Municheko gertakarien biharamunean, Unione Cattolica della Stampa Italianak hots egin zidan esateko inkesta bat egiten ari zirela sarraskiari buruz, eta galdetu zidan ea zer iritzi nuen. Uko egin nion erantzuteari. Esan nien sekula ez diedala inkestei erantzuten. Ergela eta alferrikakoa iruditzen zitzaidan telefonoz lau hitz esatea. Baina, gero, gogoa egin zitzaidan kazetari katolikoei luze eta zabal erantzuteko. Ez nuen iritzi bakar bat emateko, makina bat iritzi nuen, eta batez ere bateratu nahi nituen nire barnean sakabanaturik neuzkan gogoeta batzuk.

      Munduan ezbeharren bat denean, pentsatu ohi dugu nola jokatuko ote genuen guk protagonistak izatera edo jokatzeko boterea eduki izatera. Boterea gure eskuetatik urrun-urrun dagoenez, gogoeta horiek ameskeria hutsak besterik ez dira. Baina ameskeria hutsak izanda ere, esan egingo dut nola jokatuko nuen Municheko gertakarietan jokatzeko boterea izan banu.

      Golda Meir izan banintz, askatu egingo nituen berrehun presoak, gerrillariek eskatzen zuten moduan. Esaten dute sekula ez zaiola xantaiari amore eman behar. Nire ustez, xantaia ere onartzeko modukoa da, ezbehar komun handi bat izanez gero. Esaten dute berrehun presoek, behin askatu ondoren, lehengoan jarraituko zutela, errugabeak harrapatzen eta sarraskiak egiten. Baina, gure garaian, mundua hain dago gaizki eraikirik, non baitezpadakoa den une oro erabakitzea nola babestu geure burua eta nor babestu. Nire ustez, salbatu egin behar genituen bederatzi bahitu haiek, bestelako gogoetak alde batera utzita. Nire ustez, Golda Meir-ek berrehun presoak askatu izan balitu, irakaspen bat emango zion munduari, ez ahuleziarena, baizik eta indarrarena. Edo, besterik ez bada ere, sinestea zilegi den indar bakarrarena, irabazteaz arduratu ez eta galtzeko prest dagoen indarrarena, zeina ez datzan armetan, petrolioan edo harrotasunean baizik eta espirituan.

      Alemaniako poliziaburua izan banintz, utziko nien gerrillariei onik joaten, bederatzi bahituak berekin eramanez, egokien irizten zuten lekura. Bederatzi bahituetako bat salbatzeko aukerarik mendreena izan balitz, aukera hori ezinbestekotzat jo beharko genuen denok.

      Olinpiadetako burua izan banintz, bertan behera utziko nituen Olinpiadak, bistan denez, hura gertatutakoan ez baitzuten inolako zentzurik.

      Azkenik, estatuburua banintz, AEBei eskatuko nieke tropak Vietnamdik ateratzeko. Dagoeneko eskatua izango nien, noski, baina orain berriz eskatuko nieke. Ez dut uste Vietnamgo haurrak eta Israelgo bederatzi bahituak desberdinak direnik. Haien arteko desberdintasun bakarra da ohitu egin garela Vietnamgo haurrak hiltzen dituztela jakitera, eta ohitu egin garela nola hiltzen dituzten ikustera ere, begirik kliskatu gabe ikusi baititugu zineman eta telebistan. Dena dela, izugarria da horretara ohitzea. Vietnamen gerra egotea eta, hala ere, estadio olinpikoa bake-uharte modukotzat hartu nahi izatea ez zait desberdintasun erabakigarria iruditzen. Ez da sinestekoa gurea bezalako mundu batean oraindik bake-uharteak egon daitezkeenik. Gizakien patuak, gaur den egunean, hain daude elkarren artean korapilaturik eta katramilaturik, non munduko mutur bateko gerrak egunero hedatzen baititu sarraskiekiko axolagabetasuna, ohitura eta familiaritatea. Orain bertan AEBek tropak Vietnamdik aterako balituzte, bederatzi bahitu israeldarrak ez ziren alferrik hil izango.

 

      Gerrillariez gogoeta egitean, halako izugarrikeria gizagabe bat sentitzen dut haiengatik. Halako izugarrikeria gizagabea etsipen gizagabe batek baizik ezin dezake sor. Etsipen gizagabearen bereizgarriak hautematen ditugunean, ohartzen gara gure ohiko sentimenduak ezkutatzen direla gure espiritutik, eta jada ez dugu sentitzen ez gorrotorik, ez sumindurarik, ez errukirik. Gure espiritua harrizko bihurtzen da. Iruditzen zaigu harrizko basamortu bat aurkitu dugula bidean, eta hor ez dela hazten gorrotorik, ez sumindurarik, ez errukirik, zuhaitzik hazten ez den moduan. Halako izugarrikeria gizagabea duten gerrillariez gogoeta egitean, une batez haien antzeko bihurtzen gara, edo haiei buruz dugun ideiaren antzeko; harrizko bihurtzen gara eta galtzen dugu espirituaren irismena. Geure burua babestu beharko genuke halako izugarrikeria gizagabe batetik, aberrazioa baita.

