euskarari ekarriak

1.513 idazle / 3.935 idazlan

  A B C D E F G H I J K L M N O P Q R S T U V W X Y Z  

Azken kritikak

1749-08-28 / 1832-03-22

Wolfgang Goethe


Goethe, Johann Wolfgang von. Idazle alemaniarra (Frankfurt am Main, 1749 - Weimar, 1832). Familia burges batean jaio zen, eta Leipzigeko eta Estrasburgoko unibertsitateetan egin zituen ikasketak. Estrasburgon Herder ezagutu zuen; hark Shakespeare-renganako eta herri poesiarekiko zaletasuna sartu zion. 1771-72ko negua Estrasburgoko giro erromantikoa jasotzen duen Götz von Berlichingen drama (1773) idazten eman zuen. 1772an Wetzlar-en izan zen eta Charlotte Buff-enganako sentitu zuen maitasun eroak Die Leiden des jungen Werthers (1774, Werther gaztearen penak) idazteko gaia eman zion. Obra hauekin batera Faust bere obra handia idazten hasi zen, eta bi antzerki ere idatzi zituen: Clavigo (1774) eta Stella (1775). Garai hartan Lili Schönemann-ekin izan zituen harremanek, Frankfurten, poesia liriko ederrenetako batzuk egiteko aukera eman zioten. 1775ean Weimar-era joateko izan zuen deiak erabateko eragina izan zuen bere bizitzan. 1775etik 1786era arte poema liriko ugari idatzi zituen Charlotte von Stein-ekin izan zituen harremanak zirela medio, eta era berean Ilmenau (1783), Zueignung (1784, Eskaintza) eta Hans Sachsens poetische Sendung (1776, Hans Sachsen-en eginkizun poetikoa) lanak idatzi zituen; azken horren bidez Maisu kantari (Meistersinger) ahaztuen berri eman zuen. Orobat Iphigenie, Tasso eta Egmont drama poetikoen zirriborroak egin zituen. Aspaldiko ametsa betez, Italiara joan zen 1786an. Erroman antzinatea aztertu zuen eta Alemaniako erromantizismoa aldatu zuten ideia neoklasikoak landu zituen bertan. Orduan bukatu zituen Iphigenie (17787) eta Egmont dramak (1788). Weimar-a itzuli (1788) eta Charlotte von Stein-ekin zuen lotura hautsita Christiane Vulpius-ekin bizitzen jarri zen. 1789an amaitu zuen Tasso. Garai eta giro berekoa da Römische Elegien (1792, Erromako elegiak). Poema argitaratu berri zuen eran uzteko asmoa izan zuen, baina Schiller-ek jatorrizko asmora itzularazi zuen. Azken bertsioaren lehen zatia 1808an argitaratu zen, eta, bigarrena 1833a arte ez zen eman argitara. Schiller-en adiskide mina zen, eta 1795ean haren eraginez idatzi zituen poema batzuk eta Wilhem Meisters Lehrjahre (1791, Wilhem Meister-en ikasketa urteak), geroago Wilhem Meisters Wanderjahre (1821-1829, Wilhem Meister-en ibilaldiak) obraz osatu zuena. Schiller-ekin zituen harremanen ondorio dira orobat Xenien (1796), Hermann und Dorothea (1798). Schiller hil ondoren (1805), Christiane Vulpius-ekin ezkondu zen (1806), baina beste maitale asko izan zituen: Bettina von Arnim, Minna Herzlieb, Ulrike von Levetzow eta Marianne von Willemer. Wilhelm Meister eta Faust lanen zuzenketaz gainera, hauek izan ziren azken urteetako obrarik garrantzizkoenak: Farbenlehre (1808-1810, Koloreen teoria), teoria optikoak jasotzen dituena; Die Wahlverwandschaften (1809, Aukera parekotasunak), eleberri psikologikoa; Dichtung und Wahrheit (1811-1913, Poesia eta Egia), autobiografia, etab. Goetheren eragina mundu osora hedatu da, eta gaur eta mundu osoko literaturan izenik handienen artean dago.

