Hemingway, Ernest Miller. Estatu Batuetako idazlea (Oak Park, Illinois, 1899 - Ketchum, Idaho, 1961). Ikasketak amaitu ondoren kazetari lanetan hasi zen Kansas Cityn (1917) eta ondoko urtean Gurutze Gorriko borondatezko gisa esku hartu zuen Lehen Mundu Gerran. Italian zauriturik (1919), kazetaritzan ihardun zuen EEBBetan. Parisen Gertrude Stein eta Ezra Pound ezagutu eta haien babespean hasi zen literatura lanetan. Aipaturiko idazle horien eraginaz gain, Hemingwayren estiloan EEBBko bizimoldeaz arduraturiko idazleen aztarna (Mark Twain, Sherwood Anderson), baita Europako XIX. mendekoen ukitua, (Stendhal, Flaubert, Conrad, Turgenev, Tolstoi) nabari da. 1925ean argitaraturiko In Our Time (Gure garaian) liburuan ipuin laburrak bildu zituen. Zezenketaren mitoak erakarrita, amerikar batzuen Paristik Iruñerako bidaia kontatzen duen The Sun Also Rises (1926, Eguzkia ere ateratzen da) eleberriarekin irakurlegoaren behin-betiko onespena jaso zuen. 1929an argitaraturiko A Farewell to Arms (Agur armak, agur) obra gerrako oroitzapenez betea ageri da. Heriotza arratsaldean (1932, Death in the Afternoon) izenburuko saioan tauromakia gaia erabili zuen berriro. Hemingwayren beste zenbait obra nagusi: Green Hills of Africa (1935, Afrikako muino berdeak) erreportaia; The Snows of Kilimanjaro (1936, Kilimanjaroko elurra, Javi Cillerok euskaratua) ipuin laburrak; The Short Happy Life of Francis Macomber (1936, Francis Macomberen bizitza labur zoriontsua) eleberria, To Have and Have Not (1937, Ukan eta ez ukan) eleberria, The First Fortynine Stories (1938, Lehen berrogeita bederatzi ipuinak), The Fifth Column (1938, Bosgarren zutabea), antzerki lana eta For Whom the Bell Tolls (1940, Noren hil-ezkilak?) eleberri ezaguna, Across the River and into the Trees (1950, Ibaiaren beste aldean eta zuhaitzen artean), The Old Man and the Sea (Agurea eta itsasoa, A. Goenagak eta J.M Iturraldek euskaratua). Depresioak jota, bere buruaz beste egin zuen 1961n. Hil ondoren haren beste zenbait obra argitaratu ziren: A Moveable feast (1964, Jai mugikorra); Islands in the stream (1970, Uharteak itsas lasterrean). n Kazetaritzak zerikusi handia du Hemingwayren idazmolde zuzen, lau eta adierazkorrean. Hitzaren bilaketa zorrotz horren bidez objektibitatea lortzen saiatzen da: portaerak deskribatzen ditu baina ez protagonisten burutazioak. Egungo eleberrigintzaren maisuen artean kokatu ohi dute kritikariek. Heriotzari "erabateko ziurtasun bakar" horri aurre egiten jarri ohi ditu Hemingwayk bere pertsonaiak, bortxa eta arrisku txarreko egoeretan (ehiza, boxeoa, arrantza, zezenketa, gerra). n 1954an Literaturako Nobel saria jaso zuen.

[Idazleari buruzko informazio gehiago]

Nabokov, Vladimir. Estatu Batuetako idazlea, Errusian jaioa (San Petersburgo, 1899 - Lausanne, 1977). Errusiar aristokraziako familia batean jaioa zen, eta bere herritik ihes egin behar izan zuen 1917ko urriko iraultzaren ondoren. Cambridge-n egin zituen ikasketak eta ondoren Estatu Batuetara joan zen bizitzera; azkenik Suitzan geratu zen. Haren lanak sarritan esperimentalak eta ilunak badira ere, beti ere erudizio eta zorroztasun handia erakusten dute. Lehen lanak errusieraz idatzi zituen; aipatzekoak dira Etsipena (1936) eta Gonbidapena heriotzara (1938). Ingelesezko lan ospetsuena Lolita (1958) da; gizon heldu batek bere alabaorde gaztearekin dituen maitasun harremanak kontatzen dira bertan. Kritika eta istilu handiak sortu bazituen ere, gaur egungo prosaren klasiko bihurtu da. Beste eleberrien artean aipagarri dira Pnin (1957), Pale Fire (1962, Su apala), eta Ada (1969). Eleberriaz gainera, beste literatura jeneroak ere landu zituen Nabokov-ek: poesia, kritika, autobiografia, etab. Bestalde, tximeletetan aditua zen, eta hori zela eta nazioartean ezaguna.

