AITA GAUCHERREN MISTELA
Alphonse Daudet

euskaratzailea: Txillardegi
Egan, 2-1956 zenbakia
(1956ko martxo-uztaila)

 

         —Edan ezazu, aspaldiko, eta esan gero nolakoa deritzozun.

         Eta, tantaz tanta, pitxigileak bere perlak arduraz banatuko bailituen, bi behatz likore bota zizkidan Graveson-eko erretoreak: urre berdea zen mama ura, berotsu, aratz, hurrupagarria... Edan eta urdaila eguzkitan bezala argitu zitzaidan.

         —Hori duzu aita Gaucher-en mistela, gure Proventza-ko alaitasun eta osasuna —esan zidan gizonak harrotsu—. Premostate komentuan egiten da, zure errotatik bi ordura... Ez ote du gehiago balio honek munduko «chartreuse» guziek baino?... Ai, edari honen atzea bazeneki! Hura bai barregarria! Entzun...

         Eta aretotxo apal eta naro hartan, Gurutze-bidearen iduritxoak eta errezela txukun-jori-gardenak lekuko zituela, hasi zuen apaiz jaunak bere solasa. Sinesgabetxo eta itzalgabe samarra zen berez istorioa. Baina garbi-garbiro, toles izpirik gabe, Erasmo edo d'Assoucy-ren ipuinetan antzo kontatu zuen.

 

* * *

 

         «Orain dela hogei urte, premostatarrak, edo Aita Zuriek gure proventzatarrek bezala esateko, txiroaldi gorria ikusi zuten. Urrikalduko zinen, noski, orduko haien etxea ezagutu izan bazenu.

         Puskaka erortzen ari ziren horma-nagusia eta Pacôme-dorrea. Komentuaren inguruetan, belarrez estalirik, lurrean zeutzan zutarriak, eta giza iduriak beren hutsuneetan apurtzen ziren. Ez zen inon, ez leiarrik, ez ondo ixten zuen aterik. Bailaretan eta elizatxoetan, argizariak itzali, leiartzeetako berunak hautsi, eta ur bedeinkatua uhasketatik isuri egiten zuen Rodano-ko haizeak, Camargue-ko zabaldian adina putz eginez.

         Hala ere komentuko ezkila-dorrea zen denetan tristeena, usategi hustua bezain isila. Ez zen harritzekoa: ezkila berria erosteko dirurik ez zutela-eta, bezperak eta maitinetarakoan, urritzezko makilaz jo behar!...

         Aita Zuri gizajoak! Gogoratu egiten zaizkit oraindik Bestaberri bira-deunekoan, zarpail jantzita ilun ibiltzen; zurbil eta argalak, laranja eta angurriz elikatuak. Haien ondoan, berriz, tapa-tapa, komentuko abade jauna, urteek makurtuta, aspaldi urrezko izandako gotzain-makila eskuan, eta sitsak arrondutako artile zurizko txanoa buruan zeramazkiela.

         Anaidiko denek negarrari ematen zioten penaz erreskadetan. Aitzindariek berriz, ondo gizenak, zurrumurru esaten zioten elkarri haietaz mintzatzen:

         —Meheak zeudek zozabarrak, saldoka zebiltzak-eta.

         Dena dela, pentsatzen hasi ziren Aita Zuri gizajoak hobe zutela beharbada bakoitza bere aldetik joan eta, munduan zehar, norberak behar zituen janariak banaka bilatzen saiatzea.

 

* * *

 

         »Eta halako batean, buruhauste gorri horretaz batzar nagusian zihardutelarik, eskari bat heldu zitzaion abade jaunari: aita Gaucherrek batzartuei hitz egin nahi zien... Kontuan eduki behar duzu, adiskide, haren ausardia neurtzeko, komentuko itzaina zela. Arlaban zirrikituetan belar-izpi batzuk sortzen zirela-eta beren bazka urria aurkitu nahian ahalegintzen ziren komentuko bi behi gaitzepeldunak, arkupetan honantz eta harantz, eta egunero lagun zintzoa gure aita Gaucher hauxe izanik.

         Hamabi urte bete arte, Baux-eko «izeba Begon» izeneko zoro batek hezi zuen; eta gero, fraideengana abiatu zen etxe bila. Itzain gizajoak, bada, ez zuen sekulan gehiago ikasi, bere behiak larratzen eta Aita Gurea erregutzen baizik. Eta hau ere proventzeraz bakarrik, kaskagogorra baitzen oso, eta berunezko ezpata bezalako adimen zorrotzekoa.

