1562-11-25 / 1635-08-27
Lope de Vega
Vega y Carpio, Lope de. Espainiar idazlea (Madril, 1562 - Madril, 1635). Espainiako literaturaren historiako poeta eta antzergile nagusietako bat eta emankorrena da Lope de Vega. Literaturako jenero guztiak maisutasunez landu zituen, eta Espainiako antzerkigintzaren eraberritzaile izateagatik da batez ere ezaguna. Lopek gorabehera handiko bizitza izan zuen, eta hartan hartzen dute oinarria bere lan gehienek. Etxe xume bateko semea zen. Madrilgo Jesusen Lagundiaren eskolan ikasi zuen bi urtez, eta geroago Avilako apezpikuaren zerbitzari egon zen. Dirudienez, hark Alcala de Henaresko unibertsitatera eraman zuen (1576), eta, 1580-1582 bitartean, Las Navasko markesaren zerbitzuan zegoela, Salamancako unibertsitatean ere ikasi zuen. 1583an Azore uharteetako bat hartzera zihoan espedizioan itsasoratu zen. 1588an Madrildik erbesteratu zuten maitale izandako Elena Osorio eta haren sendiari egindako irain-idazkiengatik; bere poemetako Filis da emakume hori. Orduan nobleziako emakume bat, Isabel de Urbina, bahitu zuen, eta harekin ezkondu zen 1588an. Urte horretan bertan Armada Garaitezinean itsasoratu zen Ingalaterrerantz, eta handik itzultzean Valentziara joan zen emaztearekin bizitzera. Geroago Malpicako markesaren eta Albako dukearen idazkari izan zen Toledon eta Alba Tormeskoan. 1595ean emaztea hil zen eta, ondoren, salatzaileen barkamena zuela, Madrila itzuli eta idazteari ekin zion buru-belarri. 1596an emakume batekin ezkondu gabe bizitzeagatik epaitu zuten, eta Micaela Luján-ekin hasi zen harremanetan (bere poemetako Camila Lucinda), baina Juana de Guardo-rekin ezkondu zen 1598an. Urte batzuetan Toledon izan ondoren 1610etik aurrerra Madrilen bizi izan zen. Semeetako bat eta bigarren emaztea hil zitzaizkion, erlijio krisi sakona izan zuen, eta 1614an apaiz egin zen. Handik bi urtera bere bizitzaren azken urteetan lagun izan zuen Marta de Nevaresekin hasi zen madrildarrek gaizpidetzat hartu zuten harremanetan. 1632an hil zen Marta, Loperen poemetako Amarilia. n Lope de Vegaren obra Erdi Aroko herri tradizioaren eta Aristoteleren eta Horazioren obretan oinarritzen diren Berpizkundeko teorien arteko sintesia da. Era guztietako neurriak eta jeneroak erabili zituen poesian, eta lirika herrikoiak zein landuak erakarri bazuen ere, Lope, oro har, "argitasunaren" aldeko izan zen. Batez ere antzerkiak idatzi zituen; 500 baino gehiago gorde dira, bere bizitzako azken hogeitamar urtetan idatziak gehienak, era guztietako gaiak eta argumentuak erabiltzen dituztenak: auto sacramental deritzanak (El viaje del alma, La siega...), erlijioa gaitzat duten komediak (Barlan eta Josafa...), mitologia gaitzat dutenak (Adonis eta Venus...), atzerriko historia eta historia klasikoa gaitzat dutenak (Roma abrasada, Moscoviako dukea), Espainiako kroniketan eta elezaharretan oinarritutakoak (Alkaterik hoberena, Erregea, Olmedo-ko zalduna, Peribáñez eta Ocañako gomendatorea, Fuente Ovejuna, Zalameako Alkatea), amodio eta ohiturazkoak (Ortuzainaren zakurra, Dama ergela). Komedia horien artean ezagunenak