[Idazleari buruzko informazio gehiago]

Hesse, Herman. Idazle alemaniarra, suitzar herritartua (1921) (Calw, Wurtemberg, 1877 - Montagnola, Lugano, 1962). Erlijiozko giroan hazi zuten baina gaztetan jadanik bere gurasoek eman nahi zioten teologia ikasketatik aldendu zen. Etxetik aldegin zuen hamalau urte zituela eta erloju konpontzaile eta liburu saltzaile gisa aritu zen literatura iharduerari ekin aurretik Tübingen-en eta Basilean. Idazle baten sorterrirako itzulera kontatzen duen Peter Comenzind (1904) eleberriarekin eman zen ezagutzera. Unterm Rad (1906, Gurpilaren azpian) izenburuko bigarren eleberrian gurasoen eta irakasleen larderiak hertsitako haurtzaroaren berri ematen du. 1911n Indiara joan zen bidaiari. 1914ko gerraren hasieran bakezaletasunari atxikia agertu zen, baina gerrak eta arazo pertsonalek krisi sakona eragin zioten. Ondoko eleberrietan gizakiaren barne kontraesanak aztertzeari ekin zion: Demian (1919), jainkozkoaren eta deabruzkoaren arteko gaztazka; Siddharta (1922), hinduen mitologiak iradokia; Steppenwolf (1927, Estepako otsoa), garaiko krisi espirituala; Narzis und Goldmund (1930, Narziso eta Gozmundo). Azkeneko eleberrian, Das Glasperlenspiel (1943, Beirazko perlen jokoa), gizaki hautatuek osaturiko izpiruzko komunitate bat aurkeztu zuen; hala, Sartaldeko zibilizazio teknikoaren eta sortaldeko filosofiaren sintesia egin nahi izan zuen.Literaturako Nobel saria jaso zuen 1946an. Molde klasikoak erabiliz, Hesseren obra sentiberatasunaren, arrazoiaren eta sentimenduaren artean mugitzen da. Ekialdeko mistizismoak erakarria izan zen aldetik, Europako abangoardietan izan zuen eragina, bai eta EEBBetako hirurogeigarrenetako kontrakulturan ere, gazte hippy-engan esate baterako.

[Idazleari buruzko informazio gehiago]

