1564-04-23 / 1616-04-23
William Shakespeare
Shakespeare, William. Poeta, antzerkigile eta aktore ingelesa (Stratford-upon-Avon, 1564 - Stratford-upon-Avon, 1616). Historiako dramagile handiena da aditu askoren arabera. Merkatari aberats baten semea zen eta jaioterrian egin zituen ikasketak. 1582an Anne Hathaway, bera baino zortzi urte zaharragoa zen emakumearekin ezkondu zen eta hiru seme-alaba izan zituen. Emaztearekiko harremanak txarrera egin zuten eta ondoko urteetan, 1584tik aurrera, Londresa joan zen eta aktore eta antzerkigile gisa lan egin zuen. Lord Chamberlain-en antzerki konpainian lan egin zuen eta 1588an hasi zen haren ospea zabaltzen. 1610. urtea arte Londresen bizi izan zen eta handik aurrera sorterrira erretiratu zen. n Shakespearen obra. Ez da zehatz ezagutzen zein izan zen haren lehen obra. 1590. urtetik aurrera aurkeztu bide zituen lehen obrak. Antzerki molde guztiak landu zituen. Komediak: The Taming of the Shrew (1593-1594, Piztia menderatua), Love's Labour's Lost (1594-1595, Galdutako amodioen penak), Ingalaterrako erregeen historian oinarrituriko dramak: Henry VI (1589-1592) eta Richard III (1592-1593), eta bere lehen trajedia: Romeo and Juliet (1594-1595). Garai hartako antzerkian erabiltzen ziren osagarriez baliatu zen lehen lanetan. Zorroztasun handia erakutsi zuen pertsonaien ezaugarriak aurkeztean eta maisutasun handiz erabili zuen ingeles hizkuntza, ordu arte ezagutzen ez zitzaion aberastasunaz. XVI. mendeko azken urteetan komediak idatzi zituen batez ere: The Merchant of Venice (1596-1597, Veneziako merkataria) eta Much Ado About Nothing (1598-1599, Zarata handia ezertarako ez), baita antzinako Erromako pertsona handien historia dramak ere: Julius Caesar (1599-1600, Julio Zesar). Komedietan, gorte giroko abentura erromantikoak eta zoritxarreko amodioak landu zituen bereziki; historia lanetan, aginte maila gorenaren bila diharduten gizabanakoen arteko borrokak aurkeztu zituen. Antzerki lan hauek hasierakoak baino konplexuagoak dira maila dramatikoari dagokionez. XVII. mende hasieran idatzi zituen trajedia handienak; lau trajedia nagusi idatzi zituen garai honetan: Hamlet (1600-1601), Othello (1604-1605), King Lear (1605-1606) eta Macbeth (1605-1606). Psikologia azterketa zorrotz baten bitartez, Shakespearek amaiera trajikoan amildu zituen pertsonaia hauek, eta heroiak bukaera hartara ezinbestean zeramatzaten nortasunezko akatsez baliatu zen horretarako. Akats hauek, segurtasun eza (Hamlet), arrazoi gabeko jelosiak (Otelo), umekeriak eta setakeriak (Lear errege) eta neurri gabeko handinahia (Macbeth), erabili zituen pertsonaien barne psikologia eta portaera etikoa azaltzeko. Trajedia hauetako egitura konplexu gorabehera gabeak, poesia molde eta hizkuntza aberatsek eta filosofiaren sakontasunak munduko literaturako lehen mailara eraman zuten Shakespeare. Azken urteetako lanetan batera aurkeztu zituen komediako eta trajediako osagarriak: The Winter's Tale (1610-1611, Neguko Ipuina), The Tempest (1611-1612, Ekaitza). Hasierako lanen ondoan, drama auziaren amaiera aldatu zuen, damuari eta barkamenari bide emanez, eta aurkarien arteko adiskidatzearen aldeko joeraz. 1623an inprimatu ziren lehen aldiz Shakespeare-ren antzerki lanak, eta 1609an haren sonetoak. Ordea, ez da ezagutzen noiz ondu zituen. 154 soneto dira eta zeharka bere harreman pertsonalak adierazten dute. Argitu gabe dago pertsona haiek benetakoak ziren ala ez. Sentimendual eta arte maisutasuna nabarmentzen dira lan honetan. Obra guzti hauez gainera, bi kontakizun poema idatzi zituen: Venus and Adonis (1593) eta Rape of Lucrece (1594, Lukreziaren bahiketa), eta eresi bat: The Phoenix and the Turtle (1601ean argitaratua, Fenix-a eta usapala).