         Kristau sutsua, gainerakoan, amesti samarra bazen ere. Zurdatza beti lagun, zigorrada ikaragarriak ematen zizkion bere buruari.

         Inozo eta zakarra, biltzar nagusian ikusi dute-eta, hanka bat atzeratuz batzarra agurtu duenean, abade jauna, kanonikoak, diruzaina, eta denak, haren lepotik hasi dira barrez. Edonora iritsi eta horixe zen beti bere aker-bizarraren buruak eta zoro-begiek zekarten ondorena. Baina honako honetan, Gaucher anaia ez zaigu horregatik nahastu.

         —Aita agurgarriok —diotso onez-onetara, olibondo-zurez egindako arrosarioa aletzen duen artean— «upel hutsak ozenenik hots egiten du» esan ohi da, ondo nik uste. Lehendanik ere hustuta neukan nire kaskoan zula eta zula, eta larrialdi honetatik ondo ateratzeko bide bat aurkitu dudalakoan nago.

         Hona nola. Ondo gogoratzen zarete, noski, «izeba Begon»ez, ni hezi ninduen emakume hartaz. (Goian bego, edan ondoren halako kanta itsusiak abesten zituen urriza zital alaena). Gauza bat esango dizuet, bada, aita agurgarriak: delako izeba Begon hark hobeto ezagutzen zituela mendietako belarrak oro, Korsikako zozo zaharrak berak baino. Eta hara, bere azkenaldian, paregabeko mistela asmatu zizutela, bost sei motako belarrak nahastuz. Hain zuzen ere, elkarrekin joan ohi ginen horien bila Alpilletara.

         Urteak badira, jakina, hau gertatu zenetik; baina Agustin Deuna lagun, eta abadearen baimena eskuan, likore zoragarriaren «koxka»ri igarri niezaioke berriz, nik uste, ondo bilatuz gero. Hau eskuraturik, botiletan sartu eta garesti samar saldu besterik ez dugu behar, lagundia pixka bat aberats dakigun. Trapa eta Grandeko gure anaiek horrelaxe jokatu dute...

         Ez zioten eperik eman ezta bukatzeko ere. Abade jauna jaiki eta Gaucherren besoetara joan zen. Kanonikoek, berriz, bostekoa ematen zioten; eta diruzainak, besteak baino ere hunkituago, bere soineko urratuaren izkinan egiten zion muin, errespetu handiz...

         Geroxeago beren tokietara itzuli ziren eta hauxe izan zen batzarraren erabakia: Trasibulo anaiari emango zizkioten behiak, aita Gaucherrek bere mistelaren idorokundeari gogoa eman ziezaion.

 

* * *

 

         »Izeba Begon-en belar-nahaspilari nola igarri zion anaia gajoak? Zenbat ahaleginen ordez? Zenbat artegatasunen buruan? Kondairak ez digu azaltzen. Baina sei hilabete igaro-eta oso herrikoia bihurtu zen Aita Zurien edaria. Condat osoan, Arles eskualde guzian, ez zegoen bordarik ganbarako arasetan bere ardoa ez zuenik. Bonbillen eta oliba-txarroen artean, han zegon beti buztin beltzezko pitxartxo ezaguna, zilarrezko ikur baten gainean, Proventzako iskiluak eta fraide bat zeru-lilurak hartuta, marrazkitan zituena.

         Likoreak lortutako arrakastari eskerrak aberastu zen berehala Premostrat-etxea. Berritu egin zen, gainera, Pacôme-ko dorrea, txano berria izan zuen abadeak, eta leiartze joriak elizak. Eta Pazko eder bat zelarik, ezkilak eta ezkilatxoak hasi ziren jotzen, alaikiro, ezkila-dorre ñabarretik.

         Gaucher anaia, berriz, batzarrak bere ateraldiekin gozarazten zituen arlote hura, ez zen geroztik komentuan bizi. Harrezkero «Aita Gaucher agurgarria» izan zuen izena, jakinduria handiko gizona, adimenez erruz jantzia, lagundiaren kezka xehe eta ugarietatik arras baztertuta bizi zena. Egun osoan, hogeita hamar fraide mendiz mendi zebiltzano, belar usaintsuen bila, ez zen aita Gaucher likoretegitik higitzen... Hau kanonikoen lilitegi buruan zegoen, antzinako elizatxo batean, eta ezin ohar zitekeen hartan inor ere, ezta abade jauna bera ere.