Rousseau, Jean-Jacques. Filosofo eta idazle suitzarra, frantsesez idazten zuena (Geneba, 1712 - Ermenonville, Frantzia, 1778). Familia protestante batean sortu zen. Ama galdu zuen bera jaio eta berehala eta, aitaren izaera fantasiatsuaren eraginez, eleberriak eta Plutarco-ren obrak irakurri zituen gaztetan. Turin aldera joan zen 1728an ikastera eta katoliko bihurtu zen. 1733-1740 bitartean Warens-ko andrearen babespean bizi izan zen Frantziako Chambery-n eta, musikako ikasketak egiteaz batera, idazten hasi zen. Parisera joan zen 1742an, ospe eta diru bila, baina ez zuen arrakastarik izan, musika alorrean saiatu zen arren. 1743an Veneziara joan zen Frantziako enbaxadorearen idazkari, eta hiri hartan urtebete eman ondoren itzuli zen Parisera. 1745aren hasieran Thérèse Levasseur bizi zen ostatuko zerbitzari batekin lotu zen; bost seme-alaba izan zituen, eta Levasseur-i bizitza osoan mantenua eman zion arren, umezurtzen erruki etxera bidali zituen bost haurrak, garai hartan askok egiten zuten bezala. Badirudi jokabide hartaz damututa bizi izan zela Rousseau aurrerantzean. Urte haietan ezagutu zuen Denis Diderot, eta lan batzuk egin zituen haren Encyclopédie obrarentzat. Diderot-ek eragin handia izan zuen beragan eta hark bultzatuta aurkeztu zuen bere lehen obra, Discours sur les sciences et les arts (1750). Musika idazten jarraitu zuen eta arrakasta handia lortu zuen 1752an Le Devin du village (Herriko aztia) operaz. Rousseau-k italiar musikaren nagusitasuna aldarrikatu zuen beti, Rameau eta beste zenbait frantses musikarien aurrean. 1754an hasi zen entziklopedistengandik aldentzen eta 1755ean Discours sur l'origine et les fondements de l'inégalité parmi les hommes liburua idatzi zuen; Rousseau-k giza izaerari hondatzailetzat eta gizakien arteko desberdintasunen sorburutzat jo zituen historia eta zibilizazioa liburu hartan, eta kritika biziak eragin zituen entziklopedisten artean, aurreramenduaren eta arrazoiaren etsaitzat hartu baitzuten Rousseau. 1761ean Julie ou La Nouvelle Héloïse eleberria idatzi zuen, izadiaren araberako bizimoduaren alde, eta 1762an argitaratu zituen bere bi obra nagusiak, L'émile eleberri pedagogikoa eta Du Contrat social politika saiakera. Elkarren osagarri aurkeztu zituen Rousseau-k bi obrak. L´émile eleberrian, kulturak gizakiaren berezko ontasuna hondatu duela azpimarratu zuen, erlijio eta heziketa molde naturaletara jo behar dela. Entziklopedistek atzerakoitzat salatu zuten bere ikuspegi idiliko horiengatik. Hala ere, aurreramendua ezinbestekoa dela ohartuta, gizartea berritu beharra aldarrikatu zuen Du Contrat social liburuan, eta gobernua hiritarren borondatearen araberako hitzarmen batez eratu behar dela aldarrikatu zuen, monarkia hitzarmen horretatik kanpo ezarri zuela. Frantziako gobernuak berehala kondenatu zituen bi liburu haiek eta Suitzara jo behar izan zuen ihesi. 1766an Britainia Handira joan zen, David Hume filosofo ingelesak deituta, eta hurrengo urtean itzuli zen Frantziara, beste izen batekin. Bi autobiografia lan idatzi zituen azken urteetan; Confessions (Aitorkizunak, 1782) eta Les Rêveries du promeneur solitaire (Ibiltari bakarti baten ametsak, 1782). Jean-Jacques Rousseau-ren ideia politikoek eragin handia izan zuten Frantziako Iraultzan, hein handi batean haren obretan inspiratu baitziren Iraultzako buruzagiak; orobat, erromantizismoak hari zor dizkio oinarrizko ideia asko. Euskal Herriari zuzeneko harremanak izan zituen Azkoitiko Zalduntxoekin, adiskide izan zuen Ignacio Manuel Altuna.

[Idazleari buruzko informazio gehiago]

[Idazleari buruzko informazioa]

[Idazleari buruzko informazioa]

Nanni Balestrini. (Milan 1935 – Erroma 2019) Militante politikoa izan zen eta Italiako 1968an parte hartu zuen. Novissimi eta Gruppo 63 neoabangoardietako kidea izan zen. 1977ko mugimenduaren ostean erbestearen eta espetxearen artean hautatu behar izan zuen. 2003an, Vogliamo tutto-ren (Dena-dena nahi dugu, 1971) berrargitalpeneko hitzaurrean galdetu zuen makinek eta ordenagailuek lan handia egin bazezaketen zergatik ez ote genuen guztiok aberastasunaz eta lanik gabeko denboraz profitatzen. Idazlea eta militantea izan zenez Italiako berunezko hamarkadak kontatzeko hankabiko ordezkari nabarmen bat da. Blackout (1980) poema polifonikoa idatzi zuen: Demetrio Stratosen heriotza, idazlea bera inkriminatu zuen «apirilak 7ko kasua», Frantziako erbestea eta Mont Blanceko gida batetako aipuak batuz. Poema hark argazkiak eta testuak zituen, musika ere izan behar zuen baina ez zuten konposatu. Gli invisibili (1987) eta L’orda d’oro (1988) dira geure inguruan gehien zabaldu diren bere beste bi lanak: lehena eleberria, bigarrena saiakera.

[Idazleari buruzko informazio gehiago]

[Idazleari buruzko informazioa]