      Gerrillariak agian gure etsipenaren azken muga izango dira, zeina oraindik ez den gizagabea, errukia eta sumindura baitarizkio; zeina oraindik ez den gizagabea eta aspalditik ohitu baikara harekin bizitzen. Gerrillariak ulertzeko gakoa agian gure etsipenean bertan datza. Ematen du gurea ez den mundu batetik etorriak direla. Halako etsipen gizagabera eraman dituzten bideak ezin argituzkoak eta gizagabeak iruditzen zaizkigu, beharbada egundo ez baititugu ezagutu, eta ez baitugu ulertu zein desberdinak eta urrunak ziren eta zein antzekoak eta hurbilak ziren geuk ibili ditugun bideekin alderatuta.

      Gerrillariei buruz oso kontu gutxi dakigu, baina ondotxo dakigu prest daudela beren eta besteen bizitzak noiznahi alferrik galtzeko. Beren bizitzak alferrik galtzen dituztenean, ez dugu buruan izaten kemena, eta besteen bizitzak alferrik galtzen dituztenean, ez dugu buruan izaten ankerkeria. Horregatik iruditzen zaigu ahotsarekin lortu ezin den indarra dutela. Ezin diegu eskatu errugabeei barka diezaieten. Iruditzen zaigu haiek bizi diren leku gizagabe eta etsipenezkoetan jada ez dela errudunik eta errugaberik, munduak galdurik baititu erruaren eta inozentziaren koloreak; mundua bizigabea da eta hutsik dago eta kolore bakarra du. Bertan, heriotza besterik ez dago, eta piltzar bat baino ez den bizitza bat, keinu azkar batez bazter uzten dena, heriotza baino hobea ez dela iritzita nonbait, eta, edozeinetara ere, kolore berekoa dela.

 

      Ni judua naiz. Juduei dagokien guztia zuzenean dagokidala iruditzen zait beti. Aitaren aldetik baizik ez naiz judua, baina beti pentsatu izan dut nire adar juduak besteak baino pisuagoa eta tamaina handiagokoa behar zuela. Han edo hemen judua den pertsona batekin topo egiten badut, sen hutsez iruditzen zait nola-halako kidetasuna dudala harekin. Minutu baten buruan beharbada gorrotagarria irudituko zait, baina isilpeko konplizitateko sentimendu batek irauten du nigan. Nire izaeraren alde hori bitxia egiten zait eta ez dut batere gustuko, erabat kontra baitago bizitza osoan beti pentsatu izan dudan guztiarekin; nire ustez juduen artean ez baitago kidetasunik, axal-axalekorik ez bada; nire ustez gizakiek gainditu behar baitituzte beren jatorriaren mugak. Hori pentsatuta ere, judu batekin topo egiten dudanean, ezin diot itzuri halako kidetasun-sentipen bitxi eta ilun bat izateari.

      Municheko sarraskiaren berri izan nuenean, zera pentsatu nuen, ostera ere erailak zituztela nire odolekoak. Pentsatu nuen hamaika gogoetaren erdian, baina pentsatu egin nuen. Hori pentsatzean, mespretxua sentitu nuen neure buruarekiko, pentsamendu arbuiagarria baitzen. Ez dut inondik inora uste juduen odola besteena ez bezalakoa denik. Ez dut uste odol-desberdintasunik dagoenik.

      Judua naiz eta heziketa burgesa jaso dut. Heziketa burges horretan, ideia faltsu batzuk irakatsi dizkidate. Haurtzaroan, nonbait, arnastuko nuen juduek eta burgesek eskubideak eta nagusitasuna zituztela besteen gainean. Jakina, gure etxean sekula ez didate horrelakorik esan; are gehiago, gizakien arteko berdintasuna irakatsi didate. Baina nire heziketaren egituretan, nonbait, nagusitasunaren halako ideia bat egongo zen. Bizitza osoa ematen dugu gure heziketaren bizioetatik askatzeko borrokan, baina heziketaren bizioak gure espirituan geratzen dira zizelkaturik, tatuajeak bezala. Gure helduaroan, denbora osoa ematen dugu tatuaje horiek gure espiritutik garbitu nahian.