         Aita gizajo haien esanaz ba omen zegoen barruan ezkutagarri eta ikaragarriren bat. Eta fraidegaietan bat edo beste, mahatsareari itsatsita, ausardi eta jakin-minez ezkaratzeko leiholaraino iritsi bazen, aita Gaucher ikusteak izututa, bazihoan handik ihesi arineketan. Hura bai izugarria: aztiak antzo bizarra, berontzien gainean makurtuta, likoreetako pixku-ontzi bat eskuan... Horretaz gainera buztin arrosazko erretorten artean, alanbiketzarrak, kristalezko serpentinak, eta abar, laminen tramankulu harrigarriak ziruditen, batez ere leiartzeetako argi gorritan diz-diz ikusirik.

         Arratsetan, azken «Angelus»-era deitzen zenean, ezkutuko atea irekitzen zen isilik, eta elizarantz abiatuta, bazihoan bezperetara aita agurgarria. Hura abegia monasterioan barrena igarotzen zenean! Lerrotan jarri eta honelatsu mintzatzen ziren fraideak:

         —Isilik hago. Hark dik sekretua!

         Diruzaina jarraitzen zitzaion gero, eta burua makur hitz egiten zion... Zurikeria horien artean, oso harroxko pasatzen zen aita, hiru buruko txanoa ohore-uztai taloan jarrita, inguruetara atseginez begiratzen... Eta anbar zabalak laranjondoz beterik, haize-orratz berriak jiraka zituzten teilatu urdinak, eta fraidetegia zuri-zuri, zutarri dotore eta loretsuen artean ikusten zituenean, eta binaka eta aurpegi naroaz ibiltzen kanonikoak ohartzen zituenean, bere kolkorako esan ohi zuen aita agurgarriak:

         —Eni zor didate dena!

         Eta pentsatzen zuen bakoitzean, goraka zetorkion bihotzetik harrotasun-uhinaldia.

         Baina, azkenean, ondo ederki hondatuko zuten gaixoa. Ikus segida nolatan...

         »Behinola arratsaldean, bezperetan, ikaragarrizko urduritasunak hartuta heldu zen aita Gaucher elizara: gorri-gorria zegoen, buruñurra oker, eta hain zen nahastua, ur bedeinkatua hartzean ukondoraino sartu baitzuen besoa.

         Lehendabizi, elizkizunetara berandu iristeagatik izango zela pentsatu zen; baina aldare nagusiari agur egin beharrean, organoari eta atzeko eserlekuei itzal-agurra egiten zizkiela ikustean; eta eginahaletan elizan zehar pasatuta, koroan han-hemenka jarleku bila bost minutuz ibiltzen; eta, eseri ondoren, alde batera eta bestera kolokatzen, zeruko irribarrez ikusi zutenean, ikara-marmar batek korritu zuen eliza osoa. Batetik bestera mix-mix entzun zitekeen:

         —Zer ote du gure aita Gaucherrek? Zer gertatu ote zaio?

         Abadeak, artega, bitan utzi behar izan zuen bere gotzain-makila erortzen, isila agintzeko. Han urruti, eliza atzean, salmoak aletzen ari ziren, alegia; baina erantzunek ez zuten giharrik.

         Eta, bat-batean, «Ave verum» erdian, hara aita Gaucher bere aulkian itzuli eta ozenki kantatzen hasten dela:

 

                   «Badago Parisen Abade Zuri bat

                   tralara, tralara...»

 

         Hura ikara gorria. Jaiki egin da mundu guzia. Entzun dira beren oihuak:

         —Atera ezazue! Deabruak harrapatua dago!

         Kanonikoak «Aintza Aitari»ka. Abadearen makila behin eta berriz joka... Aita Gaucherrek, ordea, ez du ezer ikusten, ez entzuten ere. Bi fraide indartsuk hartuta kanpora atera beharrez arrastaka. Hura, ordea, ero moduan defenditzen, eta kantuari gogoz eta bere ahotsik ederrenaz ekiten dio:

         «Tralara, larala... »

 

* * *

 

         »Biharamunean, egunsentian, hor dugu gizajoa belauniko, abadearen aurrean, bere errua malkotan aitortzen eta bularra joz:

         —Likorea da, aita agurgarria, likorea duzu ni atzeman nauena.

         Eta horren errukitsu, horren damubera ikusirik, bazegoen abadea ere nahiko hunkituta.

         —Aski da, aita Gaucher, aski da; lasai zaitez: dena pasatuko da, noski, eguzkitan ihintza bezala... Izan ere, ez da istilua zuk uste duzun bezain handia izan. Nahiz eta abestia ere... Hmmm!... Edota, fraidegaiek entzun ez dutela pentsatu beharko. Baina esadazu, nola gertatu zaizkizu gauzak? Likorea dastatzean ala? Eskua joan zaizu, noski... Erraza da ulertzen, bai. Sutautsa aurkitu zuen Schwartz anaia bezalatsu, zerorren idorokundearen oparia izan zara. Esan: beharrezkoa al duzu likorea zerorrek dastatzea?

