1564-04-23 / 1616-04-23
William Shakespeare
Shakespeare, William. Poeta, antzerkigile eta aktore ingelesa (Stratford-upon-Avon, 1564 - Stratford-upon-Avon, 1616). Historiako dramagile handiena da aditu askoren arabera. Merkatari aberats baten semea zen eta jaioterrian egin zituen ikasketak. 1582an Anne Hathaway, bera baino zortzi urte zaharragoa zen emakumearekin ezkondu zen eta hiru seme-alaba izan zituen. Emaztearekiko harremanak txarrera egin zuten eta ondoko urteetan, 1584tik aurrera, Londresa joan zen eta aktore eta antzerkigile gisa lan egin zuen. Lord Chamberlain-en antzerki konpainian lan egin zuen eta 1588an hasi zen haren ospea zabaltzen. 1610. urtea arte Londresen bizi izan zen eta handik aurrera sorterrira erretiratu zen. n Shakespearen obra. Ez da zehatz ezagutzen zein izan zen haren lehen obra. 1590. urtetik aurrera aurkeztu bide zituen lehen obrak. Antzerki molde guztiak landu zituen. Komediak: The Taming of the Shrew (1593-1594, Piztia menderatua), Love's Labour's Lost (1594-1595, Galdutako amodioen penak), Ingalaterrako erregeen historian oinarrituriko dramak: Henry VI (1589-1592) eta Richard III (1592-1593), eta bere lehen trajedia: Romeo and Juliet (1594-1595). Garai hartako antzerkian erabiltzen ziren osagarriez baliatu zen lehen lanetan. Zorroztasun handia erakutsi zuen pertsonaien ezaugarriak aurkeztean eta maisutasun handiz erabili zuen ingeles hizkuntza, ordu arte ezagutzen ez zitzaion aberastasunaz. XVI. mendeko azken urteetan komediak idatzi zituen batez ere: The Merchant of Venice (1596-1597, Veneziako merkataria) eta Much Ado About Nothing (1598-1599, Zarata handia ezertarako ez), baita antzinako Erromako pertsona handien historia dramak ere: Julius Caesar (1599-1600, Julio Zesar). Komedietan, gorte giroko abentura erromantikoak eta zoritxarreko amodioak landu zituen bereziki; historia lanetan, aginte maila gorenaren bila diharduten gizabanakoen arteko borrokak aurkeztu zituen. Antzerki lan hauek hasierakoak baino konplexuagoak dira maila dramatikoari dagokionez. XVII. mende hasieran idatzi zituen trajedia handienak; lau trajedia nagusi idatzi zituen garai honetan: Hamlet (1600-1601), Othello (1604-1605), King Lear (1605-1606) eta Macbeth (1605-1606). Psikologia azterketa zorrotz baten bitartez, Shakespearek amaiera trajikoan amildu zituen pertsonaia hauek, eta heroiak bukaera hartara ezinbestean zeramatzaten nortasunezko akatsez baliatu zen horretarako. Akats hauek, segurtasun eza (Hamlet), arrazoi gabeko jelosiak (Otelo), umekeriak eta setakeriak (Lear errege) eta neurri gabeko handinahia (Macbeth), erabili zituen pertsonaien barne psikologia eta portaera etikoa azaltzeko. Trajedia hauetako egitura konplexu gorabehera gabeak, poesia molde eta hizkuntza aberatsek eta filosofiaren sakontasunak munduko literaturako lehen mailara eraman zuten Shakespeare. Azken urteetako lanetan batera aurkeztu zituen komediako eta trajediako osagarriak: The Winter's Tale (1610-1611, Neguko Ipuina), The Tempest (1611-1612, Ekaitza). Hasierako lanen ondoan, drama auziaren amaiera aldatu zuen, damuari eta barkamenari bide emanez, eta aurkarien arteko adiskidatzearen aldeko joeraz. 1623an inprimatu ziren lehen aldiz Shakespeare-ren antzerki lanak, eta 1609an haren sonetoak. Ordea, ez da ezagutzen noiz ondu zituen. 154 soneto dira eta zeharka bere harreman pertsonalak adierazten dute. Argitu gabe dago pertsona haiek benetakoak ziren ala ez. Sentimendual eta arte maisutasuna nabarmentzen dira lan honetan. Obra guzti hauez gainera, bi kontakizun poema idatzi zituen: Venus and Adonis (1593) eta Rape of Lucrece (1594, Lukreziaren bahiketa), eta eresi bat: The Phoenix and the Turtle (1601ean argitaratua, Fenix-a eta usapala).