[Idazleari buruzko informazio gehiago]

Werther gaztearen arrangurak

itzul.: Matias Mugica

Igela, 2013

Maximen und reflexionen

itzul.: Lur erredakzioa

Lur Entziklopedia Tematikoa, 1999

Hautapen-ahaidetasunak

itzul.: Xabier Mendiguren

Ibaizabal, 1992

Literatura Unibertsala 23

Prometheus

itzul.: Joseba Sarrionandia

Hezurrezko xirulak, 1991

Elkar

Werther

itzul.: Gotzon Lobera

Kriselu, 1987

Klasikoak 4

Faust

itzul.: Aita Onaindia

Igarri, 1986

Zure eginbidea

itzul.: ?

Herria - 1314, 1975

Ilhargiari

itzul.: Gabriel Aresti

Euzko-Gogoa, 1955

Haltzen errege

itzul.: Federiko Krutwig

Gernika-15, 1951

Linkeus dorrezaia

itzul.: Antonio Maria Labaien

Euzko-Gogoa, 1951

Loreillekua

itzul.: Basati

Alderdi - 10, 1948

Tule'ko Erregea

itzul.: Polikarpo Iraizoz

Yakintza - 11, 1934

Egaz

itzul.: O.

Euzkadi - 5908, 1931

Bidaztien arrats-abestia

itzul.: O. M.

Euskal-Esnalea - 270, 1926

Nor zaldiz, ain belu, aize ta gau-zear?

itzul.: Koldobika Eleizalde

Euzko Deya - 15, 1916

KRITIKAK

Werther – Dabid Zuazalde, Argia (1988-05-01)

Hitzorduak

Azken kritikak

Puta
Nelly Arcan

itzul.: Miel A. Elustondo
Joxe Aldasoro

Meditazioak
John Donne

itzul.: Patxi Ezkiaga
Nagore Fernandez

Meditazioak
John Donne

itzul.: Patxi Ezkiaga
Jose Luis Padron

Barbaro iraun
Louisa Yousfi

itzul.: Itziar Diez de Ultzurrun
Irati Majuelo

Maskara baten aitortza
Yukio Mishima

itzul.: Iker Alvarez
Asier Urkiza

Transgresioa irakasgai
Bell Hooks

itzul.: Amaia Apalauza
Irati Majuelo

Horma
Marlen Haushofer

itzul.: Naroa Zubillaga
Paloma Rodriguez-Mi?ambres

Maskara baten aitortza
Yukio Mishima

itzul.: Iker Alvarez
Ibai Atutxa Orde?ana

Emakume gaiztoak
Marilar Aleixandre

itzul.: Patxi Zubizarreta
Jon Jimenez

Alferrikakoaren balioa
Nuccio Ordine

itzul.: Fernando Rey
Paloma Rodriguez-Mi?ambres

Azken sarrerak

2023 Azaroa

Gloria Fuertesen poesia

Mosab Abu Toha eta Adania Xibli idazle palestinarrak euskarari ekarriak

Philip Larkin
Sei poema

Javier Arzuaga
Gauerdi minean

Pasolini
Poemak

2023 Urria

Louise Gluck
Poemak

Gabriel Arestik euskaratutako Internazionala osorik

Antonia Vicens
Zortzi poema

2023 Iraila

W.H. Auden
Poemak

Bernard Manciet
Mendeurrena

Jon Beistegik euskarari ekarritakoak

Lydia Davis
Terapia

Miroslav Holub
Poemak

Chopin eta Mansfield
Narrazioak

Ho Chi Minh
Gartzelako egunkaria

Joseph Roth
Leviatana

W.W. Jacobs
Tximino atzaparra

2023 Abuztua

Slawomir Mrozek
Narrazioak

Emmy Hennings
Zortzi poema

Raymond Carver
Idazlanak

2023 Uztaila

David Albahari
G?tz eta Meyer (zatia)

Emily Bront?
Poemak

Miroslav Holub
Poemak

Milan Kundera
Literatur lanak

Maria Merce Mar?al
Poesia kaiera

2023 Ekaina

Edith Sodergranen mendeurrena

Nazim Hikmet
Poemakl

Latindar literatura euskaraz

2023 Maiatza

Wa Thiong'o eta Bulawayo
Afrikako hitzak

2023 Apirila

Mario Benedetti
Poesia kaiera

Bertolt Brecht
Poesia kaiera

Mouton eta Rodoreda
Fantasiatik errealitatera

Oholtzako abangoardia

2023 Martxoa

Chantal Maillard
Idaztea

Jose GorostizaAmaibako heriotza

Roberto Juarroz
Poesia bertikala

[Sarrera guztiak ikusi]