         —Bai, zoritxarrez. Probetak alkoholaren indarra eta neurria ematen dit. Baina goxotasun eta usain berezirako, neronen aho-sabaia dut konfiantza-gai bakarra.

         —Galdera bat, hala ere, faborez: horrela zure mistela dastatzen duzunetan, nahi eta nahi ez, laket al zaizu? Atseginik hartzen al diozu?

         —Bai, jauna, bai! —esan zion zorigaiztoko aitak, gorri-gorri eginda—. Bi arratsalde badira, usain espeziala aurkitzen diodala!.. Galtzagorri da, nonbait, txarkeria ori egiten didana. Horregatik probeta erabiliko dut bakarrik. Mistela lehen bezain bikaina ateratzen ez bada, edo perla-margo huraxe ez badu ere, zer axola?...

         —Ez ezazu horrelakorik pentsa, arranotan! Ezin ditzakegu inola bezeroak nahigabetu, gizona. Hala eta guztiz ere, beharrezkoa da zu beti zure baitan, ondo erne eta itzarririk egotea... Begira. Zer behar duzu konturatu ahal izateko?... Hamabost, edo hogei bat tanta, ezta? Jarri ditzagun hogei... Oso maltzurra izango litzateke deabrua, hogei tantarekin ere harrapatzen bazaitu... Gaurgero, bada, nahigabea baztertzeko, baimena ematen dizut elizara ez etortzeko. Likoretegian bertan erregutuko dituzu bezperak. Zoaz orain, bakean, aita agurgarria, eta batez ere... ondo bana tantak.

         Gustura nahiko zuen gizajoak tantak ondo banatu; deabruak, horratik, berarekin zuen eta ez zuen sekula askatu.

         Besteari buruz, bai elizkizun harrigarriak ikusi zituela likoretegi hark! Bai, alajainkoa!

 

* * *

 

         »Egunez, ondo zihoan dena, eta trankil samar zegoen aita. Berontziak eta alanbikeak gertu, belarrak kontuz aukeratu... Proventzako belarrak ziren guziak: meheak, nabarrituak, usain eta eguzkiz beteak...

         Baina, arratsaldean, belarrak saldan zirenean eta likorea tupiki gorrizko lapikoetan epeltzen zenean, orduan hasten zen gizajoaren zigorraldia:

         —Hamazazpi, hemezortzi, hemeretzi... hogei... Zilarrezko katilura erortzen ziren tantak ontzitik. Hogeiak edaten zituen aitak, ia atseginik gabe, zurrut batez... Eta aurkitzen ez zion bada atsegina hogeita batgarrenari?... Ai! Ai! Ai! Hogeita batgarren tanta hura!...

         Orduan, zirikaldiari ihes egitearren, belauniko jartzera joaten zen gelako izkina batera, eta «Aita-Gure»ka hasten zen jo eta ke. Baina ondotik belar-salda beroak zerion lurrin atxona nabarituta, nahi eta nahi ez, subiletara abiatzen zen berriz. Margo urre-berdea zuen mistelak... Haren gainean makurtuta, sudurra ondo zabalik, emeki-emeki eragiten zion pipetaz; eta esmeraldazko uhinetan agertzen ziren txinpart diztirakorretan bazeritzon izeba Begonen begiak ikusten zituela, irribera eta diz-diz berari so:

         —Aurrera! Beste tantatxo bat!

         Tantarik tanta, goiko ertzerainoxe betetzen zuen katilua. Eta orduan, poto eginda, aulkitto batean esertzen zen zabarki; eta gorputza laxaturik, betazalak erdi itxirik, hurrupa txikiak eman eta ustiatzen zuen bere ogena, damu goxoz eta bere buruari esaki:

         —Ai! Infernuratu egingo naiz! ... Banoa xuxen infernura!...

         Eta hauxe zen ikaragarriena: nik ez dakit zer demontregatik, baina mistela madarikatuaren zokondoan izeba Begonen kantu traketsak aurkitzen zituen beti. «Badira hiru mutxurdin, oturuntza egiteko jardurioan»; edo «Maître André-ren artzaintsatxoa, bakarrik doa baso aldera...» eta, beti-beti, Aita Zurien famatua: «Tralara, larala...»

         Aisa igarri dakioke honen nahasturari, biharamunean gelakideek zirika nahian esaten ziotenean:

         —Kaixo, aita Gaucher! Atzo oherakoan titxarrak al zenituen buruan?