Espainiako historian oinarrituak dira; obra horietan, dramaren haria maisutasun handiz ehuntzen duela, Lopek ohorea eta zintzotasuna onesten ditu eta erregea goraipatzen du herriaren eskubideen babesle gisa, ustelkerian eta handinahikerian murgilduta dauden nobleen eta handikien aurrean. Poesian aipagarriak dira La Dragoneta (1598) eta La Gatomaquia (1634) narrazio-poema luzeak, gai mitologikoa edo epikoa darabiltenak, eta, poema laburren artean, Errimak (1602), Errima sakratuak (1614), Romancero espiritual (1619) eta Marta de Nevares hil zenean haren omenez idatzitako Amarilis (1633) egloga. Prosan idatziak dira berriz artzain-jeneroko La Arcadia (1598) eta nobela dramatiko bat, autobiografikoa, elkarrizketez osatua eta La Celestina-rekin zerikusi handia duena, La Dorotea (1632). Antzerkigintza berritu zuen Lopek, ordu artekoaren sintesia eginez eta handik aurrera nagusi izan zenaren ildoa irekiaz, Arte nuevo de hacer comedias (1609) obra teoriko-didaktikoan azaldutakoaren arabera: araudi klasikoa baztertuta, ekintza garai eta toki ezberdinetan gauzatzea; obra hiru ekitalditan banatzea eta neurri desberdinak erabiltzea; gertaera nagusiaren parean bigarren mailako beste bat sartzea eta -ez nahita nahiez, hala ere- elementu komikoak eta trajikoak batera erabiltzea; eta erlijioa, erregea eta ohorea goraipatzea.
Fuenteovejuna
itzul.: Lur erredakzioa
Lur Entziklopedia Tematikoa, 1999
Zer da au?
itzul.: Igotz
Príncipe de Viana - 120, 1976
Prantzisko Aita Serafindarraren eztaiak
itzul.: ?
Irugarrengo Prantzisko'tarra - 159, 1926
Apirilak 24: Annie Ernaux Emakume bat Orion
Apirilak 25: Olga Tokarczuk Erabili goldea hilen hezurren gainetik Gasteizen
Transgresioa irakasgai
Bell Hooks
itzul.: Amaia Apalauza
Bestiak Liburutegia
Zoriontasunaren defentsan
Epikuro
itzul.: Jonathan Lavilla / Javier Agirre
Aritz Galarraga
Gizadiaren oren gorenak
Stefan Zweig
itzul.: Edorta Matauko
Jon Jimenez
Barbaro iraun
Louisa Yousfi
itzul.: Itziar Diez de Ultzurrun
Amaia Alvarez Uria
Palestinaren okupazioaz eta kolonizazioaz
Perry Anderson
itzul.: Amaia Astobiza / I?igo Roque
Irati Majuelo
Hitzak palmondo
Silvia Federici
itzul.: Amaia Astobiza
Nagore Fernandez
Altxa, hildakoak
Fred Vargas
itzul.: Be?at Irastorza
Ainhoa Aldazabal Gallastegui
Alderdi komunistaren manifestua
Karl Marx / Friedrich Engels
itzul.: Xabier Kintana
Aritz Galarraga
Independentzien eguzkiak
Ahmadou Kourouma
itzul.: Aiora Jaka
Jon Jimenez
Bortxaketa
Joyce Carol Oates
itzul.: Xabier Olarra
Ibon Ega?a
2024 Martxoa
Maria Barbal
Adiskide eskoziarrari
2024 Otsaila
Mildred Kiconco Barya
Lurraren orbainak
Sarah Kane
Zartatua/Psikosia 4.48
2024 Urtarrila
Jose Maria Arguedas
Pongoren ametsa
Antelme / Farrokhzad
Errepresiopeko hitzak
2023 Abendua
2023 Azaroa
Mosab Abu Toha eta Adania Xibli idazle palestinarrak euskarari ekarriak
2023 Urria
Gabriel Arestik euskaratutako Internazionala osorik
2023 Iraila
Jon Beistegik euskarari ekarritakoak
Chopin eta Mansfield
Narrazioak
Ho Chi Minh
Gartzelako egunkaria
2023 Abuztua
2023 Uztaila
David Albahari
G?tz eta Meyer (zatia)