      Israelgo juduei dagokienez, esango nuke noizbait pentsatu dudala eskubideak eta nagusitasuna zituztela arabiarren gainean. Halako batean, ideia hori higuingarria iruditu zitzaidan. Neure baitatik erauzi, eta amorruz zapaldu nuen. Baina ohartu naiz urte eta urteetan halako ideia higuingarri bat landua nuela neure baitan, landare bat leiho-koskan nola. Neure baitatik erauzi eta zapaldu arren, ez nago seguru-seguru ez ote zaizkidan kondar batzuk barrenean geratu sakabanaturik. Gure ideia higuingarriek ahalmena dute gure barneko paisaia zer-nolakoa den ulertarazteko. Ideia higuingarri bat lasai ederrean hazten eta ugaltzen da, bere inguruan ezer itzalarazi gabe. Hazi eta ugaltzen da, gure bulkadarik onenen ondoan, gure justizia- eta berdintasun-egarriaren ondoan, horiek itzalarazi gabe, baina pixkanaka eraldatuz, lasto bustiaren meta bihurtu arte.

      Gure ideia higuingarriek ahalmena ere izan beharko lukete gure etsaiak —edo gure etsaiak deitu ohi ditugunak— zer-nolakoak diren ulertarazteko. Irakatsi beharko ligukete begiak besteen gainean pausatzen tolerantziaz eta arreta handiz. Geure baitatik erauzi eta zapaldu ondoren, oroimenean gorde behar ditugu, eta utzi behar diogu pentsatzeari gu ontasun unibertsalaren seme-alabak garela.

      Batzuetan pentsatu izan dut Israelgo juduek eskubideak eta nagusitasuna zituztela besteen gainean, sarraski batetik bizirik atera zirelako. Hori ez zen ideia higuingarri bat, baina akats bat zen. Gure bizitzan ikusi eta jasan ditugun oinazeak eta errugabeen sarraskiek ez digute inolako eskubiderik ematen besteen gainean, ezta inolako nagusitasunik ere. Beldurraren zama bizkarrean eraman dutenek ez dute eskubiderik hurkoa zapaltzeko diruarekin edo armekin, munduan ez baita bizi eskubide hori duen arimarik.

      Israelgo juduei dagokienez, zera gertatzen zait: baten batek haien aurka hitz egiten badu, oldartu, eta irain ilun baten sentipena izaten dut. Nire familia bera minduko balute bezala da. Baina baten batek mirespenez eta debozioz hitz egiten badu, berehala sentitzen dut ez natorrela bat sentimendu horiekin eta kontrako aldean nagoela.

      Gerraren ondoren, Israelera zihoazen juduak maitatu eta haietaz errukitu ginen, sarraski batetik bizirik atera, eta etxerik eduki ez, eta nora joan ez zekitelakoan. Maitatu genituen haien oinazearen oroitzapenak, haien hauskortasuna, ibilera alderraia eta lazeriek makurtutako haien bizkarra. Izan ere, horiek dira gaur egun gizakiarengan maite ditugun ezaugarriak. Ez geunden inola ere prest haiek nazio boteretsu, oldarkor eta mendekatzaile bihurtuta ikusteko. Espero genuen herrialde txiki, armagabe, bakartu bat izatea; haietako bakoitzak gordetzea bere begitarte sotil, mingots, gogoetatsu eta bakartia. Beharbada, ezin zitekeen. Baina eraldaketa hori gertatu ziren kontu ikaragarrietako bat izan zen.

      Baten batek Israeli buruz mirespenez hitz egiten duenean, sentitzen dut kontrako aldean nagoela. Berandu beharbada, baina, noizbait behar-eta, ulertu nuen arabiarrak nekazari eta artzain pobreak zirela. Oso kontu gutxi dakit neure buruaz, baina seguru-seguru nago ez dudala inola ere egon nahi nekazariak eta artzainak zapaltzeko armak, dirua eta kultura erabiltzen dituztenen alde.

      Senak hartaratzen gaitu alde batean edo bestean egotera. Egia esan, gaur den egunean, agian ezinezkoa da alde batean edo bestean egotea. Gizakiak eta herrialdeak azkar eta modu izugarrian eraldatzen dira. Zilegi zaigun aukera bakarra da bidegabeki hiltzen direnen edo sufritzen dutenen alde egotea. Esango didate aukera erraza dela, baina beharbada hori da gure garaiak eskaintzen digun hautu bakarra.

 

      1972ko irailaren 14a

 

 

      Natalia Ginzburg, «Gli ebrei», in Vita immaginaria, edizio berria Domenico Scarparen eskutik, Collana Super ET, Turin, Einaudi, 2021, 109-113 or. [1969-1974 urteetan La Stampa eta Corriere della seran argitaratutako artikuluak biltzen ditu, eta argitaratu gabeko bat ere bai].