         Orduan denak ziren malko, etsipen, barau, zurdatz eta astinbeharrak. Baina gutxi balio zuten mistela gaixto haren aurka. Eta arratsaldero, ordu berean, hark harrapatzen zuen behin eta berriz.

 

* * *

 

         »Bitarte artan ugari etortzen ziren mandatuak fraidetegira. Nimes-etik, edo Aix-etik, Avignon-etik, edo Marseille-tik zetozen. Egun batetik bestera lantegi txiki baten itxura hartzen zizun komentuak. Han, baziren anaiak lotzaile, marrazkigile, eta eramaileak. Hau zela-eta, hura zela-eta, egia esan ezkila-dei batzuk galdu zituen elizak; baina lurraldeko oste xeheak ez zuen horrengatik ezer galdu, alafede!...

         Halako igande goiz batean, diruzaina urteburuko txostena batzar nagusian irakurtzen ari zela, eta kanonikoak irribarrez eta ñir-ñir begiak entzuten ari zitzaizkiola, horra aita Gaucher batzaldi erdian sartuta garrasika esaten duela:

         —Akabo! Nik ez dut gehiago egingo... Emazkidazue berriro nire bi behiak...

         —Baina, zer gertatzen zaizu, aita Gaucher? —galdetzen dio abadeak istiluaren zioak sumaturik.

         —Zer gertatzen zaidan, jauna? Garretan eta sarde-akuilutan pasatzeko betikotasun aparta gertutzen ari nauzuela. Edozein hordik bezalaxe edaten dut-eta...

         —Ez al nizun esan, gero, tantak ondo banatzeko?

         —Bai, bai, tantak banatzeko... Gaur katilutan neurtuko beharko nuke, alegia... Bai, aita agurgarriok: horretara iritsi nauzue. Gauero hiru botilatxo... Uler ezazue: honek ezin dirauke. Esaiozue, bada, nahi duzuenari mistela egiteko. Jainkoaren suak suntsi nazala, arren, arlo honi banarraikio.

         Ordurako batzarrak ez zuen irririk egiten.

         —Baina, ergela, hondatu egingo gaituzu! —esan zion oihuka diruzainak, bere liburu handia eskuzartaka inarrosiz.

         —Ni infernura nadila nahiago al duzue agian?

         Orduan abadea jaiki eta esan zien, esku zuri ederra eta gotzain-eraztuna erakusten zituela:

         —Aita agurgarriak: badago bide bat denak antolatzeko. Ez al da egia, nire seme kutun hori, arratsaldeetan zirikatzen zaituela deabruak?

         —Bai, jauna, arratsaldero, eten gabe, bat ere utzi gabe. Barkatu adibide mordoiloaz esana, baina, gaua badatorrela ohartu ahala banauzue izerdi patsetan, ito beharrez, Capitu-ko astoari basta jartzerakoan bezalaxe.

         —Egon bada, eta zaitez trankil! Hemendik aurrera, Agustin Deunaren otoia erregutuko dugu zuretzat, eta barkamen osoa dukezu. Gertatuak gertatu, aske egongo zara beti hari eskerrak... Ogena egin unean bertan barkatzen zaizu-eta.

         —Egundaino! Ederki. Eskerrik asko, jauna.

         Eta beste gabe, badoa aita Gaucher alanbikeetarantz, larretxoria bezain arin.

         Esan da egin, une hartatik beretik, arratsaldero, arrats-otoitza amaitutakoan, hauxe esaten zuen apaizak ahaztu gabe:

         —Dagigun otoitz aita Gaucherren alde, bere arima galtzen baitu anaidiaren onerako... «Oremus Domine...»

         Eta elizpe-itzalgunetan makurtuta zeuden buruñur zuri haien gainetik, otoia igarotzen zen, elurraren gainetik ipar-haizea legez.

         Bitartean han behean, elizaren buruan, likoretegiko leiartze argidunen atzean, aita Gaucherri entzuten zitzaion, ondorengo hau kantari:

 

                   «Bazegok Parisen Aita Zuri bat

                   tralara, larala, larala,

                   fraidegaiak dantzatu arazten

                   ondotxo dakiena, tralara,

                   lilitegi batean fraidegaiak dantzan eta... »

 

* * *

 

         Hona iritsita hara Graveson-eko erretorea, ikarak harturik esaten duela:

         Otoi, Jauna! Nire eliztarrek entzun banindute!...

 

1955 Abenduan

 

 

AITA GAUCHERREN MISTELA
Alphonse Daudet

euskaratzailea: Txillardegi
Egan, 2-1956 zenbakia
(1956ko martxo-uztaila)