konfidantzarik ez zuena. Ideia horietan oinarriturik eraiki zuten bere ideologia arrazista eta gerrazalea Hitler-ek eta nazioek. Nietzschek gerraren balioak goraipatzen zituen; berarentzat gerrak gizonaren bertute asko utzi zituen agerian: ausardia, eskuzabaltasuna edo elkarlaguntza, besteak beste. Dena den, Nietzscheren pentsamendua irrazionalismo modernoaren adierazpide osoena da, eta interpretazio ugari egiteko bidea ematen du.

[Idazleari buruzko informazio gehiago]

Wagner afera / Nietzsche Wagnerren kontra

itzul.: Unai Casas Antia

EHU, 2010

Limes, 13

Moralaren genealogia

itzul.: Xabier Mendiguren Bereziartu

Klasikoak, 1997

Pentsamenduaren Klasikoak

Honela mintzatu zen Zaratustra

itzul.: Xabier Mendiguren Bereziartu

Klasikoak, 1992

Pentsamenduaren Klasikoak

Mendi gailurretatik

itzul.: Jon Mirande

Gernika, 1952

18

Hitzorduak

Uztailak 15: Juliana Leveille-Trudel Nirliit Lekeition

Uztailak 20: Mohammed El Kurd idazlearen poemak Palestinaren aldeko errezitalean Azpeitian

Azken kritikak

Amok
Stefan Zweig

itzul.: Aiora Jaka
Nagore Fernandez

Auzo madarikatua
Felix Urabayen

itzul.: Aingeru Epaltza
Jon Jimenez

Lur jota Parisen eta Londresen
George Orwell

itzul.: Rafa Santxitz-Muxika
Amaia Alvarez Uria

Lur jota Parisen eta Londresen
George Orwell

itzul.: Rafa Santxitz-Muxika
Asier Urkiza

Carmilla
Joseph Sheridan Le Fanu

itzul.: Maialen Berasategi
Paloma Rodriguez-Mi?ambres

Txori Gorri. Andre siux baten idazlanak
Zitkala-Sa

itzul.: Xabier Monasterio
Ainhoa Aldazabal Gallastegui

Paziente isila
Alex Michaelides

itzul.: Fernando Rey
Nagore Fernandez

Eromenaren laudorioa
Erasmo Rotterdamgoa

itzul.: Julen Kalzada
Aritz Galarraga

Bigarren sexua
Simone de Beauvoir

itzul.: Irene Arrarats
Mikel Asurmendi

Maitasuna eta dirua, sexua eta heriotza
Mckenzie Wark

itzul.: Danele Sarriugarte Mochales
Jon Jimenez

Azken sarrerak

2025 Ekaina

Ford Madox Ford
Historiarik goibelena

Manuel de Pedrolo
Irakurgai

Teresa Colom
Bost poema

Patxi Apalategi
Itzulpen lanak

Oscar Milosz
Poesia kaiera

Frank O'Hara
Poesia kaiera

2025 Maiatza

Palestinar poetak
Poemak Nakba egunez

Gabriel Aresti eta berak euskaratutako Internazionala osorik

2025 Apirila

Huy Can / Yusef Komunyakaa
Poemak Vietnamdik

Roberto Arlt
Arlt gogoan

Jean-Paul Sartre
Sartre euskaraz

Francis Scott Fitzgerald
Euskarazko lanak

2025 Martxoa

Flannery O'Connor
Mendeurrena

Friedrich H?lderlinen urteurrena

Ana Blandiana
Hamabi poema

Ernesto Cardenal
Apokalipsia

<>Edgar Lee Masters<>
Hamar poema

Martxoaren 1ean
Bina poema

2025 Otsaila

Takiji Kobayashi
Martxoak 15

Huy Can
Zortzi poema

Galegoz heldutako poemak

Saltzaile baten heriotza

Pedro Lemebel
Manifestua

2025 Urtarrila

Derek Walcott/Nijole Miliauskaite
Zubia elurretan

Miguel Torga< br>Piztiak

Paco Urondo
Poemak

Louise Michel
Idazlanak

Alex Susanna
Sei poema

2024 Abendua

Juan Ramon Jimenez
Hamabi poema

MPK bildumak 10 urte (Biziei ere omen)

Jacques Prevert
Poesia kaiera

Manuel Vazquez Montalban
Poesia kaiera

2024 Azaroa

Leonardo Sciascia
Narratiba

Sophia de Mello / Cecilia Meireles
Poemak

Santu gutxi letren sarean

2024 Urria

Fatou Ndiaye Sow
Lau poema

Elizabeth Bishop
Hamabi poema

Lupe Gomez
Poemak

[Sarrera guztiak ikusi]