CXXX. sonetoa
itzul.: Luigi Anselmi
Bertzerenak, 2006
Pamiela
Dramak
itzul.: Bedita Larrakoetxea
Graficas Eset, 1977
Odol antzerkiak-B
itzul.: Bedita Larrakoetxea
Graficas Eset, 1976
Odol antzerkiak-A
itzul.: Bedita Larrakoetxea
Graficas Eset, 1976
Komediak-A
itzul.: Bedita Larrakoetxea
Graficas Eset, 1974
Komediak-B
itzul.: Bedita Larrakoetxea
Graficas Eset, 1974
Irritza-Macbeth
itzul.: Toribio Alzaga
Eusko Ykaskuntza, 1926
KRITIKAK
Sonetoak – Javier Rojo, El Correo (2015-03-07)
Hamlet – Inma Errea, eizie.org (2013-02-14)
Hamlet – Igor Estankona, Deia (2003-01-14)
Hamlet – Karlos del Olmo, Euskaldunon Egunkaria (2002-12-14)
Soneto hautatuak – Edorta Jimenez, Argia (1995-07-30)
Soneto hautatuak – Joxerra Garzia, Euskaldunon Egunkaria (1995-07-23)
Endrike VIII – Mikel Antza, Susa (1986-04-01)
Hamlet. Danemark´eko Erregegaiaren Edestia – Ibinagabeitia'tar Andima'k, Euzko Gogoa (1952-09-01)
Ekainak 16: Bloomsday Iru?ean eta Dublinen
Ekainak 16: Gaito Gazdanov Alexander Wolfen mamua Ean
Alexander Wolfen mamua
Gaito Gazdanov
itzul.: Josu Zabaleta
Nagore Fernandez
Spoon River Antologia
Edgar Lee Masters
itzul.: Alain Lopez de Lacallle
Paloma Rodriguez-Mi?ambres
Autobiografia bat
Assata Shakur
itzul.: Danele Sarriugarte Mochales
Nagore Fernandez
Spoon River Antologia
Edgar Lee Masters
itzul.: Alain Lopez de Lacallle
Jose Luis Padron
Emakume bat
Annie Ernaux
itzul.: Itziar de Blas Fdez. de Gamarra
Nagore Fernandez
Atsoa
Victor Catala
itzul.: Sagastibeltza
Joxe Aldasoro
Puskak
Irene Pujadas
itzul.: Amaia Apalauza
Asier Urkiza
Beirazko kanpaia
Sylvia Plath
itzul.: Garazi Arrula
Hasier Rekondo
Puskak
Irene Pujadas
itzul.: Amaia Apalauza
Ainhoa Aldazabal Gallastegui
Nik ez dakit beste gauza batzuen berri
Elisa Levi
itzul.: Irene Aldasoro
Irati Majuelo
2023 Ekaina
2023 Maiatza
Wa Thiong'o eta Bulawayo
Afrikako hitzak
2023 Apirila
Mouton eta Rodoreda
Fantasiatik errealitatera
2023 Martxoa
Jose GorostizaAmaibako heriotza
Roberto Juarroz
Poesia bertikala
2023 Otsaila
2023 Urtarrila
2022 Abendua
Alphonse Daudet eta Louis Aragon
Testuak
2022 Azaroa
2022 Urria
Coleridge/Gautier
Erromantizismoaren haizeak
Federico Garcia Lorca
Poesia kaiera