CXXX. sonetoa
itzul.: Luigi Anselmi
Bertzerenak, 2006
Pamiela
Dramak
itzul.: Bedita Larrakoetxea
Graficas Eset, 1977
Odol antzerkiak-B
itzul.: Bedita Larrakoetxea
Graficas Eset, 1976
Odol antzerkiak-A
itzul.: Bedita Larrakoetxea
Graficas Eset, 1976
Komediak-A
itzul.: Bedita Larrakoetxea
Graficas Eset, 1974
Komediak-B
itzul.: Bedita Larrakoetxea
Graficas Eset, 1974
Irritza-Macbeth
itzul.: Toribio Alzaga
Eusko Ykaskuntza, 1926
KRITIKAK
Sonetoak – Javier Rojo, El Correo (2015-03-07)
Hamlet – Inma Errea, eizie.org (2013-02-14)
Hamlet – Igor Estankona, Deia (2003-01-14)
Hamlet – Karlos del Olmo, Euskaldunon Egunkaria (2002-12-14)
Soneto hautatuak – Edorta Jimenez, Argia (1995-07-30)
Soneto hautatuak – Joxerra Garzia, Euskaldunon Egunkaria (1995-07-23)
Endrike VIII – Mikel Antza, Susa (1986-04-01)
Hamlet. Danemark´eko Erregegaiaren Edestia – Ibinagabeitia'tar Andima'k, Euzko Gogoa (1952-09-01)
Uztailak 28: Ernest Hemingway idazlearen Fiesta. Eguzkia jaikitzen da irakurraldia Auritzetik Orbaizetara
Uztailak 28: Edorta Jimenez Hemingway eta Gernika Orbaizetan
Uztailak 28: I?aki Sagarna Ernest Hemingway eta Euskal Herria Aezkoako Kultur Olan
Uztailak 28: Ernest Hemingwayren poema errezitaldia Ariben
Sorginak, emaginak eta erizainak
Barbara Ehrenreich / Deirdre English
itzul.: Maria Colera Intxausti
Ainhoa Aldazabal Gallastegui
Gerezi-denbora
Montserrat Roig
itzul.: Amaia Apalauza
Amaia Alvarez Uria
Maitasuna eta dirua, sexua eta heriotza
Mckenzie Wark
itzul.: Danele Sarriugarte Mochales
Nagore Fernandez
Fiesta: Eguzkia jaikitzen da
Ernest Hemingway
itzul.: Koro Navarro
Aritz Galarraga
Nekropolia
Boris Pahor
itzul.: Santi Leone
Asier Urkiza
Horma
Marlen Haushofer
itzul.: Naroa Zubillaga
Ainhoa Aldazabal Gallastegui
Xomorroak
Julia Guillamon
itzul.: Martin Rezola
Nagore Fernandez
Metamorfosia
Franz Kafka
itzul.: Anton Garikano
Aritz Galarraga
Hormako atea eta beste ipuin batzuk
H.G. Wells
itzul.: Joxe Mari Berasategi
Hasier Rekondo
Begiak eman nizkinan eta ilunpeei behatu hien
Irene Sola
itzul.: Joxan Elosegi
Jon Jimenez
2024 Uztaila
Amat-Piniella eta Tisner
Bi liburu
2024 Ekaina
Mohammed el-Kurd idazle palestinarraren Rifqa liburuko 6 poema
2024 Maiatza
Luisa Villalta poeta omenduko du letra galegoen egunak
2024 Martxoa
Maria Barbal
Adiskide eskoziarrari
2024 Otsaila
Mildred Kiconco Barya
Lurraren orbainak
Sarah Kane
Zartatua/Psikosia 4.48
2024 Urtarrila
Jose Maria Arguedas
Pongoren ametsa
Antelme / Farrokhzad
Errepresiopeko hitzak
2023 Abendua
2023 Azaroa
Mosab Abu Toha eta Adania Xibli idazle palestinarrak euskarari ekarriak
2023 Urria